Το Κέντρο Προαγωγής Πολιτισμού και Υγείας, σε συνεργασία με τον Χριστόφορο Παπακαλιάτη, τους πρωταγωνιστές του «Maestro», το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και τον Δήμο Αθηναίων, διοργάνωσαν πριν από λίγο καιρό μια ανοιχτή ψυχοθεραπευτική συνεδρία με τίτλο «Τα Συγγνώμη των Γονιών».
Μια πρωτοποριακή εκδήλωση που συνδύασε την τέχνη, την τηλεόραση, την επιστήμη και την πολιτική, προβάλλοντας μπροστά μας τις προκλήσεις της ελληνικής οικογένειας. Καθώς παρακολουθούσα τους ηθοποιούς βλέπαμε να ξετυλίγονται στη σκηνή γνωστές ιστορίες, δίνοντάς μας την ευκαιρία να αναλογιστούμε διαφορετικά πρότυπα σχέσεων με τα λάθη, τις σιωπές, τις συγγνώμες που δεν ειπώθηκαν ποτέ.
Η συνεδρία, την οποία συντόνισε η Εύχαρις Παναγοπούλου, έγινε ένας χώρος ειλικρινούς διαλόγου και αυτογνωσίας.
Η συνέντευξη μας αποτυπώνει τις σκέψεις και τα συναισθήματα που προέκυψαν μέσα από αυτή τη βιωματική εμπειρία.
Πώς ξεκίνησε η συνεργασία σας με τον Χριστόφορο Παπακαλιάτη και την ομάδα του «Μaestro»; Ποιες ήταν οι προσδοκίες σας για αυτή την πρωτοποριακή εκδήλωση;
Η συνεργασία μας ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια στη Θεσσαλονίκη, με την προσπάθεια της δημιουργίας ενός Πανελλήνιου Κέντρου Τέχνης και Οικογένειας. Αναζητούσα επιστημονικούς συνεργάτες που θα μπορούσαν να μοιραστούν το όραμά μου και να προσφέρουν πέρα από τη δική μου οπτική. Ως επιστήμονας ψυχικής υγείας, συνειδητοποίησα ότι ο ρόλος μας είναι συχνά περιορισμένος και πως κάποιος πρέπει να μας ανοίξει την πόρτα ώστε να μπορέσουμε να προσφέρουμε ουσιαστική βοήθεια.
Εκείνη την περίοδο, παρακολουθώντας το «Maestro», συζητούσα με δικούς μου ανθρώπους για τον ισχυρό αντίκτυπο που είχε η σειρά στο κοινό. Έγινε σαφές ότι η τέχνη και η τηλεόραση μπορούν να ανοίξουν δρόμους και να λειτουργήσουν ως γέφυρες επικοινωνίας. Έτσι, αποφασίσαμε να συνεργαστούμε με τον Χριστόφορο Παπακαλιάτη, τη Μαρία Καβογιάννη και τον Γιάννη Τσορτέκη, οργανώνοντας την πρώτη μας εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη, όπου το πανεπιστήμιο τους τίμησε για την προσφορά τους στην προώθηση της ψυχικής υγείας.
«Στα ελληνικά, η λέξη “συγγνώμη” προέρχεται από το “συν” και το “γνώμη”, που σημαίνει “πορεύομαι μαζί σου με γνώση”. Δεν πρόκειται για μεταμέλεια ή αλλαγή γνώμης, αλλά για μια διαδικασία ενδυνάμωσης, όπου ο ένας αναγνωρίζει τον άλλο και βαδίζουν μαζί».
Πώς ο ρόλος της τέχνης και της τηλεόρασης μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ενδυνάμωσης και επικοινωνίας για τις οικογένειες;
Ήταν ολοφάνερο πως η εκδήλωση αποτέλεσε το πρώτο βήμα στη σύνδεση της επιστήμης με την τέχνη, την τηλεόραση και την ψυχική υγεία. Με την ελπίδα ότι αυτή η πρωτοβουλία θα συνεχιστεί στο Κέντρο Τέχνης και Οικογένειας, προχωρήσαμε σε περαιτέρω συζητήσεις και, τελικά, αποφασίσαμε να διοργανώσουμε μια δεύτερη εκδήλωση στην Αθήνα, με ακόμα μεγαλύτερη απήχηση. Αυτή τη φορά θέλαμε να επικεντρωθούμε όχι μόνο στη βία, αλλά στους γονείς και στη δύναμη της συγγνώμης.
Ο στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα κέντρο που θα προσφέρει μια σειρά προγραμμάτων στήριξης για κάθε οικογένεια, ανεξάρτητα από τη μορφή ή τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Το κέντρο θα καλύπτει θέματα όπως η διαχείριση χρόνου και συγκρούσεων, η σεξουαλική αγωγή, οι προκλήσεις της ενηλικίωσης, καθώς και σοβαρότερα ζητήματα, όπως η απώλεια, το τραύμα και η μετανάστευση.
Η καινοτομία του εγχειρήματος έγκειται στο ότι, ενώ βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα ψυχικής υγείας και ψυχιατρικής, χρησιμοποιεί την τέχνη ως βασικό εργαλείο έκφρασης και θεραπείας. Όλοι έχουμε την ανάγκη να εκφραστούμε και όταν οι οικογένειες αξιοποιήσουν αυτή τη δυνατότητα τα αποτελέσματα μπορεί να είναι πραγματικά θεαματικά.
Ποιες είναι οι πιο κοινές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι γονείς στην Ελλάδα και πώς μπορούν να βοηθηθούν μέσω της ψυχολογικής στήριξης;
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που αναδείξαμε στην πρόσφατη εκδήλωση εστιάζεται στο μεγάλο κενό επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια. Αναρωτηθήκαμε: γιατί συμβαίνει αυτό;
Οι σημερινοί γονείς έχουν το κίνητρο και την επιθυμία να επικοινωνήσουν και να ταυτιστούν με τα παιδιά τους, όμως συχνά δεν διαθέτουν τη «γλώσσα» ή ένα κοινό σημείο αναφοράς για να το επιτύχουν. Χρησιμοποιώντας ως αφορμή την ιστορία των χαρακτήρων του Φάνη και της Σοφίας, συζητήσαμε πώς οι σημερινοί πατέρες, ενώ επιθυμούν να είναι κοντά στα παιδιά τους, δυσκολεύονται να αποδεχτούν επιλογές που διαφέρουν από τις δικές τους – είτε αυτές αφορούν την επαγγελματική πορεία είτε την προσωπική και ερωτική ζωή των παιδιών τους.
Το φαινόμενο αυτό πηγάζει από την πολυπλοκότητα των σύγχρονων επιλογών. Στο παρελθόν, οι επιλογές των παιδιών συχνά ακολουθούσαν τις ίδιες κατευθύνσεις με εκείνες των γονιών τους, καθώς οι κοινωνικές και οικογενειακές συνθήκες ήταν πιο ομοιογενείς. Σήμερα, όμως, η νέα γενιά μεγαλώνει σε έναν κόσμο όπου η ποικιλομορφία είναι τεράστια – τόσο σε ταυτότητες όσο και σε ευκαιρίες.
«Όταν η ζωή μας μετατρέπεται σε μια αλυσίδα προγραμματισμένων γεγονότων, χάνουμε την αλήθεια και τη χαρά. Δεν είναι ότι “δεν έχουμε χρόνο”, αλλά ότι έχουμε ξεχάσει πώς να τον βιώσουμε αυθόρμητα. Παρατηρούμε συχνά ζευγάρια και οικογένειες που δυσκολεύονται να περάσουν χρόνο μαζί χωρίς συγκεκριμένο στόχο».
Αυτό το χάσμα δυσκολεύει τους γονείς να βρουν σημεία ταύτισης με τα παιδιά τους, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται ο οικογενειακός δεσμός. Αναγνωρίζοντας αυτή την πραγματικότητα, είναι σημαντικό να δημιουργηθούν νέες γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ των γενιών, ώστε οι γονείς να μπορούν να κατανοήσουν και να στηρίξουν τα παιδιά τους χωρίς προκαταλήψεις, αλλά με αποδοχή.
Πόσο δύσκολο είναι να διαδοθεί το μηνύμα της συγγνώμης στην οικογένεια;
Μιλήσαμε για τη συγγνώμη όχι με όρους μεταμέλειας ή απολογίας. Διότι η συγγνώμη δεν αφορά απλώς την αναγνώριση ενός λάθους – εμπεριέχει κάτι πολύ βαθύτερο. Στα ελληνικά, η λέξη «συγγνώμη» προέρχεται από το «συν» και το «γνώμη», που σημαίνει «πορεύομαι μαζί σου με γνώση».
Δεν πρόκειται για μεταμέλεια ή αλλαγή γνώμης, αλλά για μια διαδικασία ενδυνάμωσης, όπου ο ένας αναγνωρίζει τον άλλο και βαδίζουν μαζί. Συχνά γίνεται λόγος για την ενσυναίσθηση, όμως πρόκειται για έναν όρο που προέρχεται από άλλες γλώσσες. Η ελληνική έννοια της συγγνώμης είναι πολύ πιο βαθιά: δεν σημαίνει απλώς ότι κατανοώ κάποιον, αλλά ότι αναγνωρίζω, αποδέχομαι και συμπορεύομαι. Οι Έλληνες ζητούν συγγνώμη όταν νιώθουν ότι υπάρχει βαθύτερη σημασία και ουσιαστικός δεσμός, όταν υπάρχει πλαίσιο και σκοπός.
Ωστόσο, ένα σύγχρονο ζήτημα που παρατηρούμε είναι η απουσία του «αδόμητου χρόνου» στη ζωή μας. Για αυτό θεωρώ πως είμαστε σε ένα εντελώς λάθος δρόμο. Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου όλα είναι προγραμματισμένα, από τις δραστηριότητες των παιδιών μέχρι τις υποχρεώσεις των ενηλίκων. Ο αδόμητος χρόνος –ο χρόνος χωρίς πρόγραμμα, χωρίς σκοπιμότητα και πίεση– είναι αυτός που λείπει. Αυτός είναι που επιτρέπει τη δημιουργικότητα, τη φαντασία, το αληθινό συναίσθημα και το μοίρασμα να αναπτυχθούν.
Όταν η ζωή μας μετατρέπεται σε μια αλυσίδα προγραμματισμένων γεγονότων, χάνουμε την αλήθεια και τη χαρά. Δεν είναι ότι «δεν έχουμε χρόνο», αλλά ότι έχουμε ξεχάσει πώς να τον βιώσουμε αυθόρμητα. Παρατηρούμε συχνά ζευγάρια και οικογένειες που δυσκολεύονται να περάσουν χρόνο μαζί χωρίς συγκεκριμένο στόχο.
Το να κάτσουν μόνο και να μιλάνε ή απλώς να περπατούν μπορεί να είναι κάτι εντελώς ξένο. Οι σημερινοί γονείς έχουμε γίνει εξαιρετικοί μάνατζερ, γεμίζοντας το καθημερινό πρόγραμμα με στόχους και καθήκοντα. Όμως, αν θέλουμε να επαναφέρουμε την αληθινή επικοινωνία και τη συναισθηματική σύνδεση στις οικογένειές μας πρέπει να μάθουμε να αφήνουμε χώρο για το αυθόρμητο, το απρόβλεπτο, το «αδόμητο».
Πιστεύετε ότι η κοινωνία επιβάλλει αυτό το έντονα προγραμματισμένο μοντέλο ζωής ή το επιλέγουμε οι ίδιοι ως πιο εύκολο τρόπο για να αποφύγουμε τη δύσκολη, αλλά απαραίτητη δουλειά στις σχέσεις μας;
Νομίζω πως ισχύουν και τα δύο. Σήμερα υπάρχει η αντίληψη ότι μια οργανωμένη οικογένεια με γεμάτο πρόγραμμα και πολλές δραστηριότητες ισοδυναμεί με επιτυχία. Αν, για παράδειγμα, μια μητέρα πει ότι τα παιδιά της δεν συμμετέχουν σε καμία δραστηριότητα, αυτό συχνά εκλαμβάνεται ως αποτυχία.
Υπάρχει ένα κενό σε αυτή τη λογική, καθώς έχουμε μάθει να λειτουργούμε συνεχώς μέσα σε προγραμματισμένo πλαίσιo, με αποτέλεσμα να δυσκολευόμαστε να αφήσουμε χώρο και χρόνο για απλά, αυθόρμητα πράγματα. Δεν είναι μόνο ότι δεν αντέχουμε τον ελεύθερο χρόνο, αλλά πλέον δεν ξέρουμε πώς να τον διαχειριστούμε ή γιατί είναι σημαντικός. Αν πεις σε κάποιον να κάνει ένα διάλειμμα στη δουλειά για ένα τέταρτο και απλώς να κάτσει χωρίς να κάνει τίποτα, σίγουρα θα δυσκολευτεί.
Ποια ταμπού ενδέχεται να υπάρχουν γύρω από τη συγγνώμη των γονιών προς τα παιδιά και κατ’ επέκταση μεταξύ των ζευγαριών;
Στην περίπτωση των ζευγαριών, όπως της Στεφανίας και του Χριστόφορου, η συγγνώμη φαίνεται ξεκάθαρα ότι συνδέεται με θέσεις εξουσίας. Το συγκεκριμένο ζευγάρι έχει συγκρουσιακή σχέση και η συγγνώμη δεν έχει ποτέ ουσιαστική θέση στη μεταξύ τους σχέση. Μιας και οι δύο δεν ήθελαν το παιδί τους, η πραγματική συγγνώμη δεν απευθύνεται μόνο από τον ένα προς τον άλλο, αλλά πρωτίστως προς το ίδιο το παιδί.
Πρόκειται για ένα σκληρό και βαρύ μήνυμα, αλλά εμπεριέχει την αλήθεια. Στην περίπτωση του Ορέστη και της Αλεξάνδρας λοιπόν, η συγγνώμη απευθύνεται άμεσα στο παιδί τους, αναδεικνύοντας τη βαθύτερη ανάγκη για αποδοχή και κατανόηση. Το βασικό ζήτημα είναι ότι τα ζευγάρια πρέπει να έχουν τον χώρο και την αίσθηση ότι οι αποφάσεις τους εκφράζουν πραγματικά αυτό που θέλουν. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη δυσκολία: η ύπαρξη μιας εσωτερικής επικοινωνίας που τους επιτρέπει να παραδέχονται τις αληθινές επιθυμίες τους, χωρίς καταπίεση.
Ποιος είναι ο στόχος σας για το μέλλον;
Ο σκοπός του κέντρου είναι να βρεθεί να βρεθεί χρηματοδότηση ώστε να εξασφαλιστούν οι απαραίτητοι πόροι ώστε να λειτουργεί με προσβασιμότητα για όλους, χωρίς οικονομικά εμπόδια. Αυτή ήταν και η λογική πίσω από το άνοιγμα της πρωτοβουλίας στην Αθήνα, αλλά και όποιασδήποτε μελλοντικής εκδήλωσης στη Θεσσαλονίκη.
Τα προγράμματα βρίσκονται σε πιλοτική φάση μέχρι το καλοκαίρι. Όμως, για να λειτουργήσει το κέντρο σε μακροχρόνιο και βιώσιμο επίπεδο είναι απαραίτητη η στήριξη και η χρηματοδότηση.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Μαθήματα Μουσικής Μετά τα -άντα; (Spoiler: Ναι, και Είναι Υπέροχο!)
