Πριν λίγο καιρό η συνεργάτιδα της αθηΝΕΑς Μαριέττα Παπαδάτου-Παστού πρότεινε τη διεξαγωγή ενός διαγωνισμού πάνω στη θεματική της επικοινωνίας της επιστήμης. Είμασταν ανοιχτοί σε οποιαδήποτε θεματική “από τις μαύρες τρύπες, μέχρι το DNA, τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά μας” και θέλαμε να μάθουμε από εσάς! Η συμμετοχή ήταν ανοιχτή σε όλους -αρκεί το άρθρο να ήταν γραμμένο με απλά λόγια, πάντα όμως με βάση τις επιστημονικές πηγές. Τις επόμενες ημέρες θα δημοσιεύσουμε τα άρθρα των 3 νικητών και νικητριών του διαγωνισμού, ως ελάχιστο δείγμα ευχαριστιών. Η σειρά δημοσίευσης είναι τυχαία. Σήμερα, φιλοξενούμε την Ελευθερία-Ηλέκτρα Καραχάλιου και το κείμενό της “Η Νοσταλγία των Γεύσεων”.
Πίνω παγωμένη λεμονάδα στο μπαλκόνι παρέα με την αδερφή μου. Πλησιάζει το Πάσχα κι εμείς συζητάμε πότε θα φύγουμε για το χωριό, αν θα πάρουμε μαζί πιο χοντρά ρούχα (αφού ο καιρός είναι κάπως άστατος ακόμα), τι θα ετοιμάσει η καθεμία για το τραπέζι της Κυριακής. Αποφασίζουμε να φτιάξουμε μαζί τα κουλουράκια, φυσικά ακολουθώντας τη συνταγή της γιαγιάς μας. Ξέρουμε καλά και οι δύο ωστόσο, ότι όσο πιστά κι αν την ακολουθήσουμε, όση όρεξη κι αν έχουμε κατά την εκτέλεση της διαδικασίας, δεν πρόκειται να πετύχουμε τη γεύση που είχαν εκείνα τα πασχαλινά κουλουράκια της γιαγιάς.
Είμαι απόλυτα βέβαιη ότι οι περισσότεροι από εσάς μπορείτε να φέρετε στο νου τη γεύση από τα πασχαλινά κουλουράκια της γιαγιάς σας. Ή της μητέρας σας. Ή τη γεύση από οποιοδήποτε γλυκό ή φαγητό έφτιαχνε ένα αγαπημένο σας πρόσωπο και όσες φορές κι αν το έχετε ξαναδοκιμάσει δεν καταφέρατε να βρείτε σε αυτό την ίδια, υπέροχη γεύση. Γιατί όμως αυτή η γεύση είναι τόσο ξεχωριστή και έντονη, ώστε η ανάμνησή της να συγκρίνεται λεπτομερώς με κάθε προσπάθεια αντιγραφής της;
Φαίνεται ότι οι αναμνήσεις που αφορούν το φαγητό είναι ιδιαίτερα έντονες και αφήνουν στη μνήμη μας ενός είδους αποτύπωμα, που πολύ δύσκολα ξεθωριάζει. Η Susan Whitbourne, καθηγήτρια Ψυχολογίας και επιστημών του εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, δίνει μία επιστημονική εξήγηση για αυτό. Θεωρεί ότι οι αναμνήσεις για το φαγητό συνδέονται όχι μόνο με τη γεύση, αλλά και με τις υπόλοιπες τέσσερις αισθήσεις μας. Μπορούμε να μυρίσουμε το φαγητό μας, να το δούμε, να ακούσουμε τον ήχο που κάνει καθώς το δαγκώνουμε και το γευόμαστε, και επίσης μπορούμε να το αγγίξουμε. Επομένως, η επίδραση της όλης διαδικασίας στη μνήμη μας είναι ισχυρότερη, επειδή ερχόμαστε σε μια ολοκληρωμένη επαφή με το ερέθισμα.
Αποφασίζουμε να φτιάξουμε μαζί τα κουλουράκια, φυσικά ακολουθώντας τη συνταγή της γιαγιάς μας. Ξέρουμε καλά και οι δύο ωστόσο, ότι όσο πιστά κι αν την ακολουθήσουμε, όση όρεξη κι αν έχουμε κατά την εκτέλεση της διαδικασίας, δεν πρόκειται να πετύχουμε τη γεύση που είχαν εκείνα τα πασχαλινά κουλουράκια της γιαγιάς.
Η ψυχολόγος και νευροεπιστήμονας Hadley Bergstrom, επίκουρη καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Κολλέγιο Vassar των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, επισημαίνει ότι η δύναμη των αναμνήσεων που σχετίζονται με το φαγητό έχει να κάνει με μία τακτική επιβίωσης, τη λεγόμενη “επίκτητη αποστροφή γεύσης” (ή αγγλιστί conditioned taste aversion). Αν, για παράδειγμα, κάποιος πάθει τροφική δηλητηρίαση από μύδια, θα αναπτύξει αποστροφή απέναντι στα μύδια, αλλά πιθανόν απέναντι και στα υπόλοιπα υλικά που περιείχε το φαγητό, ίσως και ενάντια στο μέρος όπου τα κατανάλωσε ή και στον σεφ.
Ωστόσο, πέρα από τις τακτικές επιβίωσης, το πλαίσιο δίνει επίσης μεγάλη ισχύ στις αναμνήσεις περί φαγητού. Ο χώρος όπου θα καταναλώσουμε το λαχταριστό παγωτάκι μας, το πρόσωπο παρέα με το οποίο θα φάμε το ζουμερό μπιφτεκάκι μας, η γιορτή κατά την οποία θα γευτούμε τις πατατούλες φούρνου με μυρωδικά, όλα αυτά συμβάλλουν στην ισχυροποίηση της ανάμνησης. Η Δρ. Whitbourne εξηγεί: “Οι αναμνήσεις που σχετίζονται με το φαγητό είναι νοσταλγικές επειδή υπάρχει όλο αυτό το πλαίσιο της προετοιμασίας ή της κατανάλωσής του […] Όλα αυτά τα ερεθίσματα στο περιβάλλον συνδυάζονται με τις ενισχυτικές ικανότητες του φαγητού”.
Αυτό σημαίνει πως η ανάμνηση της γεύσης από τα κουλουράκια της γιαγιάς μας, δε σχετίζεται μόνο με τα ίδια τα κουλουράκια. Έχει επιπλέον να κάνει με τη φροντίδα που λαμβάναμε από εκείνη, με τη θαλπωρή του σπιτιού της και με τις αγκαλιές της και έχει διαμορφώσει την ταυτότητά μας. Άρα μάλλον εγώ και η αδερφή μου δε θα καταφέρουμε να αναπαράγουμε εκατό τοις εκατό τα κουλουράκια της γιαγιάς μας. Θα προσπαθήσουμε όμως, να τα φτιάξουμε όσο πιο νόστιμα μπορούμε. Θα είναι τα δικά μας πασχαλινά κουλουράκια, που θα κουβαλούν το δικό μας άρωμα, τη δική μας γεύση και το δικό μας ίχνος ανάμνησης για όσους τα δοκιμάσουν.
