Η Αιμιλία Σμυρλή δεν είναι μια συνηθισμένη αστροφυσικός. Από μικρή, αντί να μετρά προβατάκια για να κοιμηθεί, μετρούσε αστέρια και αναρωτιόταν αν της κλείνουν πονηρά το μάτι. Μεγαλώνοντας, δεν αρκέστηκε να τα κοιτά απλώς· ήθελε να τα καταλάβει. Έτσι, βούτηξε στον κόσμο του Ήλιου και της Ηλιακής Φυσικής ελκόμενη από το «φως» του σύμπαντος. Αλλά η Αιμιλία δεν σταμάτησε εκεί.
Βρεθήκαμε στον αγαπημένο της χώρο, το Γραφείο Εκπαίδευσης του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», το οποίο, εκτός των άλλων, προσφέρει δωρεάν σε μαθητές και μαθήτριες ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εκπαιδευτικών δράσεων, όπου μου παραχώρησε τη συνέντευξη.
Πιστεύετε ότι οι νέοι σήμερα έχουν ισορροπημένη ενασχόληση με τον πολιτισμό, τις τέχνες, τα γράμματα και την τεχνολογία; Αν όχι, τι φταίει γι’ αυτό;
Δυστυχώς πιστεύω ότι είναι ανησυχητική η σχέση των νέων με τον πολιτισμό και την τέχνη, ιδιαίτερα μετά την εποχή της Covid και την κυριαρχία της ψηφιακής τεχνολογίας. Τα παιδιά έχουν άμεση πρόσβαση σε πληροφορίες μέσω τάμπλετ και κινητών, όμως αυτή η πρόσβαση είναι συχνά επιφανειακή. Δεν υποκαθιστά τη βιωματική επαφή με ένα μουσείο, ένα καλλιτεχνικό έργο ή τη βαθύτερη κατανόηση της ιστορίας ενός δημιουργού.
Επιπλέον, το εκπαιδευτικό σύστημα επικεντρώνεται κυρίως στην απόκτηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων και στον επαγγελματικό προσανατολισμό, περιορίζοντας τις ευκαιρίες των παιδιών να εξερευνήσουν την τέχνη και τον πολιτισμό. Ο ρόλος της οικογένειας είναι καθοριστικός, καθώς οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν τα παιδιά σε δημιουργικές δραστηριότητες, αν και συχνά περιορίζονται από τις αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις. Η ουσιαστική επαφή με την τέχνη δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαίο στοιχείο μιας ολοκληρωμένης παιδείας.
Πώς επηρεάζει η έλλειψη αυτής της ισορροπίας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας των παιδιών; Τι ρόλο μπορεί να παίξει η εκπαίδευση στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας της γνώσης που να ενισχύει τόσο την τεχνολογική εξέλιξη όσο και τις ανθρωπιστικές αξίες;
Νομίζω πως η ενασχόληση με τις τέχνες καλλιεργεί τη φαντασία και ενισχύει τη συνεργασία, δημιουργώντας ομαδικό πνεύμα. Μέσα από τον χορό, τη ζωγραφική και άλλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες, τα παιδιά συζητούν, συνεργάζονται και αναπτύσσουν τη δημιουργικότητά τους. Αυτές οι δεξιότητες –φαντασία, παρατηρητικότητα, ομαδικότητα– είναι θεμελιώδεις αρχές και για τους επιστήμονες, αποδεικνύοντας πως τέχνη και επιστήμη βαδίζουν μαζί.
Δεν μπορεί ένας ερευνητής να μην έχει φαντασία και παρατηρητικότητα – χωρίς αυτές, δεν υπάρχει ανακάλυψη. Η ενασχόληση με τις τέχνες καλλιεργεί αυτές τις ικανότητες, ενισχύοντας την κριτική σκέψη. Τα παιδιά αποκτούν μια πιο διευρυμένη αντίληψη, που τους βοηθά να λύνουν σύνθετα προβλήματα και να αντιμετωπίζουν προκλήσεις χωρίς προφανείς λύσεις, αναπτύσσοντας έτσι την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.
Στο Δημόκριτο, τις δύο τελευταίες χρονιές, υλοποιήσαμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα όπου αφορούσε την ισορροπία μεταξύ τεχνών και φυσικών επιστημών. Στόχος του προγράμματος ήταν να συνδέσουμε τον χορό με την έρευνα που πραγματοποιείται εδώ.
Το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» είναι ένας σημαντικός ερευνητικός φορέας. Με ποιον τρόπο προσπαθεί να ενισχύσει την ενασχόληση των νέων με την επιστήμη και την τεχνολογία, ώστε να κατανοήσουν τα φαινόμενα φυσικής και χημείας που κρύβονται πίσω από καθημερινές διαδικασίες και να αγαπήσουν έτσι τις φυσικές επιστήμες και την έρευνα, αλλά και να τους εμπνεύσει προς μια πιο ολιστική προσέγγιση της γνώσης;
Το Flux Laboratory Athens και το Γραφείο Εκπαίδευσης του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών (ΕΚΕΦΕ) «Δημόκριτος» είχαν τη χαρά να παρουσιάσουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Worlds within Worlds», το οποίο αφορά την σύζευξη διαφορετικών «κόσμων», συγκεκριμένα των πεδίων της τέχνης και της επιστήμης, του χορού και των περιβαλλοντικών σπουδών, της σωματιδιακής φυσικής και άλλων. Ως επιστήμονες, βρεθήκαμε σε έναν νέο κόσμο, συνεργαζόμενοι με έναν θεατρολόγο και έναν μουσικό. Στην αρχή μιλούσαμε διαφορετικές «γλώσσες», εκείνοι μέσω της κίνησης, εμείς μέσω των δεδομένων.
Όμως, όταν βρήκαμε κοινό έδαφος στην τέχνη, η επικοινωνία απέκτησε ροή και συνέβη κάτι μαγικό. Με τη χορογραφία, καταφέραμε να περιγράψουμε την κίνηση των στερεών και των υγρών, βοηθώντας τα παιδιά να «δουν» έννοιες που μέχρι τότε ήταν αφηρημένες, ενώ η ιστορία των νετρίνων, τα «φαντάσματα του διαστήματος» όπως τα ονομάζουμε εμείς οι επιστήμονες, επίσης ζωντάνεψαν μέσα από τον χορό.
Αν και τα νετρίνα περνούν απαρατήρητα μέσα από την ύλη, οι άνθρωποι δεν μπορούν να διαπερνούν ο ένας τον άλλο, ωστόσο μέσω της τέχνης του χορού η ροή και η κίνησή τους αποτυπώθηκαν βιωματικά. Αυτή η εμπειρία μού έδειξε πως η επιστήμη δεν πρέπει να απομονώνεται από την τέχνη.
Η γνώση δεν πρέπει να επιβάλλεται, αλλά να βιώνεται ως δημιουργική ανακάλυψη. Ακόμα και στα πειράματα φυσικής, όταν τα παιδιά έχουν ελευθερία, δεν ακολουθούν μηχανικά οδηγίες, πειραματίζονται και ανακαλύπτουν. Όταν τα βλέπουμε, τα ακούμε και τους δίνουμε χώρο, τότε η εκπαίδευση γίνεται πραγματικά ζωντανή.
Με βάση την εμπειρία σας, τα παιδιά ενδιαφέρονται περισσότερο για τη νέα πληροφορία ή το πώς αυτή τους παρουσιάζεται;
Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι η εκπαίδευση δεν αφορά μόνο τη γνώση, αλλά και τον τρόπο προσέγγισης των παιδιών. Δεν αρκεί να τους μεταφέρουμε πληροφορίες· χρειάζονται χρόνο, χώρο και μια ήρεμη, ενθαρρυντική φωνή που θα τους εμπνεύσει. Τα πιο ανήσυχα ή διστακτικά παιδιά ανοίγονται όταν νιώσουν ότι κάποιος ενδιαφέρεται πραγματικά. Το είδα σε προσφυγόπουλα που δεν μιλούσαν τη γλώσσα, αλλά εξέφρασαν σκέψεις και συναισθήματα μέσα από τον χορό. Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, που όταν ένιωσαν αποδοχή, συμμετείχαν με χαρά, φτάνοντας να μας αγκαλιάσουν από ενθουσιασμό.
Η γνώση δεν πρέπει να επιβάλλεται, αλλά να βιώνεται ως δημιουργική ανακάλυψη. Ακόμα και στα πειράματα φυσικής, όταν τα παιδιά έχουν ελευθερία, δεν ακολουθούν μηχανικά οδηγίες, πειραματίζονται και ανακαλύπτουν. Όταν τα βλέπουμε, τα ακούμε και τους δίνουμε χώρο, τότε η εκπαίδευση γίνεται πραγματικά ζωντανή.
Δεν μπορούμε να επιλέξουμε ανάμεσα στην επιστήμη και την τέχνη, το μέλλον ανήκει σε εκείνους που κατανοούν και τα δύο: στους επιστήμονες με ψυχή καλλιτέχνη και στους καλλιτέχνες με το πνεύμα του εξερευνητή. Μόνο έτσι θα δημιουργήσουμε έναν κόσμο που δεν προοδεύει απλώς, αλλά αισθάνεται.
Υπάρχει χώρος για τις τέχνες και τον πολιτισμό στην εκπαίδευση ή τείνουν να παραμερίζονται υπέρ των θετικών επιστημών;
Η επιστήμη και η τέχνη είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, δύο διαδρομές που ξεκινούν από την ίδια αφετηρία. Η επιστήμη αναλύει, μετρά, εξηγεί. Η τέχνη νιώθει, εκφράζει, εμπνέει. Όμως, και οι δύο πηγάζουν από την ίδια φλόγα: την περιέργεια και τη δημιουργικότητα. Στην εποχή μας, η έμφαση στις θετικές επιστήμες συχνά δικαιολογείται από την αγωνία της επαγγελματικής αποκατάστασης, την ανάγκη για καινοτομία, την τεχνολογική εξέλιξη.
Ωστόσο, η ανθρώπινη ύπαρξη δεν είναι απλώς μια μηχανή παραγωγής και λογικής. Χρειαζόμαστε την τέχνη, τον πολιτισμό, την ενσυναίσθηση. Μια κοινωνία που στηρίζεται αποκλειστικά στην επιστήμη, αποκομμένη από την τέχνη, κινδυνεύει να χάσει την ανθρωπιά της. Θα επιστρέψω στη χορεύτρια Loïe Fuller των αρχών του 20ού αιώνα που απευθύνθηκε στη Maria Curie και στον Thomas Edison ζητώντας τους να δημιουργήσουν φωσφορίζοντα χρώματα για το φόρεμά της.
Δεν μπορούμε να επιλέξουμε ανάμεσα στην επιστήμη και την τέχνη, το μέλλον ανήκει σε εκείνους που κατανοούν και τα δύο: στους επιστήμονες με ψυχή καλλιτέχνη και στους καλλιτέχνες με το πνεύμα του εξερευνητή. Μόνο έτσι θα δημιουργήσουμε έναν κόσμο που δεν προοδεύει απλώς, αλλά αισθάνεται.
Αν μπορούσατε να αλλάξετε ένα βασικό στοιχείο της εκπαίδευσης σήμερα, ποιο θα ήταν και γιατί;
Θα άλλαζα πολλά στην εκπαίδευση, ξεκινώντας από τις ανισότητες που στερούν από παιδιά σε υποβαθμισμένες περιοχές τις ίδιες ευκαιρίες μάθησης με εκείνα των ιδιωτικών σχολείων. Η γνώση δεν πρέπει να είναι προνόμιο, αλλά δικαίωμα όλων. Γι’ αυτό υποστηρίζω παιδιά με λιγότερες ευκαιρίες μέσω προγραμμάτων χρηματοδότησης, δίνοντάς τους πρόσβαση σε χώρους μάθησης και βιωματικές εμπειρίες. Με τις επαναλαμβανόμενες επισκέψεις, αναπτύσσουμε σχέση εμπιστοσύνης, ενώ η φροντίδα τους –ακόμα και η διατροφή τους– αποτελεί μέρος της εμπειρίας.
Η εκπαίδευση δεν είναι μόνο μαθήματα, είναι ευκαιρίες, είναι ερεθίσματα, είναι η δυνατότητα να δεις τον κόσμο με διαφορετικά μάτια. Κάθε παιδί αξίζει να έχει αυτή την ευκαιρία.
Έχετε κάποιο μότο;
Να είσαι ανθεκτικός και να υποστηρίζεις τα όνειρά σου. Να μην τα προδίδεις ποτέ!
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Φωτογράφος του Μήνα | Άννα Οικονόμου
