Ας ανοίξουμε το ντεκολτέ. Ας μιλήσουμε για το γυναικείο στήθος. Που αποθεώθηκε και κατηγορήθηκε. Κρύφτηκε και αποκαλύφθηκε. Έγινε σύμβολο θηλυκότητας, μητρότητας, φροντίδας, σεξουαλικότητας, ερωτισμού, ελευθερίας και χειραφέτησης των γυναικών, έγινε «προϊόν», νόσησε, θεραπεύτηκε, είναι μικρό, μεγάλο, στητό ή όχι, είναι εκεί αλλά και κάποιες φορές δεν είναι… Το σίγουρο; Έθρεψε γενιές και γενιές, κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά, ως «τροφή για σκέψη» και αμέτρητες συζητήσεις.
artwork: Kanella Arpoglou | https://kanella.com/
Αυτό το τόσο αθώο μέρος του γυναικείου σώματος, στην πραγματικότητα ένας ανθρώπινος αδένας (δύο για την ακρίβεια) με πολυδιάστατη δυναμική που από την αρχαιότητα έως σήμερα απασχολεί επισταμένα την κοινωνία, τη θρησκεία, τις τέχνες, την επιστήμη, την πολιτική, την καθημερινότητα, την ψυχανάλυση, την εμπορική κουλτούρα. Όπως χαρακτηριστικά έγραψε η μελετήτρια Marilyn Yalom στο βιβλίο της «A History of the Breast» (1998), το γυναικείο στήθος αποτελεί επίκεντρο διαφόρων επιθυμιών: «Τα μωρά βλέπουν τροφή. Οι άνδρες βλέπουν σεξ. Οι γιατροί βλέπουν ασθένειες. Οι επιχειρηματίες βλέπουν δολάρια».
Πηγή ζωής αλλά αναμφισβήτητα και πηγή έμπνευσης, το γυναικείο στήθος αποτέλεσε σημείο αναφοράς στις τέχνες.
Το Στήθος στους Αρχαίους Πολιτισμούς
Από την προϊστορία, το γυναικείο στήθος συνδεόταν με τη γονιμότητα, την ομορφιά, τη συντήρηση της ζωής. Στις αρχαίες κοινωνίες, οι γυναικείες μορφές με ελεύθερα στήθη αποτυπώνονταν σε αγάλματα και τοιχογραφίες, αντικατοπτρίζοντας την αξία της γυναικείας φύσης και της αναπαραγωγής.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα η αιγυπτιακή θεότητα Ίσιδα που πρόσφερε θεϊκή υπόσταση και αθανασία σε αυτούς που τρέφονταν από τα στήθη της, τα πολύμαστα αγάλματα της θεάς Αρτέμιδας της Εφέσου, η «Θεά των Φιδιών» της Μινωικής Κρήτης, ακόμη και η «Λύκαινα» χάρη στην οποία επιβίωσαν θηλάζοντας οι ιδρυτές της Ρώμης Ρωμύλος και Ρέμος.
Η μυθολογική παράδοση θέλει η πρώτη κούπα κρασιού να αποτελεί αντίγραφο του στήθους της Ωραίας Ελένης, ενώ χάρη στο γάλα που χύθηκε από το στήθος της θεάς Ήρας όταν θήλασε κατά λάθος τον Ηρακλή «σχηματίστηκε» ο Γαλαξίας μας με τα 400 δισεκατομμύρια αστέρια του!
«Ευπρεπώς Ενδεδυμένες»
Ωστόσο, η αντίληψη άλλαξε στη διάρκεια των αιώνων, η διαφοροποιημένη κοινωνική ηθική επέβαλε στις γυναίκες να καλύπτουν το μπούστο τους, κυρίως στις κοινωνίες του «αναπτυγμένου κόσμου». Η θρησκεία έπαιξε κρίσιμο ρόλο σε αυτό. Οι περισσότερες θρησκείες, προσεγγίζοντας το σώμα ως κάτι ιερό, δίνουν έμφαση στη σεμνότητα και την προστασία του, τόσο για θρησκευτικούς όσο και για κοινωνικούς λόγους. Έτσι, ναι μεν το στήθος αντιμετωπίστηκε ως σύμβολο ευσπλαχνίας, αγνότητας και μητρότητας, αλλά και ως απειλή κατά της πνευματικότητας, οπότε οι γυναίκες τέθηκαν υπό αυστηρούς –ενίοτε– κανόνες εμφάνισης και αμφίεσης.
Κατά τη διάρκεια της πανώλης των μεσαιωνικών χρόνων, το στήθος λειτούργησε ως μέσο ανακούφισης και φροντίδας. Κάτι που εξελίχθηκε με την απομάγευση του κόσμου και την «επέλαση» της επιστήμης.
Η λειτουργία του και ο καταπληκτικός μηχανισμός του μητρικού θηλασμού κατανοήθηκαν, περνώντας ωστόσο διάφορα στάδια προσεγγίσεων και αξιολογήσεων. Ας σημειωθεί, δε, πως η μαστογραφία δεν είναι παρά μια ανακάλυψη του 20ού αιώνα και μάλιστα με αργή εξέλιξη από το 1913 που πρωτοξεκίνησαν πειράματα με ακτίνες Χ.
Το Στήθος ως Έμπνευση Δημιουργίας
Πηγή ζωής αλλά αναμφισβήτητα και πηγή έμπνευσης, το γυναικείο στήθος αποτέλεσε σημείο αναφοράς στις τέχνες. Στη λογοτεχνία, για παράδειγμα, ο Shakespeare αναφερόταν συχνά στα έργα του στο γυναικείο στήθος, ο Tolstoy υπερασπίστηκε με τόλμη τον θηλασμό στην «Άννα Καρένινα», η συγγραφέας Frances Burney περιέγραψε τη μαστεκτομή της χωρίς αναισθησία το 1812, ο Διονύσιος Σολωμός, στον Εθνικό μας Ύμνο, αναφέρεται σε «γλυκοβύζαστο γάλα ανδρείας και ελευθερίας», o Pablo Neruda το ύμνησε στους στίχους του.
Kαι όσον αφορά τις καλές τέχνες, τα στήθη ως επί το πλείστον εκφράζουν την ομορφιά, την επιθυμία, τη γονιμότητα αλλά και την ευθραυστότητα της ανθρώπινης φύσης. Τα παραδείγματα πάρα πολλά: από την «Αφροδίτη του Hohle Fels», την παλαιότερη γνωστή απεικόνιση ανθρώπου, την οποία ο προϊστορικός γλύπτης χάραξε σε ένα κομμάτι ελεφαντόδοντου μαμούθ, την «Αφροδίτη του Willendorf», που χρονολογείται πριν από 25-30.000 χρόνια, και την Αφροδίτη της Μήλου μέχρι τη «La Fornarina» του Raffaello, την «Αφροδίτη» του Botticelli, την κόρη που θηλάζει τον φυλακισμένο πατέρα στον πίνακα του Dirck van Baburen, τα γυμνόστηθα πορτρέτα του Egon Schiele, τα γλυπτά της Louise Bourgeois. Και βέβαια, τα «Ιστορικά Πορτρέτα» της Cindy Sherman, τη σουρεαλιστική φωτογραφία του Robert Mapplethorpe, του Irving Penn αλλά και του Oliviero Toscani, που αμφισβήτησαν και ανέτρεψαν τον συμβατικό ρόλο του γυναικείου στήθους.
«Με Διαφορά Στήθους»
Public domain, Wikimedia Commons
Συνδέοντας την τέχνη με την επανάσταση, δεν ξέρω αν υπάρχει ισχυρότερος συμβολισμός για τη συσχέτιση του στήθους με το πέρασμα σε μια νέα εποχή από τον διάσημο πίνακα του Delacroix όπου γυμνόστηθη «Η Ελευθερία Οδηγεί τον Λαό» (1830). Εικόνα που ίσως ενέπνευσε τις γυναίκες να πετάξουν στα σκουπίδια (και όχι να κάψουν όπως πιστεύεται) τα σουτιέν τους στο Freedom Trash Can Event, το 1968, στις ΗΠΑ.
Το γυναικείο στήθος αποτελεί επίκεντρο διαφόρων επιθυμιών: «Τα μωρά βλέπουν τροφή. Οι άνδρες βλέπουν σεξ. Οι γιατροί βλέπουν ασθένειες. Οι επιχειρηματίες βλέπουν δολάρια».
Ωστόσο, μέχρι και σήμερα η αντίληψη περί στήθους επηρεάζει την καθημερινότητα των γυναικών. Η μόδα και τα «πρότυπα» έχουν αντίκτυπο στη δημόσια εικόνα του γυναικείου σώματος και στις προσδοκίες γύρω από αυτό. Το στήθος έχει χρησιμοποιηθεί ασύστολα για εμπορικούς σκοπούς στο μάρκετινγκ και στη διαφήμιση, με τη σεξουαλική του απήχηση να εμφανίζεται ως κοινή τακτική για την προώθηση προϊόντων, κάτι που –ευτυχώς– περιορίζεται την τελευταία δεκαετία.
#FreeTheNipple
Από τις προβολές γυμνών γυναικών στα κοινωνικά δίκτυα μέχρι τις συζητήσεις για την πλαστική χειρουργική, τη σεξουαλική ευχαρίστηση και την αποδοχή του σώματος, το στήθος εξακολουθεί να απασχολεί ποικιλοτρόπως την κοινή γνώμη και οι γυναίκες να διεκδικούν την αυτονομία τους και μια καινούργια οπτική πάνω σε θέματα που τις αφορούν.
Έτσι, ναι, μπορεί το Instagram να «απαγορεύει» τη θηλή, τη ρώγα, να εμφανίζεται στο προϊόν του, όμως είναι δικαίωμα των γυναικών του 21ου αιώνα να αντιτίθενται υποστηρίζοντας το #FreeTheNipple, να μην ντρέπονται για το στήθος τους, να θηλάζουν δημόσια και ελεύθερα ή να μη θηλάζουν καθόλου, να φορούν ή όχι σουτιέν, να έχουν μικρό ή μεγάλο στήθος, πέρα από στερεότυπα και καταναγκασμούς.
Οι γυναίκες πρέπει να παλέψουμε και γι’ αυτό το αυτονόητο. Να μπορούμε να μιλάμε ανοιχτά για τον καρκίνο του μαστού, χωρίς φόβο, χωρίς στίγμα.
Θεωρητικά. Και γράφω «θεωρητικά» διότι δεν είναι λίγοι οι φραγμοί που παρουσιάζονται –μέσα από έναν νεοσυντηρητισμό που σχετίζεται άμεσα με την πατριαρχία αλλά και με τις βαθιά και δυνατά ριζωμένες κοινωνικές, θρησκευτικές, πολιτισμικές αντιλήψεις– και οδηγούν σε απαγορεύσεις και προσπάθειες επιβολής πάνω στα σώματα των ανθρώπων.
Σύμβολο Μάχης για Ζωή
Και κάπου εδώ έρχεται ο καρκίνος του μαστού. Οι μαγικοί αυτοί αδένες μπορεί και να αρρωστήσουν. Η μόνη απάντηση, προϊόν του 20ού και του 21ου αιώνα για να μην ξεχνιόμαστε, είναι η πρόληψη. Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να σώσει ζωές και να προλάβει χειρότερες καταστάσεις, ακόμα και αν αυτό σημαίνει μαστεκτομή. Απόλυτα σκληρό, μα ανθρώπινο.
Να όμως που οι γυναίκες πρέπει να παλέψουμε και γι’ αυτό το αυτονόητο. Να μπορούμε να μιλάμε ανοιχτά για τον καρκίνο του μαστού, χωρίς φόβο, χωρίς στίγμα. Να έχουμε υποστήριξη και αλληλεγγύη. Επειδή το θηλυκό στήθος, ναι, χαρακτηρίζει τις γυναίκες, αλλά δεν τις προσδιορίζει. Κι ένα στήθος που λείπει δίνει ένα εξίσου στιβαρό και σημαντικό μήνυμα: συμβολίζει τον αγώνα, τη μάχη, τη θυσία αλλά και την ανθεκτικότητα, τη δύναμη, το πείσμα και την πίστη στη χαρά της ζωής.
* Στην Ελλάδα πραγματοποιείται το δωρεάν πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου προληπτικής μαστογραφίας «Φώφη Γεννηματά». Μάλιστα, πρόσφατα επεκτάθηκε και απευθύνεται και σε νέες ηλικιακές ομάδες, δηλαδή γυναίκες από 45 ετών και πάνω. Βρείτε εδώ όλες τις πληροφορίες για το πρόγραμμα. Επίσης, σημαντικές κατευθυντήριες οδηγίες για την υγεία του μαστού μπορείτε να βρείτε εδώ.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«Pink October» για την Πρόληψη του Καρκίνου του Μαστού
«Free the Nipple» ή Πώς να Γδύσουμε τα Στερεότυπα
Παγκόσμια Ημέρα Alzheimer | Ποτέ δεν Ξεχνάμε πώς Νιώσαμε
