Για εσάς που σκοπεύετε να δείτε την ταινία Στην Πύλη της Αιωνιότητας για την οποία έγραψε ο Άρης Γαβριελάτος στο αναλυτικό άρθρο του την προηγούμενη εβδομάδα στην αθηΝΕΑ, αλλά και για όσους μαγεύεστε από τα αριστουργήματα του μοναδικού Van Gogh, βρήκα ευκαιρία να αφιερώσω λίγες γραμμές για να πάρετε μια ιδέα από τη ζωή και την τέχνη του Ολλανδού ζωγράφου.
Ο Vincent van Gogh (1853-1890), ο οποίος δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος των έργων του στη Γαλλία, συγκαταλέγεται με τον Paul Cézanne και τον Paul Gauguin στους μεγαλύτερους Μετα-Ιμπρεσιονιστές καλλιτέχνες. Το 1869 ο van Gogh άρχισε να δουλεύει στη Χάγη, στο παράρτημα της διεθνούς εταιρείας εμπόρων τέχνης Goupil & Co., στην οποία ο θείος του ήταν συνέταιρος. Το 1873, οπότε και άρχισε να δουλεύει για το παράρτημα της γκαλερί στο Λονδίνο, ο Van Gogh επισκέφθηκε το Βρετανικό Μουσείο και την Εθνική Πινακοθήκη, όπου θαύμασε τα έργα του François Millet και του Jules Breton.
Κατά την παραμονή του στη βρετανική πρωτεύουσα μελέτησε ποίηση και λογοτεχνία και έζησε τον πρώτο του ανεπιτυχή, μονόπλευρο έρωτα με την κόρη της σπιτονοικοκυράς του. Αυτή ήταν και η πρώτη από τις διάφορες καταστροφικές προσπάθειες να ευτυχίσει με κάποια γυναίκα. Η αποτυχημένη σχέση του και η έλλειψη ενδιαφέροντος για τη δουλειά του ως υπάλληλος γκαλερί οδήγησαν στην απόλυσή του το 1876. Τη χρονιά εκείνη απασχολήθηκε ως απλήρωτος βοηθός σε σχολείο της Αγγλίας, και αργότερα ως ιεροκήρυκας με σκοπό να υπηρετεί τους συνανθρώπους του, ακολουθώντας τα χνάρια του πατέρα του που ήταν Προτεστάντης πάστορας. Έως το 1878 περιπλανήθηκε σε Αγγλία, Ολλανδία και Βέλγιο, κηρύττοντας με ζήλο τη Βίβλο σε πτωχούς αγρότες και εξαθλιωμένους εργάτες.
Το 1880 ο van Gogh ανακάλυψε πως ο προορισμός του ήταν η τέχνη και μέσω αυτής θα μπορούσε να προσφέρει στην ανθρωπότητα παρηγοριά. Από τη στιγμή εκείνη δούλευε για την καινούρια του “αποστολή” με ανυποχώρητη ορμή, και παρόλο που υπέφερε από ακραία φτώχια και υποσιτισμό, η παραγωγή του στα 10 επόμενα και τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν τεράστια: περίπου 1.000 πίνακες και άλλα τόσα σχέδια. Η αυθόρμητη, παράλογη πλευρά του χαρακτήρα του τονίζεται συχνά, όμως επρόκειτο για έναν καλλιεργημένο και διαβασμένο άνδρα, ο οποίος, παρά την ταχύτητα στη δουλειά του, σκεφτόταν βαθιά για τους πίνακές του και τους σχεδίαζε προσεκτικά.
Από το 1881 έως το 1885, ο van Gogh έζησε στην Ολλανδία, άλλοτε με τους γονείς του, άλλοτε σε κατάλυμα, υποστηριζόμενος από τον αφοσιωμένο αδελφό του Theo (1857-1891), ο οποίος εργαζόταν ως έμπορος τέχνης στο παράρτημα της Goupil & Co. στο Παρίσι. Ο Theo από το 1881 υποστήριζε σθεναρά τον αδελφό του Vincent, στέλνοντάς του τακτικά χρήματα και υλικά ζωγραφικής. Η μεταξύ τους αλληλογραφία είναι μία εξαιρετικά πλούσια πηγή πληροφοριών για τη ζωή και την τέχνη του Vincent van Gogh.
Το 1881 βρέθηκε στη Χάγη, όπου αφοσιώθηκε στο σχέδιο με κάρβουνο και πήρε μαθήματα ζωγραφικής από τον Anton Mauve. Το 1882 ανέλαβε την πρώτη του παραγγελία από έναν θείο του, 12 σχέδια με όψεις της Χάγης. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε να χρησιμοποιεί στη δουλειά του το λάδι, υλικό που θα του έδινε απεριόριστη εκφραστικότητα και ελευθερία κινήσεων. Διατηρώντας ακόμα τη φιλάνθρωπη στάση του, ο καλλιτέχνης γίνεται τότε ζωγράφος της επαρχιακής, αγροτικής ζωής. Τα έργα της περιόδου 1883-1885 είναι πολυάριθμα και απεικονίζουν διάφορες σκηνές με πτωχούς, αγρότες και εργάτες που αποδίδονται με χρώματα σκοτεινά και καταθλιπτικά. Το The Potato Eaters είναι το πιο διάσημο έργο εκείνης της περιόδου, για το οποίο έγραψε στον αδελφό του Theo: “I have tried to emphasize that those people, eating their potatoes in the lamp-light have dug the earth with those very hands they put in the dish, and so it speaks of manual labour, and how they have honestly earned their food”.
Στο Παρίσι γνώρισε σπουδαίους καλλιτέχνες της εποχής, με πιο σημαντικούς τους Claude Monet, Edgar Degas, Paul Gauguin, Emile Bernard, Camille Pissarro, Georges-Pierre Seurat και Henri de Toulouse-Lautrec. Εκείνη την περίοδο η ζωγραφική του μεταμορφώθηκε, καθώς επηρεάστηκε έντονα από τον Ιμπρεσιονισμό και τις Ιαπωνικές ξυλογραφίες, αφήνοντας στην άκρη έτσι την ηθική διάσταση απέναντι στα έργα του.
Ο van Gogh στο Παρίσι απέκτησε εμμονή με τη συμβολική και εκφραστική αξία των χρωμάτων και άρχισε να τα χρησιμοποιεί για τον σκοπό αυτό, σε αντίθεση με τους Ιμπρεσιονιστές που χρησιμοποιούσαν τα χρώματα για να αποδώσουν την ατμόσφαιρα και το φως μίας σκηνής. Έγραψε σχετικά: “Instead of trying to reproduce exactly what I have before my eyes… I use colour more arbitrarily so as to express myself more forcibly”. Για το διάσημο έργο του 1888 The Night Café έγραψε στον αδελφό του: “I have tried to express with red and green the terrible passions of human nature”. Ο van Gogh για ένα διάστημα επηρεάστηκε από τον λεπτεπίλεπτο “πουαντιγιέ” τρόπο του Seurat, αλλά σύντομα τον εγκατέλειψε για τις αδρές, ενεργητικές, περιστρεφόμενες πινελιές για τις οποίες είναι γνωστός. “In a picture” γράφει στον αδελφό του Theo, “I want to say something as comforting as music. I want to paint men and women with that something of the eternal which the halo used to symbolize, and which we seek to give by the actual radiance and vibration of our colourings”.
Τον Φεβρουάριο του 1888, ο van Gogh εγκαταστάθηκε στην Αρλ στη νότια Γαλλία, όπου ζωγράφισε πάνω από 200 καμβάδες μέσα σε διάστημα 15 μηνών. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής έζησε πάμφτωχος και υπέφερε επανειλημμένα από νευρικό κλονισμό, παραισθήσεις και κατάθλιψη. Την ίδια χρονιά, ενθουσιάστηκε με την ιδέα ίδρυσης ενός καλλιτεχνικού “συνεταιρισμού” στην Αρλ, και τον Οκτώβριο συνεργάστηκε με τον Gauguin. Ωστόσο, λόγω ενός καβγά που ξέσπασε μεταξύ τους, ο van Gogh βίωσε ακόμα μία δυνατή κρίση, κατά την οποία έκοψε τμήμα του αριστερού αυτιού του (24 Δεκεμβρίου 1888), γεγονός που απεικόνισε στην αυτοπροσωπογραφία του Self-Portrait with Bandaged Ear. Η επιληψία και η σχιζοφρένεια συγκαταλέγονται στα αίτια που φέρουν την ευθύνη για τις ψυχικές διαταραχές του καλλιτέχνη.
Η γεμάτη πάθος ζωή του Vincent van Gogh και η ακλόνητη αφοσίωση στα ιδανικά του τον έχουν καταστήσει έναν από τους μεγαλύτερους ήρωες του πολιτισμού της μοντέρνας εποχής.
Τον Μάιο του 1889 πήγε, κατόπιν δικού του αιτήματος, σε άσυλο στο Σαιν Ρεμύ, κοντά στην Αρλ. Κατά την παραμονή του στο άσυλο εκείνο το έτος συνέχισε με όλη του την ψυχή να δημιουργεί ταραχώδεις εικόνες όπως το Starry Night – ζωγράφισε πάνω από 150 πίνακες (όπως επίσης και σχέδια) εκεί. Η εκφραστική ποιότητα της δουλειάς του καθιστά τα ώριμα έργα αυτής της περίοδου καταγραφές της ζωής και των συναισθημάτων του. Θα μπορούσαν τα έργα αυτά να χαρακτηριστούν σχεδόν ως προσωπογραφίες του εαυτού του.
Τον Μάιο του 1890 ο van Gogh μετακόμισε στο Οβέρ-Σουρ-Ουάζ, βόρεια του Παρισίου, για να είναι κοντά στον αδελφό του Theo, μένοντας προσωρινά με τον υποστηρικτή, connoisseur και γιατρό του Dr Paul Gachet. Εκεί ακολούθησε ένα νέο δυναμικό ξέσπασμα παραγωγικότητας: κατά τη διάρκεια των τελευταίων 70 ημερών της ζωής του ζωγράφισε 70 καμβάδες. Ωστόσο, η ψυχική του κατάσταση επιδεινώθηκε και η κατάθλιψη οξύνθηκε, έτσι στις 29 Ιουλίου 1890 ο θάνατός του επήλθε ως συνέπεια μιας πληγής από σφαίρα όπλου που ο ίδιος έστρεψε στον εαυτό του. Ο αδελφός του Theo τον ακολούθησε στο θάνατο 6 μήνες αργότερα και θάφτηκε δίπλα του στο Οβέρ.
Το έργο Red Vineyards at Arles, αγορασμένο από τη Βελγίδα ζωγράφο Anna Boch το 1890, ήταν ο μόνος πίνακας του van Gogh που πωλήθηκε όσο ζούσε. Ο σπουδαίος αυτός ζωγράφος ήταν ελάχιστα γνωστός στον κόσμο της τέχνης όταν άφησε την τελευταία του πνοή. Η φήμη του όμως αναπτύχθηκε ραγδαία αμέσως μετά. Μέσα από τις εκθέσεις έργων του στο Παρίσι (1901), στο Άμστερνταμ (1905), στο Λονδίνο (1910), στην Κολωνία (1912) και στο Βερολίνο (1914), ο Vincent Van Gogh έγινε μια εξαιρετικά επιδραστική φιγούρα για τους Φωβ, τους Εξπρεσιονιστές και τους πρώτους αφαιρετικούς ζωγράφους. Η επιρροή του ήταν επίσης τεράστια και σε άλλες εκφάνσεις της τέχνης του 20ού αιώνα που κατακλύζεται από κινήματα της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης. Η γεμάτη πάθος ζωή του Vincent van Gogh και η ακλόνητη αφοσίωση στα ιδανικά του τον έχουν καταστήσει έναν από τους μεγαλύτερους ήρωες του πολιτισμού της μοντέρνας εποχής.
Πηγές:
– Amy Dempsey (ed.) “Post-Impressionism”, in “Styles, Schools and Movements: The Essentisl Encyclopaedic Guide to Modern Art”, Thames & Hudson, London, 2004.
– Charles Harrison, Paul Wood and Jason Gaiger (ed.), “Painting: Expression and Colour”, in “Art in Theory, 1815-1900: An Anthology of Changing Ideas”, Blackwell Publishing, Oxford, 2007.
– Ian Chilvers (ed.), “Van Gogh Vincent”, in “Oxford Concise Dictionary of Art & Artists”, Oxford University Press, 3rd Edition, New York, 2003.
– Van Gogh Museum, Amsterdam.
