Η Αϊτή είναι μία χώρα της Καραϊβικής που μοιράζεται το νησί Ισπανιόλα με τη Δομινικανή Δημοκρατία, χώρα στην οποία κάθε χρόνο επώνυμοι και μη Έλληνες και Ελληνίδες ταξιδεύουν για να πάρουν μέρος στο τηλεοπτικό παιχνίδι Survivor.
Περίπου διακόσια χρόνια νωρίτερα, κατά το μακρινό 1822, εκατό Αϊτινοί έκαναν την αντίθετη διαδρομή. Ξεκίνησαν, δηλαδή, από τις τροπικές παραλίες της Ισπανιόλας για να έρθουν στην εσχατιά της Μεσογείου και να συνδράμουν στρατιωτικά και οικονομικά την Επανάσταση ως εθελοντές του πρώτου κράτους που αναγνώρισε επίσημα το ελληνικό.
Τι Ζητούσαν Εκατό Αϊτινοί στην Ελλάδα;
Το ερώτημα που ανακύπτει είναι προφανές. Τι δείχνει αυτή η κίνηση για τον διεθνή αντίκτυπο της Ελληνικής Επανάστασης και για τη διεθνή κατάσταση εκείνη την εποχή; Με λίγα λόγια, τι ζητούσαν εκατό Αϊτινοί στην Ελλάδα;
Ίσως την ίδια έκπληξη με τον σημερινό αναγνώστη να ένιωσε και ο Αδαμάντιος Κοραής όταν, τον Ιανουάριο του 1822, στο Παρίσι όπου βρισκόταν και προσπαθούσε να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για την ελληνική υπόθεση, έλαβε μια επιστολή με τίτλο “Ελευθερία… Ισότης”, υπογεγραμμένη από τον πρόεδρο του “Χαϊτίου”, Ιωάννη Πέτρο Βογέρ ή αλλιώς Ζαν Πιερ Μπουαγιέ (Jean-Pierre Boyer).
Η επιστολή σώζεται σε ελληνική μετάφραση στο Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως του Ιωάννου Φιλήμονος. Είναι η απάντηση στις επιστολές που έστελναν οι επαναστάτες για να γνωστοποιήσουν διεθνώς τον αγώνα τους.
Σε αυτήν ο Μπουαγιέ αναφέρει συνοπτικά τα εξής: αφενός δηλώνει την υποστήριξή του στον δίκαιο αγώνα των Ελλήνων (“Μιὰ τόσον ὡραία καὶ τόσον νόμιμος ὑπόθεσις”), μιλώντας για τις κοινές εμπειρίες των δύο λαών, οι οποίοι “ἔκλινον τὸν αὐχένα ὑπὸ ζυγὸν ἐπονείδιστον καὶ διὰ τῶν ἀλύσεων αὐτῶν συνέτριψαν την κεφαλην τῆς τυραννίας”. Αφετέρου διανθίζει την υποστήριξή του με αναφορές στο κλασικό παρελθόν και δη στη μάχη του Μαραθώνα: “Εἴθε παρόμοιοι τοῖς προγόνοις αὐτῶν ἀποδεικνυόμενοι καὶ ὑπὸ τῶν διαταγῶν τοῦ Μιλτιάδου διευθυνόμενοι, δυνηθῶσιν ἐν τοῖς πεδίοις τοῦ νέου Μαραθῶνος τὸν θρίαμβον τῆς ἱερᾶς ὑποθέσεως […]”.
Τέλος, δηλώνει την επιθυμία του να ενισχύσει τον αγώνα στρατιωτικά και οικονομικά, αλλά και την αδυναμία του να το πράξει άμεσα λόγω των κακών οικονομικών και της αστάθειας που επικρατούσε στο νησί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι σύγχρονοι ιστορικοί δεν έχουν καταλήξει αν εστάλησαν τελικά εθελοντές από την Αϊτή. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι δεν ξεκίνησαν ποτέ, ενώ άλλοι λένε ότι ξεκίνησαν μεν, αλλά ναυάγησαν ή αιχμαλωτίστηκαν από πειρατές. Εν τέλει, λίγη σημασία έχει, καθώς ο μύθος διατηρήθηκε.
Ο Φιλελληνισμός της Αϊτής
Τι είναι αυτό που κάνει μια χώρα όπως η Αϊτή, όχι απλώς να εκφράσει την αλληλεγγύη της στον ελληνικό αγώνα, αλλά να γίνει το πρώτο κράτος που αναγνώρισε ως ανεξάρτητη την Ελλάδα; Μια πρώτη απάντηση είναι ο φιλελληνισμός. Είναι έκδηλο από τις αναφορές στον Μαραθώνα –και στη Σαλαμίνα– ότι ο συντάκτης του γράμματος είχε γνώση του κλασικού παρελθόντος.
Άλλωστε, η αναφορά στην κλασική αρχαιότητα υπήρξε μέρος της διπλωματικής ισχύος της Ελλάδας σε όλες τις φάσεις της διαδρομής της. Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, μετά την κατάληψη της Καλαμάτας την 23η Μαρτίου 1821, συνέταξε επιστολή “πρὸς τὰς εὐρωπαϊκὰς αὐλὰς” υπογράφοντας ως αρχιστράτηγος των σπαρτιατικών στρατευμάτων και της Μεσσηνιακής Συγκλήτου· σε αυτή “Δικαίῳ τῷ λόγῳ ἡ μήτηρ μας Ἑλλάς, ἐκ τῆς ὁποίας καὶ ὑμεῖς ἐφωτίσθητε […]”, ζητούσε τη συνδρομή των ευρωπαϊκών κρατών.
Επομένως, ο φιλελληνισμός ήταν κινητήρια δύναμη για τους εθελοντές. Δεν είναι όμως βέβαιο ότι αυτό και μόνο αρκεί για να κατανοήσει κανείς γιατί νεαροί ριζοσπάστες διέσχιζαν την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική για να συμμετάσχουν στην Ελληνική Επανάσταση.
Οι Επαναστάσεις
Για να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να λάβει υπόψη τη διεθνή συγκυρία, αλλά και την ιστορία της Αϊτής. Ο σημαντικός ιστορικός Έρικ Χόμπσμπαουμ (Eric Hobsbawm) στο βιβλίο του “Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848” ασχολείται διεξοδικά με τη βιομηχανική και τη Γαλλική Επανάσταση, ως διαδικασίες που άλλαξαν ριζικά τον κόσμο.
Η βιομηχανική επανάσταση, από τη μία, άλλαξε εκ βάθρων την καθημερινή ζωή και τους ρυθμούς της, η Γαλλική Επανάσταση, από την άλλη, δημιούργησε νέα ιδεολογικά ρεύματα, τα οποία επηρέασαν ολόκληρο τον κόσμο, θέτοντας στο κέντρο την ισότητα και την ελευθερία ως οικουμενικές αξίες.
Το ιδεολογικό αυτό φορτίο και οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι που ακολούθησαν στράτευσαν χιλιάδες ανθρώπους στην Ευρώπη, οι οποίοι επιζητούσαν το τέλος του παλαιού καθεστώτος. Οι ροές αυτές ιδεών και ανθρώπων δεν περιορίστηκαν μόνο στην Ευρώπη, αλλά διέπλευσαν τον Ατλαντικό και επεκτάθηκαν στις αποικίες των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική.
Ο Toussaint Louverture και ο Ιακωβινισμός
Η Αϊτή αποτέλεσε σημαντική, από οικονομική άποψη, γαλλική αποικία, λόγω της παραγωγής ζάχαρης και καφέ. Σταδιακά το νησί μετατράπηκε σε μια μεγάλη φυτεία, στην οποία σκλάβοι, ντόπιοι και από την Αφρική, μέσω του μαύρου δουλεμπορίου του Ατλαντικού, εργάζονταν αδιάκοπα υπό την εποπτεία των επίσης δούλων προϊσταμένων τους.
Το 1791, επηρεασμένοι από τις ιδέες του ιακωβινισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, οι μαύροι σκλάβοι εξεγέρθηκαν. Στην ηγεσία του κινήματος τέθηκε ένας πρώην επιστάτης, ο Τουσέν Λουβερτίρ (Toussaint Louverture), ο οποίος έμεινε γνωστός ως στρατιωτικός αρχηγός της επανάστασης και πιστώθηκε την κατάργηση της δουλείας και των φυλετικών διακρίσεων, που θεσμοθέτησε το επαναστατικό καθεστώς.
Ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και πέθανε στη Γαλλία, ωστόσο οι απελεύθεροι κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τα γαλλικά στρατεύματα που αποβιβάστηκαν στο νησί, και την Πρωτοχρονιά του 1804 ίδρυσαν το πρώτο ανεξάρτητο κράτος απελεύθερων.
Αυτή τη συναρπαστική ιστορία αφηγήθηκε, το 1938, ο ιστορικός Σίριλ Λάιονελ Ρόμπερτ Τζέιμς (Cyril Lionel Robert James) στο βιβλίο του “Οι Μαύροι Ιακωβίνοι”. Μπορεί ο ιακωβινισμός να μην επικράτησε, τελικά, στην ελληνική περίπτωση, είχε όμως σημαντικούς εκπροσώπους, όπως ο Ρήγας Φεραίος, ο οποίος στη “Χάρτα” του οραματίστηκε μια βαλκανική ομοσπονδία χωρίς να διακρίνει τους πολίτες με εθνοτικά και θρησκευτικά κριτήρια.
Επιπλέον, στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου τέθηκε το ζήτημα του πολίτη με μόνη προϋπόθεση τη συμμετοχή στην Επανάσταση, συμπεριλαμβάνοντας τόσο τους χριστιανούς ντόπιους όσο και τους “ἔξωθεν ἐλθόντες”, όλους αυτούς δηλαδή που ήρθαν ως εθελοντές από άλλα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου.
Χιλιάδες άνθρωποι γύρισαν τον κόσμο πολεμώντας για τις οικουμενικές αξίες της ισότητας και της ελευθερίας, όπως ο λόρδος Κόχραν (Lord Thomas Cochrane), Βρετανός ριζοσπάστης, ο οποίος μετά τη συμβολή του στην απελευθέρωση της Λατινικής Αμερικής στο πλευρό του Σεντ Σιμόν (Henri de Saint Simon) έδρασε και στην Ελλάδα. Η πιο γλαφυρή ίσως περιγραφή των επαναστατικών διάδρομών των οικουμενικών αυτών ιδεών αποτυπώνεται στο ποίημα του του Λόρδου Βύρωνα “Η εποχή του Ορείχαλκου”:
“Πάνω στις κορφές του Άθω και στις Άνδεις κυματίζει / λάβαρο που είναι το ίδιο και δύο κόσμους χαιρετίζει”.
“Μικρά Τεκμήρια για το ’21”: μια πλειάδα επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων προσεγγίζει το 1821 μέσα απ’ αυτά. Γλυπτά, έγγραφα, αντικείμενα, νομίσματα και έργα τέχνης γίνονται αφορμή για να φωτιστούν πτυχές της εποχής. Η έκδοση, που θα φτάσει σύντομα στο κοινό μας αρχικά ως e-book και στη συνέχεια θα “δεθεί” σε βιβλίο, αποτελεί μία σύμπραξη της αθηΝΕΑς, των “hιστορισταί” και της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, με την ευγενική χορηγία της Eurolife FFH.
Πηγές:
- Φιλήμων Ι., Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. 4, Π. Σούτσα και Α. Κτενά, Αθήναι 1861.
- Φλιτούρης Λ., Αποικιακές Αυτοκρατορίες. Η εξάπλωση της Ευρώπης στον κόσμο 16ος-20ός αιώνας, Ασίνη, Αθήνα 2014.
- Hobsbawm E., Η εποχή των επαναστάσεων: Ευρώπη 1789-1848, μτφρ. Μ. Οικονομοπούλου, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2000.
- James C. L. R., The Black Jacobins, Toussaint L’ Ouverture and the San Domingo Revolution, Vintage Books, New York 1989.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ο “Τελευταίος Άνθρωπος” της Mary Shelley και το 1821
Η Σημαία στην Επανάσταση, οι Συμβολισμοί της και η Καθιέρωσή της. Το Παράδειγμα του Ανδρέα Λόντου
