Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο Nicolae Ceausescu, βλέποντας την παντοδυναμία του να κλυδωνίζεται και το σοβιετικό μπλοκ να οδεύει προς κατάρρευση, αποφάσισε να σφίξει ακόμη περισσότερο τα λουριά των πολιτών, τους οποίους, έτσι κι αλλιώς, παρακολουθούσε η μυστική αστυνομία.
Σε ένα κρεσέντο αυταρχισμού δε, επιχείρησε να αφανίσει κάθε έννοια ελευθερίας, ακόμη και της σκέψης –οι πράξεις ελέγχονταν έτσι κι αλλιώς από την αρχή της προεδρίας του (ανέλαβε το 1974)–, στρατολογώντας, μέσω της Σεκουριτάτε, χιλιάδες παιδιά που υποχρέωνε να κατασκοπεύουν φίλους, συμμαθητές, δασκάλους και γονείς και να δίνουν αναφορά για οτιδήποτε αντέβαινε στην αποθέωση του καθεστώτος ή αμαύρωνε το προφίλ του.
Ενδιαφέρει άραγε κανέναν αυτή η μαύρη σελίδα της ιστορίας της Ρουμανίας και του απολυταρχικού κομμουνιστικού καθεστώτος της εποχής; Νοιάζεται κανείς για τα περασμένα εγκλήματα κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;
Ενδιαφέρεται κάποιος να μάθει πώς διαμορφώνονται οι συνειδήσεις και δη των νέων ανθρώπων; Μπορεί να έχει κάποια σχέση το συγκεκριμένο μαύρο κεφάλαιο της ιστορίας με το σήμερα; Υπάρχουν συσχετισμοί με τον σύγχρονο δυτικό κόσμο;
Αξίζει τον κόπο να αναρωτιόμαστε για όλα αυτά; Μπορεί μια ταινία να πυροδοτήσει τέτοιες σκέψεις – ακόμη και συζητήσεις;
Το «Ράδιο Μέτρονομ» του Alexandru Belc
Ο βραβευμένος με το «Ένα Κάποιο Βλέμμα» στο Φεστιβάλ των Καννών του 2022 για τη σκηνοθεσία του Ρουμάνος Alexandru Belc, αρχικά είχε στο νου του να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ –είδος στο οποίο έχει δοκιμαστεί («Cinema, Μon Αmour» το 2015, «8 Martie» το 2012)– για την κουλτούρα των νεαρών Ρουμάνων τη δεκαετία του 1970.
Ο σκηνοθέτης, γεννημένος το 1980, έζησε τα τελευταία εννέα χρόνια της παρανοϊκής «βασιλείας» του Ceausescu, εποχή που, αν και ο ίδιος τότε ήταν μικρούλης, περιγράφει ως το «πιο άσχημο και το πιο σκοτεινό μέρος της κομμουνιστικής εποχής».
«Έχω πάθος με τη μνήμη και την ιστορική μνήμη, τη συζήτηση και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και της πρόσφατης ιστορίας», είπε ο Alexandru Belc. «Μου φάνηκε ενδιαφέρον να πω μια ιστορία για τον κομμουνισμό, αλλά όχι μια ακόμη τυπική ιστορία για τον κομμουνισμό. Ήθελα να εστιάσω σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και να την αφηγηθώ για τους νέους».
Για να έχει –ενδεχομένως– καλύτερο αποτέλεσμα η επιδίωξή του να αφηγηθεί την ιστορία στους νέους, ο Belc αποφάσισε να γυρίσει μια ταινία μυθοπλασίας –την πρώτη του– και όχι ντοκιμαντέρ.
Το «Ράδιο Μέτρονομ» ξεκινά στο Βουκουρέστι του 1972. Εκεί, βλέπουμε τη δεκαεπτάχρονη Άννα που ονειρεύεται την αγάπη και την ελευθερία να ανακαλύπτει ότι ο φίλος της θα φύγει οριστικά από τη χώρα σε λίγες μέρες.
Ένα βράδυ, καθώς γλεντάνε με την παρέα της σε ένα πάρτι, αποφασίζουν να στείλουν ένα γράμμα στο Metronom, το μουσικό πρόγραμμα που μεταδίδει το Radio Free Europe παράνομα στη Ρουμανία. Το πάρτι διακόπτεται από την εισβολή της Σεκουριτάτε στο σπίτι και την προσαγωγή των νεαρών στην αστυνομία, όπου τους υποχρεώνουν να αλληλοκαταδοθούν.
Ρουφιάνοι με το Ζόρι (και από Κούνια)
Τη δεκαετία του 2000 –κι ενώ το ζεύγος Ceausescu, αφού πέρασε από πρόχειρο στρατοδικείο, με πλήθος κατηγοριών (από παράνομο πλουτισμό μέχρι γενοκτονία), καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε τα Χριστούγεννα του 1989– έρχονται στο φως της δημοσιότητας αρχεία της Σεκουριτάτε σύμφωνα με τα οποία το καθεστώς του Ρουμάνου προέδρου είχε επιβάλει τη ρουφιανιά και σε μαθητές και μαθήτριες προκειμένου να αναφέρουν οτιδήποτε –ακόμη και το παραμικρό– αρνητικό γι’ αυτόν και το καθεστώς του.
Ο κορυφαίος Ρουμάνος ιστορικός Marius Oprea ανακάλυψε μια κρύπτη τέτοιων αρχείων στην πόλη Sibiu της Τρανσυλβανίας, την οποία, τη δεκαετία του 1980, διοικούσε το γιος του Ceausescu, Nicu.
«Στο Sibiu το 1989, η Σεκουριτάτε στρατολόγησε 830 πληροφοριοδότες και από αυτούς οι 170 ήταν κάτω των 18 ετών», ανέφερε ο Marius Oprea. «Με βάση το Sibiu, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το 15% των πληροφοριοδοτών ολόκληρης της χώρας ήταν παιδιά».
Τι θα μπορούσαν να καταγγείλουν αυτά τα παιδιά; Τις απόψεις των φίλων και των οικογενειών τους για το Κομμουνιστικό Κόμμα, το αν άκουγαν δυτικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς, αν είχαν επαφή με ξένους ή έκαναν αστεία με τον Ceausescu. Τι θα κέρδιζαν; Τον προβιβασμό τους στην επόμενη τάξη, την εισαγωγή τους στο πανεπιστήμιο… Τι θα έχαναν;…
Το Πολύτιμο Αγαθό της Συνείδησης
Η ταινία του Alexandru Belc δεν υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες. Ούτε επεκτείνεται στην κριτική της πολιτικής του Ceausescu. Χρησιμοποιεί μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δύο έφηβους –τους οποίους, εκ των πραγμάτων, καθορίζει το σύστημα στο οποίο είναι εγκλωβισμένοι–, για να αφηγηθεί μια ιστορία ασφυκτικής ενηλικίωσης.
Χρησιμοποιεί στοιχεία από μια μαύρη σελίδα της ιστορίας για να μιλήσει για την επαναστατικότητα των νέων, αλλά και τον έρωτα ως επαναστατική πράξη, η οποία συνθλίβεται γιατί δεν βολεύει, δεν συμφέρει, δεν εξυπηρετεί (απολυταρχικά στην προκειμένη περίπτωση) καθεστώτα.
Αν και το «Ράδιο Μέτρονομ» πάσχει σεναριακά κυρίως (εκτός από την –έτσι κι αλλιώς– βραβευμένη σκηνοθεσία του, ο Alexandru Belc, ο οποίος υπογράφει και το σενάριο, έχει αποσπάσει και πολύ καλές ερμηνείες, με αυτήν της Mara Bugarin στον ρόλο της Άννα να ξεχωρίζει) γιατί επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο ρομαντικό δράμα και το κοινωνικό σχόλιο, η ταινία έχει αξία γιατί δείχνει πόσο ύπουλα ο συμβιβασμός εισχωρεί στις συνειδήσεις ακόμη και των «φύσει» επαναστατημένων νέων.
Αφορά άραγε αυτός ο συμβιβασμός μόνο τη σκοτεινή εποχή του Ceausescu ή μήπως –χωρίς βέβαια τη βιαιότητα εκείνης της εποχής– οι επαναστάτες (ακόμη και χωρίς αιτία) έχουν πέσει σε λήθαργο;
«Ράδιο Μέτρονομ» | Alexandru Belc | Mara Bugarin, Serban Lazarovici, Vlad Ivanov
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Έρχονται οι «Νύχτες Πρεμιέρας» με Διπλή Πανηγυρική Τελετή Έναρξης
