To 2020 έχει ανακηρυχθεί παγκοσμίως σε “Έτος Beethoven” προς τιμήν του σπουδαίου Γερμανού συνθέτη που γεννήθηκε στη Βόννη πριν 250 χρόνια (1770) κι έμελλε να αποτελέσει προσωπικότητα-σταθμό στην ιστορία της Μουσικής.
Ο Ludwig van Beethoven ήταν ένας ανεπανάληπτα χαρισματικός, ιδιοφυής αλλά και εξαιρετικά εργατικός και πεισματάρης μουσικός. Ακολούθησε σθεναρά μέχρι τέλους το μουσικό του όραμα, την καταπληκτική του έμπνευση και την ανάγκη του για προσωπική έκφραση, απτόητος και ανεξάρτητος από κοινωνικές συμβάσεις, κλασικές μουσικές φόρμες, αλλά και το μεγάλο προσωπικό του δράμα, τη σταδιακή απώλεια της ακοής του μέχρι την πλήρη κώφωση.
Μια από τις δημοφιλέστερες και πολύ αγαπημένες μου Σονάτες για πιάνο, είναι η “No. 8 σε Ντο Ελάσσονα (Op. 13)” γνωστή και ως “Παθητική”. Γράφτηκε το 1798 και αφιερώθηκε από το συνθέτη στο φίλο του πρίγκιπα Karl von Lichnowsky. Ο τίτλος “Grande Sonate Pathétique” δεν δόθηκε από τον Beethoven αλλά από τον εκδότη του, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από το βάθος και τις δραματικές εντάσεις της. Aπολαύστε ολόκληρη τη σονάτα από έναν σπουδαίο εν ζωή πιανίστα και μαέστρο, τον Daniel Barenboim και στη συνέχεια ακούστε πώς χρησιμοποίησε τη συγκεκριμένη σύνθεση ο Billy Joel στην όμορφη μπαλάντα This Night.
Το συνθετικό μεγαλείο και η ιδιαιτερότητα του Beethoven είναι έκδηλα σε κάθε του έργο. Δεν έγραφε πηγαία και εύκολα, αλλά βιωματικά. Τη “ζούσε” τη μουσική του και ήθελε να αντανακλά απόλυτα τα εκάστοτε συναισθήματα και τον πολύπλοκο εσωτερικό του κόσμο. Ακόμη και οι “απλές” συνθέσεις του είναι προσεκτικά δουλεμένες και περιλαμβάνουν καινοτομίες και μουσικούς… αιφνιδιασμούς.
Όπως η “Bagatelle Ν.25 σε Λα Ελάσσονα”. Καταρχάς, να διευκρινιστεί πως στη μουσική, ο όρος “Μπαγκατέλα” δεν έχει διόλου υποτιμητική χροιά όπως στην καθομιλουμένη, αλλά αναφέρεται σε σύντομη λυρική σύνθεση με απλή δομή. Μάλιστα, η συγκεκριμένη θεωρείται η δημοφιλέστερη δημιουργία του Beethoven! Tη γνωρίζετε σίγουρα, αλλά πιθανότατα ως “Für Elise” (Για την Ελίζα), την αφιέρωση που αναγραφόταν στη χειρόγραφη παρτιτούρα.
Το συνθετικό μεγαλείο και η ιδιαιτερότητα του Beethoven είναι έκδηλα σε κάθε του έργο. Δεν έγραφε πηγαία κι εύκολα αλλά βιωματικά.
Πρόκειται για πιανιστική σύνθεση η οποία γράφτηκε το 1810 αλλά εκδόθηκε το 1867, 40 χρόνια μετά το θάνατο του Beethoven από τον μουσικολόγο Ludwig Nohl που την ανακάλυψε στα συρτάρια μιας κοπέλας. Χμ… υπάρχει ένα θεματάκι εδώ. Την κοπέλα δεν την έλεγαν Elise αλλά Therese Malfatti, μια μεγάλη αγάπη του συνθέτη, την οποία ζήτησε σε γάμο αλλά εκείνη αρνήθηκε. Είναι λοιπόν πιθανό ο Nohl να μπερδεύτηκε από τον -ομολογουμένως- δυσανάγνωστο γραφικό χαρακτήρα του Beethoven.
Ωστόσο, υπάρχουν δύο ακόμη διεκδικήτριες της αφιέρωσης: η σοπράνο Elisabeth Röckel, φίλη του Beethoven και η Elise Barensfeld, μαθήτρια της Malfatti. Δυστυχώς, το χειρόγραφο χάθηκε οπότε δεν θα μάθουμε ποια απ’ όλες να ευχαριστούμε για την έμπνευση. Από κάποιους μελετητές δε, υποστηρίζεται η άποψη ότι δεν υπήρξε καν αυθεντικό χειρόγραφο, αλλά μόνο προσχέδιο το οποίο συμπλήρωσε ο Nohl.
Πάντως ναι, προσχέδιο έχει διασωθεί και παρουσιάζει κάποιες διαφορές από το Für Elise που όλοι ξέρουμε και αγαπάμε. Ένα κομμάτι που σύμφωνα με τον πιανίστα Lang Lang “είναι ρομαντικό και λεπτεπίλεπτο σαν πούπουλο: έρχεται από το πουθενά και αγγίζει τους ανθρώπους…”. Ακούστε τη γλυκιά εκτέλεση του ιδίου και να και κάτι σύγχρονο που χρησιμοποιεί τον τίτλο, αλλά και το βασικό θέμα του Für Elise.
Η συνθετική ικανότητα του Beethoven, ανατρεπτική και ιδιοφυής, άνοιξε νέους μουσικούς ορίζοντες στους συνθέτες των επόμενων γενεών αποτελώντας πηγή έμπνευσης μέχρι σήμερα.
– Ωραίο αυτό που παίζεις στο πιάνο, Yoko.
– Beethoven είναι, John. Δεν γράφονται παρόμοια αριστουργήματα πια…
– Α αλήθεια; Για ξαναπαίξε εκείνα τα αρπίσματα, αλλά αντίστροφα. Από το τέλος προς την αρχή. Ναι, έτσι! Έτοιμο το καινούργιο μου τραγούδι!
Προφανώς και πρόκειται για φανταστικό διάλογο ανάμεσα στον John Lennon και την Yoko Ono. Πάντως, φημολογείται πως κάπως έτσι γεννήθηκε το Because των Beatles!
Το κομμάτι που έπαιζε η Yoko στο πιάνο, ήταν η “Σονάτα Ν.14 σε Ντο# Ελάσσονα” του Beethoven. Μια δημοφιλής σύνθεση γνωστότερη ως “Moonlight Sonata” – “Σονάτα υπό το Σεληνόφως”, τίτλο που της έδωσε ο Γερμανός ποιητής και μουσικοκριτικός Ludwig Rellstab, εξηγώντας πως του θύμιζε “το φεγγαρόφωτο που λάμπει πάνω από τη λίμνη της Λουκέρνης”. Πάντως, ο ίδιος ο συνθέτης την είχε χαρακτηρίσει “Σονάτα – Σχεδόν μια Φαντασία” (Sonata Quasi Una Fantasia), πιθανώς επειδή ακολουθούσε την ελεύθερη δομή της Φαντασίας (που βασίζεται στον αυτοσχεδιασμό), παρά της Σονάτας.
Το έργο γράφτηκε το 1801 -όταν παρουσιάστηκαν και τα πρώτα προβλήματα ακοής του Beethoven- και αφιερώθηκε από τον ίδιο, στη μαθήτριά του Giulietta Guicciardi με την οποία ήταν ερωτευμένος τότε.
Η υπέροχη σύνθεση ξεκινά μ’ ένα στοιχειωμένο, συναισθηματικά φορτισμένο πρώτο μέρος – “ένα ποίημα που δεν εκφράζεται με λέξεις”, όπως το χαρακτήρισε ο Hector Berlioz. Ξεδιπλώνεται ήρεμα και λυρικά στο δεύτερο μέρος σαν “ένα λουλούδι ανάμεσα σε δύο γκρεμούς”, σύμφωνα με τη θαυμάσια περιγραφή του Franz Liszt, και ολοκληρώνεται στο συναρπαστικό τρίτο μέρος, ένα ασυγκράτητο ξέσπασμα μουσικών ιδεών, ένα χείμαρρο εντάσεων και συναισθημάτων. Διάλεξα την εκτέλεση του Claudio Arrao που πιστεύω πως αποτυπώνει πανέμορφα όλα τα παραπάνω. Ταιριαστό άκουσμα και με την καλοκαιρινή πανσέληνο της Κυριακής.
Η συνθετική ικανότητα του Beethoven, ανατρεπτική και ιδιοφυής, άνοιξε νέους μουσικούς ορίζοντες στους συνθέτες των επόμενων γενεών, αποτελώντας πηγή έμπνευσης μέχρι σήμερα.
Κλείνω το μικρό αφιέρωμα στον Beethoven με στίχους από τη “Σονάτα του Σεληνόφωτος” του Γιάννη Ρίτσου. Το συγκινητικό ποίημα που έγραψε ο αγαπημένος ποιητής εμπνευσμένος από την ομώνυμη μουσική σύνθεση. Βρίσκω πως ταιριάζουν πολύ στην ταραχώδη ζωή και την ιδιαίτερη προσωπικότητα του εμβληματικού, μεγάλου μουσουργού.
“…Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα,
μονάχος στη δόξα και στο θάνατο.
Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου…”
