Κανείς, ίσως, δεν περίμενε από έναν οίκο μόδας τέτοιου βεληνεκούς όπως ο Balenciaga να κάνει τόσο λάθος χειρισμούς. Αναφέρομαι στη διαφημιστική καμπάνια που προκάλεσε σωρεία αντιδράσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ταυτοχρόνως έντονο προβληματισμό για το πώς αντιλαμβάνεται κανείς τη σεξουαλικοποίηση των παιδιών, πώς προστατεύεται η παιδική αθωότητα και πόσο εύκολα μια διαφήμιση, εν προκειμένω, μπορεί να μετατραπεί σε προώθηση της παιδοφιλίας.
Η Διαφήμιση που Εξόργισε
Η καμπάνια του οίκου πολυτελείας Balenciaga που εξόργισε το κοινό παρουσιάζει μια σειρά πορτρέτων παιδιών που ποζάρουν στον φακό του Ιταλού φωτογράφου Gabriele Galimberti. Ορισμένα από αυτά τα παιδιά, και συγκεκριμένα κορίτσια, κρατούν λούτρινα αρκουδάκια/τσάντες με BDSM περιβολή – για όσους δεν γνωρίζουν, ο όρος BDSM είναι αρκτικόλεξο των λέξεων Bondage, Discipline, Dominance, Submission, Sadism, Masochism, και αφορά ερωτικές προτιμήσεις που περιλαμβάνουν τη συναινετική χρήση διάφορων βοηθημάτων.
Όσοι διαμαρτύρονται, υποστηρίζουν ότι οι εν λόγω φωτογραφίες περιέχουν υλικό παιδικής πορνογραφίας και κακοποίησης. Πρώτον, διότι τα δύο κοριτσάκια εμφανίζονται προβληματισμένα/τρομαγμένα, όχι χαρούμενα ή ξέγνοιαστα, όπως συνηθίζεται στις διαφημίσεις, και, δεύτερον, διότι το ένα BDSM λούτρινο φαίνεται να έχει ένα μελανιασμένο μάτι – σύνηθες στοιχείο στην απεικόνιση θυμάτων βίας/ξυλοδαρμού.
Ο οίκος κατέθεσε αγωγή κατά της North Six, της εταιρείας παραγωγής που διαχειριζόταν τα logistics για την αμφιλεγόμενη διαφημιστική της καμπάνια, ζητώντας αποζημίωση 25 εκατομμυρίων δολαρίων. Μπορεί το συγκεκριμένο θέμα να παίρνει τη δικαστική οδό, αλλά το ζήτημα της σεξουαλικοποίησης των παιδιών δεν μπορεί να κλείσει τόσο εύκολα.
Αστοχίες ή Στοχευμένα Μηνύματα σε Παιδόφιλους;
Τα ερωτήματα που εγείρονται οδηγούν σε βαθύτερους προβληματισμούς. Για παράδειγμα, αν πρόκειται όντως για παράλειψη επαρκούς επίβλεψης και εντοπισμού του σφάλματος, όπως, αρχικά τουλάχιστον, υποστήριξε ο οίκος, ή για ένα καλοστημένο επικοινωνιακό παιχνίδι με εξαιρετικά στοχευμένο μήνυμα και target group, που αντιμετωπίζει –ίσως όχι άδικα– κατηγορίες για προώθηση παιδοφιλίας.
Δεν είναι, όμως, η πρώτη φορά που ο συγκεκριμένος οίκος προκαλεί, δημιουργώντας την εντύπωση πως ακολουθείται εκ μέρους του ένα μοτίβο απενεχοποίησης και προώθησης της παιδικής πορνογραφίας και της βίας εν γένει. Πιο συγκεκριμένα, αντιδράσεις προκλήθηκαν σχετικά με τα συγκεκριμένα λούτρινα/τσάντες και κατά την παρουσίασή τους στην πασαρέλα, καθώς, κάποια από τα μοντέλα που τις κρατούσαν, εμφανίστηκαν με μελανιασμένα μάτια, σαν να είναι θύματα ξυλοδαρμού.
Η Ιστορία Επαναλαμβάνεται
Επιπλέον, στην αντίστοιχη καμπάνια του περασμένου Ιουλίου –σε συνεργασία με την Adidas– φωτογραφίζεται μια τσάντα του οίκου πάνω σε ένα τραπέζι με σκορπισμένα έγγραφα, ένα εκ των οποίων αποτελεί μέρος της απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (SCOTUS) σχετικά με την υπόθεση του 2008 «Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον Γουίλιαμς/United States v. Williams».
Ασφαλώς δεν πρόκειται για μια τυχαία υπόθεση. Με αυτήν επικυρώθηκε ένα μέρος ομοσπονδιακού νόμου σχετικού με την παιδική πορνογραφία που ποινικοποιούσε τη διαφήμιση, την προώθηση, την παρουσίαση ή τη διανομή παιδικής πορνογραφίας, ακόμη και αν το υλικό υπό έρευνα δεν αποτελεί καθαυτό παιδική πορνογραφία.
Η Παραβίαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού
Στόχος του συγκεκριμένου άρθρου είναι, ωστόσο, η ανάδειξη των νομικών ζητημάτων που αφορούν την παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών στη διαφήμιση και όχι η αξιολογική κρίση της νομικής/ποινικής ευθύνης του οίκου ή/και των αρμόδιων συνεργατών (υπεύθυνος καμπάνιας- εξωτερικός συνεργάτης, διαφημιστής) της συγκεκριμένης υπόθεσης.
Αρχικά, θα πρέπει να υπογραμμιστεί η ύπαρξη καθώς και η –σχεδόν–παγκόσμια (πλην των ΗΠΑ) επικύρωση της Συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (UNCRC, 1989). Πρόκειται για ένα νομικό κείμενο-ορόσημο για τη θέσπιση και την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών και για την ανάδειξη της θέσης τους από «παθητικά αντικείμενα προστασίας» σε υποκείμενα-κατόχους δικαιωμάτων.
Ενώ η συνθήκη στήριξε την ανάγκη δημιουργίας ξεχωριστού προστατευτικού πλαισίου στο στοιχείο της ευαλωτότητας των παιδιών, φρόντισε να καταστήσει σαφές πως τα παιδιά μπορούν, ανάλογα με την ηλικία και τα στάδια ωριμότητάς τους, να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων που τα αφορούν, ώστε να διασφαλίζεται πάντα η προάσπιση των συμφερόντων τους και των ποικίλων δικαιωμάτων τους.
Τα δικαιώματα που προβλέπονται στη συνθήκη καλύπτουν όλες σχεδόν τις πιθανές πτυχές της ζωής των παιδιών. Εκείνη η πτυχή που αφορά τη σύντομη αυτή ανάλυση είναι η υποχρέωση προστασίας των παιδιών από όλες τις μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, κακοποίησης και πορνογραφίας (άρθρο 34α).
Προς επίρρωση και ενίσχυση του σκοπού αυτού υιοθετήθηκε και το δεύτερο Πρόσθετο Πρωτόκολλο για την εμπορία/διακίνηση παιδιών, την παιδική πορνεία και πορνογραφία (Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the Sale of Children, Child Prostitution and Child Pornography). Βάσει αυτού, παιδική πορνογραφία θεωρείται κάθε αναπαράσταση, με οποιοδήποτε μέσο, ενός παιδιού που εμπλέκεται σε πραγματικές σεξουαλικές δραστηριότητες ή σε δραστηριότητες που προσομοιώνουν σεξουαλικές πράξεις ή κάθε αναπαράσταση των σεξουαλικών μερών ενός παιδιού για κυρίως σεξουαλικούς σκοπούς (άρθρο 2, στοιχείο γ.) και τα κράτη οφείλουν όπως προστατεύουν με κάθε δυνατό μέσο τα παιδιά από την έκθεσή τους σε αυτή, καθώς και να φροντίζουν για την περίθαλψη, την αποκατάσταση και την επανένταξη των θυμάτων (άρθρα 3-11).
Επίσης, στο Γενικό Σχόλιο Νο 16 (Μέρος 5Γ) της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (CRC/C/GC/16), επισημαίνεται η υποχρέωση των κρατών να διαμορφώσουν τη νομοθεσία τους ρυθμίζοντας έτσι τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων ώστε να μην προβαίνουν αυτές σε παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών, με την απαγόρευση κάθε μορφής εκμετάλλευσης, οικονομικής, σεξουαλικής, συναισθηματικής κ.λπ.
Επιπροσθέτως, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) θεωρεί εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση των παιδιών (commercial sexual exploitation of children) κάθε ενέργεια που παράγει, προωθεί και διακινεί πορνογραφικό υλικό με παιδιά.
Τέλος, όπως πολύ ορθά έχει επισημάνει η αμερικανική ανεξάρτητη αρχή Children’s Advertising Review Unit, μια διαφήμιση δεν πρέπει να απεικονίζει ή να ενθαρρύνει συμπεριφορές ακατάλληλες για παιδιά (π.χ. βία ή σεξουαλικότητα) ή να περιλαμβάνει υλικό που θα μπορούσε να τρομάξει ή να προκαλέσει άσκοπα άγχος στα παιδιά (αρχή 13).
Λάθος από Πρόθεση;
Γίνεται, λοιπόν, εύκολα κατανοητό πως οι παραπάνω καμπάνιες βασίμως χαρακτηρίστηκαν κατακριτέες, εφόσον τα ανήλικα παιδιά που χρησιμοποίησε ο Balenciaga ως «μοντέλα» ναι μεν δεν εμφανίστηκαν γυμνά, ούτε προέβησαν σε άμεση σεξουαλική δραστηριότητα, φέρονται όμως να σεξουαλικοποιούνται δεδομένου ότι κρατάνε στα χέρια τους και περιβάλλονται από αντικείμενα που έχουν σαφή σεξουαλική χρήση ή/και προσανατολισμό (σαδομαζοχιστικοί ιμάντες, αλυσίδες).
Τυχαία δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε η θέση και η στάση των παιδιών πάνω σε κρεβάτι και καναπέ όπου στέκονται φανερά προβληματισμένα και, σίγουρα, χωρίς καμία επίγνωση του τι προωθούν.
Αντιστοίχως, και η χρήση του κειμένου της προαναφερθείσας υπόθεσης ως background για τη φωτογράφιση μιας τσάντας υποτιμά τη σημαντικότητα και υποβιβάζει το νόημά της, δηλαδή την αναγνώριση της ανάγκης αυστηρότερης αντιμετώπισης των περιστατικών παιδικής πορνογραφίας.
Ανεξήγητη κρίνεται και η επιτηδευμένα «κακοποιημένη» εμφάνιση των μοντέλων του οίκου, με το επιχείρημα του ξεχωριστού και της μοναδικότητας, καθώς καθίσταται τουλάχιστον προβληματικό το να προβάλλονται τέτοιες εικόνες ως κανονικότητα, πόσο μάλλον ως μόδα.
Αντίλογος
Το αντεπιχείρημα είναι ρηχό: όσοι βλέπουν αυτές τις εικόνες ως προσβλητικές και κακοποιητικές είναι υπερβολικοί και καταπιέζουν το δικαίωμα των υπολοίπων στην ελευθερία της έκφρασης. Για παράδειγμα, υποστηρίζεται ότι πρέπει να είναι σεβαστό το δικαίωμα κάθε παιδιού στην ελευθερία της έκφρασης και της συμμετοχής στα μέσα ενημέρωσης, εφόσον δεν υφίσταται σεξουαλική εκμετάλλευση ή κακοποίηση, και πως τα παιδιά μπορούν να εκφραστούν με τρόπους που μπορεί να σεξουαλικοποιηθούν από άλλους, αλλά για αυτό ευθύνονται οι άλλοι…
Ασφαλώς, στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται για μια διαφήμιση όπου τα παιδιά συμμετείχαν οικειοθελώς με τη συναίνεση των γονιών τους. Επιπλέον, δεν υφίστανται ισχυρισμοί για σωματική κακοποίησή τους κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως οι συγκεκριμένες εικόνες δεν έχουν σεξουαλικό περιεχόμενο το οποίο μπορεί να αποβεί βλαπτικό τόσο για τα ίδια τα συμμετέχοντα παιδιά όσο και για άλλα, καθώς έχει αποδειχθεί πως τα παιδιά είναι επιρρεπή στα διαφημιστικά μηνύματα και ορισμένες φορές αδυνατούν να καταλάβουν ή/και ντρέπονται να αναζητήσουν εξηγήσεις για κάτι που δεν αντιλαμβάνονται, γεγονός που μπορεί να καταστεί εξαιρετικά επιβλαβές ειδικά σε τόσο ευαίσθητα ζητήματα όσο αυτό της –σεξουαλικής– κακοποίησης.
Τα παιδιά της διαφήμισης έχουν χρησιμοποιηθεί ως αντικείμενα, ως «κούκλες», μιας συνολικής σύλληψης που φέρει ξεκάθαρες επιρροές από τον χώρο των σαδομαζοχιστικών σεξουαλικών προτιμήσεων. Μιας κουλτούρας που προωθεί τη σεξουαλική υποταγή μέσω της σωματικής κακοποίησης και επιβολής και η οποία ασφαλώς οφείλει να μην «πλησιάζει/πλαισιώνει» κανένα ανήλικο παιδί.
Επομένως, και μόνο η συμμετοχή των παιδιών σε μια τέτοιου είδους διαφήμιση, αλλά και οι εικόνες με τα «κακοποιημένα» λούτρινα αρκουδάκια και τα «κακοποιημένα» μοντέλα, δημιούργησαν την εντύπωση πως ο οίκος στοχεύει στην κανονικοποίηση αυτών των φαινομένων.
Λαμβάνοντας δε υπόψη ότι απολογήθηκαν για κάποιες αστοχίες και ανέλαβαν μερικώς την ευθύνη, φαίνεται πως δίκαια προκλήθηκαν προβληματισμοί. Και ενώ δύσκολα κάποιος θα υποστήριζε πως όλα αυτά ήταν στρατηγικά σχεδιασμένα με στόχο τη διαφήμιση διά της δυσφήμισης, τελικά ίσως αυτός να ήταν ο σκοπός.
Γιατί ο κοινός νους αδυνατεί να πιστέψει πως ένας κολοσσός της μόδας, όπως ο οίκος Balenciaga, δεν μπόρεσε όντως να προβλέψει τι αντιδράσεις θα προκαλούσαν αυτές οι εικόνες, αλλά και κατά πόσο αποτελούν έκνομες ενέργειες.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Η «Εμπόλεμα Επικίνδυνη» Lauretta Macauley από τη Σιέρα Λεόνε Αφηγείται…
