Αρκετά συχνά τα τελευταία χρόνια μου συμβαίνει να «μαγνητίζομαι» από γραπτά και συζητήσεις επιστημονικού περιεχομένου. Όχι απλώς επιστημονικού αλλά και περί της φιλοσοφικής θεώρησης της επιστήμης και ακολούθως του κόσμου. Η αίσθηση ικανοποίησης που μου προκαλείται όταν επιχειρώ απόπειρες κατανόησης δεν πηγάζει μόνο από την επιστημονική μου κατάρτιση.
Υπάρχει μια αισθητή ορμή προς την αναζήτηση, προς την τροφοδότηση της φαντασίας, και έτσι ενεργοποιείται η «συναπτική διεγερσιμότητα». Ο όρος παραπέμπει στη νευροεπιστήμη και συγκεκριμένα στη νευρική σύναψη, δηλαδή το σημείο σύνδεσης δύο νευρικών κυττάρων, μέσω των οποίων μεταφέρονται ηλεκτρικά ή χημικά σήματα.
Η πνευματική μου τροφοδότηση, δηλαδή η δημιουργία και ανανέωση των νευρωνικών συνάψεων, η διέγερση και η αναστολή νευρώνων μου δημιουργεί αίσθηση ασφάλειας. Όσο παρατηρώ και κατανοώ το φυσικό περιβάλλον, από το οποίο προέρχομαι και στο οποίο θα καταλήξω, μπορώ να αντιληφθώ τα όριά μου, την ελευθερία μου και τα ρίσκα που καλούμαι να λάβω.
Αυτό με οδηγεί στο αναπόφευκτο δίλημμα ως προς την προσέγγιση της επιστημονικής γνώσης. Αναρωτιέμαι αν πρέπει να ξεκινώ με την αναγνώριση και κατανόηση των «δομικών» στοιχείων κάθε επιστημονικού τομέα (βιολογία, φυσική, χημεία), δηλαδή να αποσυνθέτω τους κανόνες, να σπάω την πολυπλοκότητα για να κατανοώ τα φαινόμενα, ή οφείλω να αναζητώ τη μία, ενιαία «θεωρία των πάντων».
Μια πρόσφατη στιγμή πνευματικής τροφοδότησης ήταν όταν διάβασα το βιβλίο του Ιωσήφ Σηφάκη «Κατανοώντας και Αλλάζοντας τον Κόσμο», από τις εκδόσεις Αρμός (2020), στο οποίο ο καταξιωμένος και πολυβραβευμένος ερευνητής της πληροφορικής επιτυγχάνει μια ολιστική παράθεση σκέψεων.
Ο Ιωσήφ Σηφάκης συνδιαλέγεται μαζί μας. Εναποθέτει με διαφάνεια τις σκέψεις του, οι οποίες θίγουν ζητήματα που σπάνια αποδομούνται και παραμένουν δυσνόητα για το ευρύ κοινό.
Ως επιστήμονας θετικών επιστημών, ξετυλίγει τις σκέψεις του επαγωγικά και ορίζει τους πυλώνες των ερωτημάτων που θέτει, τελεολογικά, οντολογικά, γνωσιολογικά. Με ευγένεια, απλότητα και απελευθερωμένη γραφή, δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει. Κατονομάζει τη διαφωνία του και μοιράζεται γενναιόδωρα τις απόψεις του. Μας προτρέπει να μην αποκτούμε γνώση για τη γνώση.
Η «κατάκτησή» της δεν είναι αυτοσκοπός. Δεν αποτελεί υπαρξιακό κατόρθωμα η απόκτηση διπλωμάτων και βραβείων. Είναι το «γνώθι σαυτόν» που δύναται να επιτευχθεί μέσω της εμπεριστατωμένης μάθησης, της καλλιέργειας κριτικής σκέψης και της αποδοχής των συναισθημάτων μας. Δεν αρκεί να γνωρίζουμε. Χρειάζεται να αναζητούμε την πνευματική τροφοδότηση (νευρική διέγερση-αναστολή/neuronal excitability-inhibition).
Η γνώση χτίζεται από εμπειρική και μη εμπειρική προσέγγιση, από συνειδητές αλλά και παράλληλες υποσυνείδητες διεργασίες. Δεν είναι μόνο οι φυσικοί νόμοι και τα θεωρήματα, είναι και τα κοινωνικά φαινόμενα. Η επιστήμη δεν προτείνει μόνο μια λίστα καλοδιατυπωμένων και αποδεδειγμένων κανόνων και όρων που, αφού αφομοιωθούν, μπορούν να εκτελεστούν και να οδηγήσουν στην αλήθεια. Επιστήμη είναι η πορεία προς τη γνώση και περιλαμβάνει έκθεση σε ερεθίσματα, πειραματισμό, ανάλυση, λήψη ρίσκων, αποτυχία.
Ο συγγραφέας αναλογίζεται τα εργαλεία της επιστήμης. Πώς βοήθησαν τον άνθρωπο να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του; Πώς αποδίδεται η έννοια της νοημοσύνης σε τεχνητά συστήματα, τα οποία βασίζονται σε αλγοριθμικούς υπολογισμούς; Πώς εκπαιδεύεται ένα σύστημα και κατ’ επέκταση ο ανθρώπινος νους σε συνεχώς μεταβαλλόμενες καταστάσεις; Η εκπαίδευση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης αποσκοπεί στην πιο αποδοτική και γρήγορη εξαγωγή συμπερασμάτων και λύσεων.
Σε αναλογία, η φύση δοκιμάζει, πειραματίζεται. Δρα μέσω της διαδοχής τυχαίων αλλαγών και της επιλογής του καταλληλότερου και πιο εύρωστου συστήματος-οργανισμού. Δεν είναι αυτό μια προσομοίωση συστήματος τεχνητής νοημοσύνης; Ο άνθρωπος προσπαθεί να βελτιστοποιήσει τις συνθήκες της ζωής του μέσω της αυτονομίας.
Μήπως όμως η απόλυτη αυτονομία οδηγεί σε νωθρότητα και εν τέλει σε εξάρτηση; Περιορίζεται σταδιακά ο δημόσιος διάλογος και η εποικοδομητική αλληλεπίδραση του κοινού. Αποκοιμιέται η κριτική θεώρηση επί των συνεχών αλλαγών. Υπερδιογκώνονται οι ανάγκες και αποσταθεροποιούνται τα συναισθήματα.
Η ανάγνωση του βιβλίου του Ιωσήφ Σηφάκη είναι ανοιχτή προς όλους. Προτρέπει σε έντονο συλλογισμό και κριτική ματιά. Καλεί τον αναγνώστη να εμβαθύνει όσο εκείνος επιθυμεί, χωρίς να υποδεικνύει. Δεν διστάζει να «κλείσει το μάτι» με ευγενική τόλμη σε απόψεις σπουδαίων επιστημόνων. Τονίζει τη σημασία προσέγγισης μιας ολιστικά διαμορφωμένης σκέψης, στην οποία θα συνδράμουν τόσο επιστημονικά δεδομένα όσο και κοινωνικές ανάγκες και ηθικές αξίες.
Ίσως για αυτό τον λόγο και να αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, ένα εξαιρετικό εφαλτήριο ανάγνωσμα για την έννοια της γνώσης και της ανάπτυξης ατομικής και συλλογικής συνείδησης για νέους, τελειόφοιτους λυκείου αλλά και σε στάδιο μετέπειτα κατάρτισης.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Συνταγογράφηση… Βιβλιοθηκών: Το Διάβασμα ως Θεραπευτικό Εργαλείο
