Η ώρα είναι 9 το πρωί και η υγρασία αγγίζει το 90%. Οι σταγόνες του ιδρώτα που πέφτουν από το μέτωπό μου δυσκολεύουν την όρασή μου, ενώ οι καπνοί και το άρωμα του λιβανιού, ανακατεμένα με δυσάρεστες οσμές, δυσχεραίνουν το έργο. Μόνη μου ελπίδα είναι το ανεμιστηράκι από το Τemu που κρατάει η Αμερικανίδα τουρίστρια δίπλα μου.
Βρίσκομαι σε ένα από τα πιο γνωστά νησιά του πλανήτη, το νησί που ψηφίστηκε το 2025 ως το πιο όμορφο στον κόσμο, όπου κατά την προσπάθεια εντρύφησης στα τοπικά ήθη και έθιμα προσπαθώ να φτιάξω ένα από τα καλαθάκια λουλουδιών που αφήνουν κάθε μέρα οι ντόπιοι έξω από το σπίτι τους ως προσφορά στους θεούς.
Όπως τα υπόλοιπα νησιά της Ινδονησίας, το Μπαλί κατακτήθηκε από τους Ολλανδούς γύρω στο 1600, αρχικά για εμπορικούς κυρίως σκοπούς μέσω της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, μέχρι τη χρεοκοπία της το 1800, όταν ανέλαβε το ολλανδικό κράτος. Με νύχια και με δόντια κρατήθηκε ως μια από τις τελευταίες αποικίες της δυναστείας, μέχρι που, ύστερα από εμπόλεμες καταστάσεις αλλά και την πίεση της διεθνούς κοινότητας, η Ινδονησία κήρυξε την ανεξαρτησία της στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Παρά τα 350 χρόνια κάτω από τον ζυγό, οι Ινδονήσιοι διατήρησαν ελάχιστα από τους κατακτητές, όπως η οδήγηση στα αριστερά, η γραφειοκρατία και η δομή της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας.
Σε αντίθεση με την υπόλοιπη χώρα, η οποία είναι αυτή με τους περισσότερους μουσουλμάνους παγκοσμίως, το Μπαλί διατηρεί έναν ινδουιστικό χαρακτήρα που του επιτρέπει να έχει πιο χαλαρούς κανόνες και ιδιαίτερη κουλτούρα: από την ένδυση και την κατανάλωση αλκοόλ ή την υποχρεωτική αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, χωρίς αυτό να ισχύει απόλυτα (κάτι μου θυμίζει…), μέχρι τη συμπεριληπτική συμπεριφορά απέναντι στους ξένους, Αυτό, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη φύση του, προσελκύει μεγάλο αριθμό τουριστών, που έρχονται συστηματικά όχι μόνο για μια όμορφη παραλία ή για τη διαμονή σε ένα καλό ξενοδοχείο, αλλά και για να εντρυφήσουν στην ιδιαίτερη πνευματικότητά του.
Από τις πρώτες στιγμές που προσγειώθηκα στο νησί, αυτό που μου προξένησε έκπληξη ήταν οι συνθήκες διαβίωσης. Έχοντας δει πολλές εικόνες στο Instagram με κοσμοπολίτικα καφέ, περίμενα κάποιον εξωτικό προορισμό με αναπτυγμένες τουριστικές υποδομές. Αντ’ αυτού συνειδητοποίησα ότι τα διάφορα μέρη που έβλεπα ήταν νησίδες πολιτισμού προσανατολισμένες αποκλειστικά στους τουρίστες, ανάμεσα σε δρόμους γεμάτους καυσαέριο, σπασμένα πεζοδρόμια, κακές συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης και μια άσχημη μυρωδιά στον αέρα, μείγμα τσιγάρου και τηγανισμένου λαδιού κακής ποιότητας.
Η Ινδονησία ανήκει στις «αναπτυσσόμενες» χώρες, ένας politically correct όρος που δόθηκε πριν από αρκετά χρόνια ώστε να καλύψει το υποτιμητικό «χώρες του Τρίτου Κόσμου». Μάλιστα, στην προσπάθεια να δείξει ένα καλύτερο πρόσωπο, έχει απαγορεύσει την επαιτεία – που σημαίνει ότι οι ζητιάνοι συλλαμβάνονται.
Ανάμεσα σε Smoothies και Σκονισμένα Πλυντήρια
Παρ’ όλα αυτά, η αντίθεση υπάρχει. Δεν είναι σπάνια η εικόνα Αμερικανών ή Αυστραλών (περισσότεροι οι δεύτεροι λόγω της εγγύτητας αλλά και του value for money) τουριστών να ανεβαίνουν σε ένα μηχανάκι –δίκυκλα ταξί τύπου Uber– που οδηγεί ντόπιος βιοπαλαιστής. Τα τελευταία αποτελούν την πλειονότητα των οχημάτων, καθώς οι στενοί δρόμοι στο νησί δεν είχαν φτιαχτεί λαμβάνοντας υπόψη τα εκατομμύρια τουριστών που το επισκέπτονται ετησίως, με αποτέλεσμα οι μετακινήσεις με τετράτροχο να έχουν μέση ταχύτητα 30 χιλιομέτρων την ώρα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του δικτύου.
Μια άλλη αντίθεση είναι τα πολλά «καθαριστήρια ρούχων» στον δρόμο, ανοιχτά στα στοιχεία της φύσης, όπου σε δύσκολες και αμφιβόλου καθαριότητας συνθήκες μια κυρία –μαζί ίσως με κάποιες γειτόνισσες– κάθονται και κουβεντιάζουν ενόσω το μοναδικό πλυντήριο από πίσω τους πλένει ρούχα – κυρίως για τους τουρίστες. Δίπλα τους, με μεγάλα γράμματα, αναγράφεται ο αριθμός ενός τηλεφώνου μαζί με τη λέξη TAXI, πίσω από το οποίο βρίσκεται συνήθως ο σύζυγος με το οικογενειακό αυτοκίνητο.
Οι αντιθέσεις γίνονται πιο έντονες σε άλλα διάφορα του νησιού. Στα δυτικά, στο Canggu, υπάρχει μια μεγάλη παγκόσμια κοινότητα ψηφιακών νομάδων που, εκμεταλλευόμενοι τις υποδομές της περιοχής, σταθμεύουν στα διάφορα πολυτελή –αλλά ταυτόχρονα πολύ οικονομικά– open air καφέ και εστιατόρια, λίγο πριν πάνε για σερφ στην (κατά τη γνώμη μου όχι και πολύ ελκυστική) παραλία.
Η δε ποιότητα των τροφίμων είναι πολύ καλή και για πρώτη φορά είδα ελληνικό εστιατόριο με τιμές προηγούμενης δεκαετίας. Στον τοίχο του, γραμμένο στα ελληνικά με μεγάλα γράμματα: «Εάν δεν σου αρέσει εκεί που είσαι, μετακινήσου. Δεν είσαι δέντρο».
Αρχαίοι Μύθοι, Σύγχρονες Αντιφάσεις
Πηγαίνοντας στο Ubud, την πολιτισμική πρωτεύουσα του νησιού, βλέπω πολλή κίνηση από ντόπιους, ανθρώπους απασχολημένους, πολλές φορές κακόκεφους, ταλαιπωρημένους και ίσως και λίγο απογοητευμένους. Σε ένα παλιό γήπεδο με αγριόχορτα, γεμάτο σκουπίδια, κάτι παιδιά παίζουν ποδόσφαιρο με μια μισοτρυπημένη μπάλα.
Δίπλα, ένα υπερτιμημένο εστιατόριο προσφέρει καλοψημένη μπριζόλα σε τιμές μονοψήφιες, την ώρα που οι τοπικοί μουσικοί τραγουδάνε μια αρκετά καλή εκδοχή του «Hotel California», ενώ παραδίπλα ένα τοπικό θέατρο έχει μια παράσταση που θυμίζει τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Οι πρωταγωνιστές, ντυμένοι με εντυπωσιακά ρούχα, τρέχουν ξυπόλυτοι –πράγμα σύνηθες από ό,τι διαπίστωσα– και αναπαριστούν έναν μύθο που συμβολίζει πολλά για την κουλτούρα των ντόπιων.
Ορυζώνες και Πολυτελή Resorts
Λίγο έξω από το Ubud βλέπω άπειρες εκτάσεις ορυζώνων, ένα μεγάλο εξαγώγιμο προϊόν της Ινδονησίας. Ένας από τους λόγους που η παγκόσμια τιμή του ρυζιού παραμένει χαμηλή είναι ότι το ρύζι εδώ παράγεται και συλλέγεται πολλές φορές χειροκίνητα από αγρότες που έχουν ένα μέσο μισθό της τάξης των 200 ευρώ.
Οι εντυπωσιακοί ορυζώνες αποτέλεσαν και ένα από τα πλάνα της ταινίας «Eat Pray Love», στο οποίο η Julia Roberts πρωταγωνίστησε υπό τη ρήτρα ότι η παραγωγή θα αναλάμβανε να φιλοξενήσει την οικογένειά της στο Μπαλί κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.
Σήμερα, οι ορυζώνες έχουν περικυκλωθεί από πολυτελή resorts, με εξαίρεση ένα επισκέψιμο κομμάτι, προστατευόμενο από την Unesco.
Στο μέσο μετακίνησής μας, ένα βανάκι με φιμέ τζάμια, ρωτάω γιατί δεν υπάρχουν φωτοβολταϊκά σε μια περιοχή με τόσο ήλιο. Η απάντηση της ξεναγού θα με εκπλήξει, αναφέροντας κάτι ανάμεσα σε γραφειοκρατικές δικλείδες, διαφθορά, ζήλεια μεταξύ γειτόνων και έλλειψη παιδείας. Το κάρβουνο αποτελεί την κύρια μορφή παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, θυμίζοντάς μου για άλλη μια φορά την Ελλάδα των προηγούμενων δεκαετιών.
Στο Sibetan: Καθημερινότητα, Παράδοση και Ανισότητες
Φτάνοντας στο χωριό Sibetan προσπαθώ να εντρυφήσω σε πιο αυθεντικές καταστάσεις από αυτές που βλέπουμε επιφανειακά ως τουρίστες στις πόλεις. Βλέπουμε τα δέντρα που παράγουν snake fruit, ένα είδους φρούτου που έχει γεύση αντίστοιχη με τη βανίλια Μαδαγασκάρης, πολλά κακαόδεντρα, καθώς και σπόρους καφέ να λιάζονται στον δρόμο. Στην ερώτησή μου γιατί δεν έχει καλές σοκολάτες ή καφέ το Μπαλί (ο καφές πολλές φορές εμπλουτίζεται με καλαμπόκι), η –αναμενόμενη– απάντηση είναι: «γιατί τα καλύτερα τα εξάγουμε».
Γνωστός είναι άλλωστε ο Kopi Luwak, ο οποίος θεωρείται ο ακριβότερος καφές στον κόσμο, που ήταν μάλιστα στις ειδήσεις για τη δική μας Μύκονο πριν από μερικά χρόνια. Ο συγκεκριμένος αποτελείται από κόκκους καφέ που έχουν υποστεί «επεξεργασία» στο στομάχι ενός αιλουροειδούς πριν αυτό τους αφοδεύσει. Η ιστορία λέει ότι, όταν οι Ολλανδοί μάζευαν όλους τους σπόρους και τους έστελναν πίσω στην πατρίδα τους, οι ντόπιοι μπορούσαν να βρουν μόνο τους συγκεκριμένους, μέχρι που κατάλαβαν ότι το αιλουροειδές επέλεγε τους καλύτερους.
Σήμερα, ο συγκεκριμένος καφές πωλείται σε τιμές απλησίαστες για τους ντόπιους. Το ίδιο και η σοκολάτα, όπως και πολλές άλλες «ανέσεις» του δυτικού κόσμου, που αναπληρώνονται από φτηνές απομιμήσεις, πολλές φορές καλτ, όπως τα Java Fried Chicken (JFC) ή τα πάλαι ποτέ δικά μας κρουασάν που αντιπροσωπεύονται από τα τοπικά «5 days».
Περπατώντας στο χωριό βλέπω σπίτια με το «αποχωρητήριο» (εξοπλισμένο μόνο με τούρκικη τουαλέτα), την κουζίνα και τα δωμάτια σε διαφορετικά κτίρια. Τραπεζαρία δεν υπάρχει, καθώς η (ευρύτερη) οικογένεια, με τους παππούδες και τα συνήθως τρία ή τέσσερα παιδιά, τρώει σε διάφορα μέρη της αυλής. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με μια μυρωδιά παππουδίλας, όπως αυτή αναδύεται στη μνήμη από τα σπίτια των παππούδων στα παιδικά μου χρόνια.
Οι άνθρωποι φαίνονται πιο χαρούμενοι από την πόλη, αλλά βλέπω κομμάτια κολεκτιβιστικής κοινωνίας που μου θυμίζει για μια ακόμη φορά την Ελλάδα μιας άλλης εποχής, καθώς και «θρησκευτικές χώρες» όπου προτάσσεται το δημόσιο καλό και η συνύπαρξη εις βάρος πολλές φορές της προσωπικής ικανοποίησης.
Τα περισσότερα κτίρια είναι απλά, εκτός από ένα που μοιάζει με παλάτι. Ένας ντόπιος μας λέει ότι ανήκει σε κάποιον με 5στερο ξενοδοχείο σε γνωστή παραλία, υπενθυμίζοντάς μας την τεράστια βαρύτητα του τουρισμού στο νησί, συμβάλλοντας σε ένα τρομακτικό 70% της οικονομίας του.
Το απόγευμα πηγαίνουμε στον «σύλλογο» του χωριού, έναν ανοιχτό χώρο στον κεντρικό δρόμο, όπου μαθαίνουμε να παίζουμε τα τοπικά μουσικά όργανα φτιαγμένα από μπαμπού και μαγειρεύουμε τοπικά πιάτα. Παραδίπλα, στον ανοιχτό ναό του χωριού, οι ντόπιοι συμμετέχουν στην τελετουργία για τη χειροτονία ενός νέου «παπά». Ο κόσμος κάθεται υπομονετικά, άλλοι χαμογελώντας, άλλοι καπνίζοντας βαριεστημένοι, κοιτώντας το άπειρο, περιμένοντας να σφάξουν στο τέλος τον κόκορα, μέρος της παράδοσης και της τελετής.
Τα φτηνά κινητά που κυκλοφορούν χρησιμεύουν κυρίως σαν ηλεκτρονικά παιχνίδια, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα είναι άχρηστα, αφού ο κύκλος τους αποτελείται συνήθως από τους γείτονές τους. Ο χρόνος κυλάει –υπερβολικά αργά–, θυμίζοντάς μου μια εποχή χωρίς ίντερνετ και ηλεκτρισμό. Οι άνθρωποι φαίνονται πιο χαρούμενοι από την πόλη, αλλά βλέπω κομμάτια κολεκτιβιστικής κοινωνίας που μου θυμίζει για μια ακόμη φορά την Ελλάδα μιας άλλης εποχής, καθώς και «θρησκευτικές χώρες» όπου προτάσσεται το δημόσιο καλό και η συνύπαρξη εις βάρος πολλές φορές της προσωπικής ικανοποίησης.
Η φτώχεια και η έλλειψη πόρων αναπληρώνονται από την ύπαρξη θρησκευτικών ή παραδοσιακών τελετουργικών, που πολλές φορές γεμίζουν την καθημερινότητα. Είναι Τρίτη, «ημέρα υπενθύμισης» της κουλτούρας, και τα παιδιά πάνε στο σχολείο από τις 6:45 ντυμένα με την παραδοσιακή φορεσιά και κρατώντας –υποχρεωτικά– ένα παραδοσιακό φαγητό της χώρας. Τις υπόλοιπες ημέρες, οι κανόνες είναι πιο χαλαροί.
Στον δρόμο, καθώς χαζεύω μια ηλικιωμένη κυρία να κουβαλάει μια μικρή στήλη γκαζιού με το κεφάλι της, με πιάνει μπόρα, πράγμα σπάνιο στην «άνυδρη περίοδο» και αντιλαμβάνομαι το λάθος μου… να φορέσω παπούτσια. Στη βροχή, ακόμα κι αν έχεις να διαβείς λάσπες αμφιβόλου σύστασης, κυκλοφορείς με σαγιονάρες, ώστε μετά να στεγνώσει πιο εύκολα και αυτή και το πόδι σου. Όσο απλοϊκό κι αν ακούγεται, σκέφτομαι ότι αυτό δηλώνει και το πόσο κοντά βρίσκονται η ντόπιοι με τη φύση.
Το Κάρμα και η Σχετικότητα της Ασφάλειας
Το βράδυ, στο δωμάτιο, θα με επισκεφθούν σαύρες, αλλά καταλαβαίνω ότι είναι τόσο διαδεδομένες και ίσως άκακες όσο οι δικές μας μύγες. Ευτυχώς έχω εμβολιαστεί για αρρώστιες που προκαλούν τα κουνούπια, οπότε αισθάνομαι λίγο πιο ασφαλής.
Ωστόσο, οι τοπικές λιχουδιές θα με πειράξουν και, πέρα από τις συχνές επισκέψεις στην τουαλέτα (δείγμα ίσως των διαφορετικών βακτηρίων της Ασίας), εν τέλει ανεβάζω και υψηλό πυρετό, δείγμα ότι κάτι που έφαγα δεν πληρούσε τις απαραίτητες συνθήκες υγιεινής. Την πορεία μου ακολουθούν και άλλα τρία άτομα από το γκρουπ και το χαμόγελο των Αμερικανών, που μέχρι εκείνη τη στιγμή τα έβρισκαν όλα fabulous και beautiful, κόβεται για λίγο. Ευτυχώς εγώ, ως προνομιούχος ξένος, είχα πρόσβαση σε αντιβίωση μέσα σε 10 λεπτά – ίσως καλύτερα (ή χειρότερα, αναλόγως από την ιατρική σκοπιά που το βλέπει κανείς) από πολλές αναπτυγμένες χώρες.
Το κάρμα, πέρα από την κυκλοφορία στους δρόμους χωρίς φανάρια, έχει εφαρμογή σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας. Αν και φαινομενικά μοιρολατρικό, βοηθάει στη χαμηλή εγκληματικότητα, καθώς «οι κακές πράξεις θα σου επιστραφούν».
Στο Μπαλί, οι άνθρωποι πολλές φορές μην έχοντας την οικονομική δυνατότητα καταφεύγουν για ίαση σε βότανα και γιατροσόφια, πολλά από αυτά γνωστά για τις ευεργετικές τους ιδιότητες (όπως π.χ. το λεμονόχορτο). Είναι χαρακτηριστικό αυτό που μου διηγείται ένας ντόπιος: «Έσπασα το γόνατό μου. Δεν πήγα στο νοσοκομείο, αλλά είμαι ακόμα εδώ, ζωντανός. Εάν ήταν η ώρα μου, θα είχα φύγει».
Το κάρμα, πέρα από την κυκλοφορία στους δρόμους χωρίς φανάρια, έχει εφαρμογή σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας. Αν και φαινομενικά μοιρολατρικό, βοηθάει στη χαμηλή εγκληματικότητα, καθώς «οι κακές πράξεις θα σου επιστραφούν». Δυστυχώς, κάποιοι εξτρεμιστές είχαν άλλη άποψη το 2002, όταν οι τρομοκρατικές επιθέσεις σε ένα από τα πιο τουριστικά σημεία του νησιού κόστισαν τη ζωή σε 200 ανθρώπους, φανερώνοντας ταυτόχρονα και τις ανεπάρκειες του συστήματος υγείας, καθώς πολλοί από τους τραυματίες χρειάστηκε να διαμετακομιστούν σε άλλες χώρες. Υπό μια άλλη σκοπιά, ίσως φανέρωσαν πόσο ξένο στην κουλτούρα του νησιού ήταν κάτι τόσο τραγικό και βίαιο.
Το Θαύμα της Φύσης και το Βάρος του Αποκλεισμού
Δυστυχώς, θα χάσω την ανάβαση στο ενεργό ηφαίστειο Batur, στο οποίο ανεβαίνουν χιλιάδες επισκέπτες τις πρώτες πρωινές ώρες για να δουν στην κορυφή του την ανατολή του ήλιου. Στα βόρεια του νησιού περνάμε από διάφορους καταρράκτες μέσα στην τροπική φύση και επισκεπτόμαστε τον πιο διάσημο ναό του.
Μια εξόρμηση στο προστατευόμενο θαλάσσιο πάρκο Menjangan μου δίνει την ευκαιρία να δω στους υφάλους ψάρια διαφόρων χρωμάτων που δεν έχω αντικρίσει ποτέ ζωντανά, κίτρινα, μοβ, τιρκουάζ. Αν εξαιρέσει κανείς τις βρομιές που αφήνουν οι τουρίστες από τα πλοία, το ήσυχο πικ νικ παρέα με ένα ελάφι μου θυμίζει ότι, παρά τις δύσκολες συνθήκες και τον υπέρμετρο τουρισμό, το μέρος έχει μια ιδιαίτερη φυσική ομορφιά που περιλαμβάνει τα πάντα.
Στην περιοχή Lovina επισκέπτομαι το «Παγκόσμιο Χωριό». Σύμπραξη μιας ομάδας ανθρώπων της περιοχής μαζί με κάποιους από την Αυστραλία, αυτό το εστιατόριο/καφέ απασχολεί άτομα με αναπηρίες, ενώ τα κέρδη πάνε για καλό σκοπό, όπως η αγορά αναπηρικών αμαξιδίων.
Ενόσω παραγγέλνω στην κωφή σερβιτόρα, ακούω από τον υπεύθυνο για τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι ανάπηροι στο Μπαλί, καταδικασμένοι να μείνουν μια ζωή στο σπίτι και στο περιθώριο, χωρίς σχολείο και κοινωνική πρόνοια, θύματα ενός φτωχού κράτους χωρίς τις κατάλληλες προτεραιότητες για την κατανομή πόρων. Ευτυχώς ο κολεκτιβισμός βοηθάει σε τέτοιες περιπτώσεις, με τις οικογένειες αρκετά δεμένες και τους γονείς να φροντίζουν τα παιδιά, κάτι που –σε ιδανικές συνθήκες– ανταποδίδεται με τη βοήθεια των παιδιών προς τους γονείς όταν γερνάνε. Την ίδια στιγμή, συνειδητοποιώ την πλήρη έλλειψη ασανσέρ σε όσα μέρη έχω επισκεφθεί, κάτι που μετριάζεται κάπως χάρη στον κανονισμό που απαγορεύει να υπάρχουν κτίσματα –συμπεριλαμβανομένων και των ξενοδοχειακών μονάδων– που να υπερβαίνουν το ύψος ενός κοκοφοίνικα.
Κάθομαι κάτω από τη σκιά ενός φοινικόδεντρου, δίπλα στην πισίνα ενός πολυτελούς resort, στο οποίο κάθε ιδιωτικό μπανγκαλόου κοστίζει 30 ευρώ το βράδυ, με παροχές 5στερου ξενοδοχείου. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το Icon Bali, ένα καινούργιο υπερπολυτελές εμπορικό κέντρο στο θέρετρο Sanur, που δεν ζηλεύει σε τίποτα αυτά του δυτικού κόσμου.
Η Φτώχεια Πίσω από τα Χαμόγελα των Ντόπιων
Υπάρχουν στιγμές που νιώθω ότι είμαι αλλού και άλλες που συνειδητοποιώ ότι αυτό το παγκόσμια γνωστό μέρος, εν έτει 2025, απέχει κόσμους από τον δυτικό πολιτισμό. Δίπλα μου, μια τουρίστρια εξηγεί στην ξεναγό τι είναι το escape room, μια και της είναι κάτι άγνωστο. Η ίδια η ξεναγός, παρότι αρκετά συνεννοήσιμη, κάνει λάθος σε αρκετές λέξεις, καθώς ελλείψει χρημάτων έμαθε αγγλικά αποκλειστικά μέσω τηλεόρασης.
Τα ψυγεία και τα κλιματιστικά σε μια χώρα με μόνιμη θερμοκρασία πάνω από 25 ºC είναι δείγμα πολυτελείας και πολλά μαγαζιά στον δρόμο έχουν προϊόντα εκτός ψυγείου, όπως τυριά ή σάντουιτς – η πίτσα μπροστά μου, αν και πολύ κοντά στην αυθεντική ιταλική, έχει φτιαχτεί με λάδι καρύδας.
Το πρωί, κάπου μεταξύ 5 το χάραμα και 9, θα επισκεφτούμε μια τοπική λαϊκή αγορά όπου οι συνθήκες υγιεινής έχουν πεταχτεί από το παράθυρο: κομμένα κρέατα διαφόρων ειδών στη μέση του δρόμου υπό 30 ºC, ξυπόλυτος κόσμος και διάφορα αγαθά σχεδόν χάμω, ανάμεσα σε απλούς βιοπαλαιστές που κάνουν ό,τι μπορούν για να βγάλουν το ψωμί τους με συνοδεία μυρωδιάς προϊόντων που σαπίζουν. Υπήρξαν πολλές στιγμές που ένιωσα προνομιούχος λευκός και αυτή ήταν μια από αυτές.
Το βράδυ θα επισκεφτούμε μια ηλικιωμένη κυρία στο σπίτι της, όπου μας έχει ετοιμάσει δείπνο. Δουλεύοντας για χρόνια προσφέροντας μασάζ (κάτι πολύ διαδεδομένο για τα φτηνά εργατικά χέρια της χώρας, με τιμές στο 1/3 αυτών που έχουμε στην Ευρώπη), πλέον είναι άνεργη, καθώς τα χέρια της έχουν γεμίσει κάλους και πάσχουν από αρθρίτιδα. Παρότι εμφανισιακά τα φαγητά δεν φαίνονται άσχημα, η περιγραφή «σουβλάκι τόνου ψημένο σε γάλα καρύδας» δεν με ενθουσιάζει, ενώ η ενημέρωση ότι οι πρώτες ύλες του φαγητού είναι από τη λαϊκή που επισκεφθήκαμε το πρωί κάνει τα πιάτα λιγότερο δημοφιλή.
Την ώρα που γευματίζουμε, ακούγεται ένας θόρυβος στη λαμαρίνα από πάνω μας, που, όπως αποδείχτηκε, ήταν από δύο ποντίκια που πάλευαν. Όταν αργότερα θα αναρωτηθούμε εάν η κυρία ντράπηκε που υπήρχαν και δύο ποντίκια στο σπίτι της την ώρα που τρώγαμε, η ξεναγός θα μας εκπλήξει για άλλη μια φορά: «Στο Μπαλί δεν ντρεπόμαστε για τις πράξεις άλλων. Τα ποντίκια ήρθαν μόνα τους, δεν τα προσκάλεσε αυτή».
Ανάμεσα στη Νοσταλγία και την Πραγματικότητα
Αυτό, όμως, που μου κάνει περισσότερο εντύπωση, κάτι που θα μου μείνει από αυτό το ταξίδι, είναι η αντιμετώπιση του καλού και του κακού, δυο οντοτήτων που στην μπαλινέζικη παράδοση συνυπάρχουν. Σε αντίθεση με πολλές άλλες κουλτούρες που προσπαθούν να ξορκίσουν το κακό και να ενισχύσουν το καλό, εδώ όλα έχουν αξία. Οι προσφορές προς τους θεούς δεν κάνουν διάκριση σε καλούς και κακούς. Η ημέρα δεν είναι καλύτερη από τη νύχτα. Οι κότες που παράγουν αυγά συνυπάρχουν με τους κόκορες που προετοιμάζονται και καλλωπίζονται για κοκορομαχίες, παρά τις αντιδράσεις των φιλοζωικών. Tο άγχος για την επιβίωση συνυπάρχει με τη βαρεμάρα. Η υγεία και η αρρώστια συνυπάρχουν, όπως η ζωή και ο θάνατος που, υπακούοντας το κάρμα, είναι και τα δύο αποδεκτά χωρίς παράπονο, χωρίς επίκληση για οίκτο. Δεν μπορείς να απομονώσεις το καλό και το κακό, γιατί, αν δεν υπήρχε κάτι κακό, πώς θα ήξερες τι είναι καλό;
Οι ινσταγκραμικές εικόνες πολλές φορές καλύπτουν την πραγματικότητα, ο ανθρώπινος νους και η λήθη τείνουν να ωραιοποιούν κάποιες καταστάσεις και να εξαφανίζουν τα αρνητικά τους, αφαιρώντας την πολυπλοκότητα που απαιτεί η πραγματικότητα.
Στο πλαίσιο αυτής της συνύπαρξης, αναλογίζομαι αυτό που πολλές φορές αναζητάει ο σύγχρονος άνθρωπος σε μέρη όπως το Μπαλί, αναζητώντας τον εαυτό του και την επιστροφή στη φύση: μια κοινωνία «όπως παλιά», όπου η ζωή ήταν απλή, όπου οι άνθρωποι τηρούσαν τις παραδόσεις και μιλούσαν όλη μέρα με τους γείτονες, χωρίς κοινωνικά δίκτυα, χωρίς κινητά. Ξεχνάμε όμως ότι μαζί με αυτό συνυπήρχε και η έλλειψη συνθηκών υγιεινής, η οικονομική και σωματική εξαθλίωση, ο αποκλεισμός, η πνευματική καταπίεση. Με τον ίδιο τρόπο που οι ινσταγκραμικές εικόνες πολλές φορές καλύπτουν την πραγματικότητα, ο ανθρώπινος νους και η λήθη τείνουν να ωραιοποιούν κάποιες καταστάσεις και να εξαφανίζουν τα αρνητικά τους, αφαιρώντας την πολυπλοκότητα που απαιτεί η πραγματικότητα, η οποία συνήθως είναι σύνθετη, αμφίρροπη και δύσκολη.
Και καθώς βλέπω από ψηλά το νησί αποχαιρετώντας το, ξέρω προς ποια μεριά του πολιτισμού θέλω να κατευθυνθώ, αλλά ταυτόχρονα αντιλαμβάνομαι τον λόγο για τον οποίο κάποιοι κινούνται αντίθετα.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
