Στην ερώτηση «Πότε θα γίνω μάνα;» υπάρχουν αρκετές απαντήσεις: «Αργότερα», «Όταν βελτιωθούν τα οικονομικά μου», «Μόλις βρω τον κατάλληλο πατέρα», «Όταν το αποφασίσω». Όλες τους εκφράζονται ολοένα πιο δυνατά, παρότι συντηρητικές ιδέες περί ιερής υποχρέωσης της γυναίκας να τεκνοποιήσει εξακολουθούν να ξεφυτρώνουν ακόμη και στις μέρες μας σαν τα τσίγκινα κέρματα στα ρείθρα των πεζοδρομίων: δεν αξίζουν μία και βρωμίζουν τον τόπο.
Παρά τα μικροεμπόδια, οι απαντήσεις στο φλέγον ερώτημα («Πότε θα γίνω μάνα;») είναι ποικίλες. Όλα τα ενδεχόμενα περί μητρότητας μπαίνουν στο τραπέζι εκτός από ένα. Το «ποτέ». Η μη μητρότητα ως επιλογή υπάρχει αλλά δεν ακούγεται, ισχύει αλλά δεν ομολογείται.
Γιατί η μη μητρότητα είναι ένα πολύ ισχυρό ταμπού στις πατριαρχικές κοινωνίες. Γιατί οι πατριαρχικές κοινωνίες, που θεωρούν ότι υπάρχει μόνο ένας σωστός δρόμος σε αυτή τη ζωή, ταυτίζουν τη γυναίκα με τη μητρότητα. Ως standard εξοπλισμός για τη γυναικεία φύση. Σε αντίθεση με την πατρότητα, που θεωρείται extra bonus του ανδρισμού.
Ο Λύο Καλοβυρνάς είναι ψυχοθεραπευτής υπαρξιστικής προσέγγισης, σύμβουλος σχέσεων, συγγραφέας και μεταφραστής. Έχει οργανώσει από το 2012 βιωματικά εργαστήρια και ομάδες σχετικά με την αμφιθυμία της μητρότητας, έχει μεταφράσει περισσότερα από 50 βιβλία αγγλικής και δανικής γλώσσας, έχει εκδώσει εννέα βιβλία μυθοπλασίας και μία μελέτη για την ομοφυλοφιλία και τους νέους τρόπους σεξουαλικής ύπαρξης.
Είναι φεμινιστής, ακτιβιστής για τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και άνθρωπος που στην επαγγελματική του ταμπέλα θα μπορούσε άνετα να γράφει «Εσύ αποφασίζεις».
Πριν από δυο μήνες κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο. Μια μελέτη με τον εύγλωττο τίτλο «Μητέρα Μηδέν Παιδιών» και τον διευκρινιστικό υπότιτλο «Η μητρότητα ως επιλογή ή επιβολή» (εκδόσεις Gutenberg).
Πώς αποφάσισες να γράψεις αυτό το βιβλίο;
Ασχολούμαι με το θέμα από τα βιωματικά εργαστήρια για τη μητρότητα που έκανα εν έτει 2012. Εκεί διαπίστωσα τις πιέσεις που ασκούνται στις γυναίκες να αποκτήσουν παιδιά, αλλά και την επιθυμία που έχουν πολλές να μην αποκτήσουν.
Μέσα από τη δουλειά μου, αλλά και από το φιλικό μου περιβάλλον, παρατηρούσα τον θυμό που προκαλούσε η παθολογικοποίηση της μη μητρότητας. Η ευαισθησία που έχω με αυτό το θέμα οφείλεται στο γεγονός ότι όλη η πίεση μιας γυναίκας να αυτοπραγματωθεί μέσα από τη μητρότητα οφείλεται στην ίδια πατριαρχία που καταπιέζει κι εμένα ως gay άνδρα.
Η ίδια βάση είναι. Η ίδια νοοτροπία. Ότι δηλαδή υπάρχει μόνο ένας σωστός δρόμος και όλοι οι άλλοι είναι λάθος, κι αν τους ακολουθήσουμε θα το μετανιώσουμε, θα βρούμε τον μπελά μας, θα είναι πολύ αργά.
Μέσα σε αυτά τα 10 χρόνια που έχουν περάσει από τα πρώτα βιωματικά εργαστήρια για τη μη μητρότητα νομίζεις ότι η κοινωνία αντιμετωπίζει το θέμα διαφορετικά;
Έχουν αλλάξει πράγματα και ως προς τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα, αλλά και το φεμινιστικό κίνημα το 2102 ήταν πολύ υποτονικό. Ως προς το θέμα της μητρότητας όμως, δεν νομίζω ότι έχει αλλάξει κάτι. Παρ’ όλα αυτά, στο κάλεσμα που έκανα για την παρουσίαση του βιβλίου μου είδα τεράστια ανταπόκριση από γυναίκες χωρίς παιδιά που ήθελαν να μιλήσουν για την επιλογή τους και πολλές γυναίκες μηδέν παιδιών που βγαίνουν πια να μιλήσουν με παρρησία γι’ αυτό.
Δυσκολεύτηκες να βρεις εκδοτικό οίκο για το βιβλίο σου «Μητέρα Μηδέν Παιδιών»;
Όχι. Δεν δυσκολεύτηκα. Έτσι κι αλλιώς, είχα άψογη συνεργασία με τις εκδόσεις Gutenberg στις οποίες είχα εκδώσει τον Μάιο του 2021 το βιβλίο μου για την ομοφυλοφιλία («Όταν η Αγάπη Τολμά να Πει το Όνομά της»).
Είναι προβληματικό να θέλουν οι γυναίκες να κάνουν παιδιά;
Καθόλου! Στο βιβλίο μου δεν μιλάω για άρνηση της μητρότητας. Είμαι υπέρμαχος της μητρότητας. Η γονεϊκότητα είναι ένα καταπληκτικό ταξίδι, εφόσον είναι επιλογή. Αυτό που θίγω είναι ότι, ειδικά για τις γυναίκες, δεν υπάρχει θέμα επιλογής στο συγκεκριμένο ζήτημα.
Όλες οι έρευνες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής δεν έχουν βρει κάποια βιολογική ή άλλη αιτιότητα που να δημιουργεί λαχτάρα για μωρό.
Υπάρχει ένας ψυχαναγκασμός και μια παθολογικοποίηση της μη μητρότητας από την κοινωνία. Το ζήτημα είναι μια γυναίκα να νιώθει ελεύθερη να αποφασίσει εάν και πώς θέλει να γίνει μητέρα ή δεν θέλει να γίνει μητέρα.
Τι εννοείς παθολογικοποίηση της μη μητρότητας;
Από τη στιγμή που γεννιέται ένα κοριτσάκι εκπαιδεύεται για να γίνει μάνα. Κι αν αυτό δεν το κάνουν οι γονείς του ή οι οικείοι του, το κάνει η ίδια η κοινωνία. Η κοινωνία ολόκληρη στέλνει καθημερινά άπειρα μηνύματα, μέσα από ταινίες, διαφημίσεις, σειρές, βιβλία, παιχνίδια, ό,τι μπορείς να φανταστείς, πως ο μοναδικός ρόλος της γυναίκας είναι να γίνει μάνα.
Όλη αυτή η εκπαίδευση προκύπτει μέσα από τα παιχνίδια και την εμφυλοποίηση της μητρότητας κι έτσι δημιουργείται η εικόνα του θηλυκού, της γυναίκας. Εάν όμως ένα αγοράκι παίζει με κούκλες, θα το απομακρύνουν από αυτό το παιχνίδι.
Δηλαδή το λεγόμενο βιολογικό ρολόι της μητρότητας δεν υπάρχει;
Όλες οι έρευνες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής δεν έχουν βρει κάποια βιολογική ή άλλη αιτιότητα που να δημιουργεί λαχτάρα για μωρό. Μέχρι στιγμής δεν έχει ανακαλυφθεί τίποτα τέτοιο επιστημονικά. Αυτό που έχει παρατηρηθεί λέγεται «αντιγραφή μωρών».
Δηλαδή, οι άνθρωποι «φωτοτυπούμε» τις ζωές με βάση τις προσλαμβάνουσες που έχουμε. Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα που έγινε στη Σουηδία, στην οποία συμμετείχαν, αν δεν απατώμαι, 12.000 γυναίκες, φάνηκε ότι, αν στον εργασιακό χώρο γυναίκες που έχουν το ίδιο ή υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο με σένα κάνουν παιδί, τότε στους επόμενους μήνες θα μείνεις έγκυος και εσύ.
Οτιδήποτε και αν κάνω στη ζωή μου, είτε γίνω γιατρός ή μπαλαρίνα, είτε ταξιδέψω στο Περού, είτε αποκτήσω μεζονέτα στην παραλία, δεν μπορώ να βρω εάν τελικά έκανα αυτό που ήθελα αληθινά.
Εάν κάνει παιδί η καθαρίστρια, τότε εσύ (η πιο μορφωμένη) δεν θα κάνεις. Θέλω να πω, πως φάνηκε ότι επηρεαζόμαστε από το τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι γύρω μας.
Επίσης, η επαφή με μωρά γεννάει την επιθυμία να αποκτήσεις δικό σου. Εάν όλοι στο περιβάλλον σου, η αδελφή, η ξαδέλφη, η κολλητή, ο γείτονας, κάνουν μωρά και εσύ έχεις επαφή με αυτά, είναι πολύ πιθανό να αποκτήσεις παιδί άμεσα.
Δηλαδή ποτέ δεν ξέρουμε εάν πραγματικά θέλουμε ή δεν θέλουμε να αποκτήσουμε παιδί;
Αυτό μπορούμε να το πούμε για όλες μας τις επιθυμίες. Οτιδήποτε και αν κάνω στη ζωή μου, είτε γίνω γιατρός ή μπαλαρίνα, είτε ταξιδέψω στο Περού, είτε αποκτήσω μεζονέτα στην παραλία, δεν μπορώ να βρω εάν τελικά έκανα αυτό που ήθελα αληθινά.
Όμως η αγάπη είναι ένα συναίσθημα και τα συναισθήματα μπορεί να ξεκινήσουν από το μηδέν και να φτάσουν στο εκατό με όλα τα ενδιάμεσα στάδια. Δεν προκύπτει φυσικά το μητρικό ένστικτο ή η μητρική αγάπη.
Οι άνθρωποι δεν έχουμε πραγματικά θέλω. Δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τις κοινωνικές επιρροές και μετά, ξεφλουδίζοντάς τις, να βρούμε έναν αγνό, αμόλυντο και ανεπηρέαστο εαυτό. Έχουμε γαλουχηθεί μέσα σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον όπου κάποια κοινωνικά αφηγήματα προτάσσονται ως πιο επιθυμητά σε σχέση με κάποια άλλα και μέσα σε αυτό το «φλίπερ» που παίζουμε στη ζωή μορφοποιούμε τον εαυτό μας. Εάν κάτι δεν το έχω δει στο περιβάλλον μου, όμως, δεν μπορεί ποτέ να το θέλω.
Επομένως είμαστε εγκλωβισμένοι στον περίγυρό μας;
Είμαστε υπερκοινωνικά όντα. Ζούμε μόνο μέσα σε αγέλες και επηρεαζόμαστε καταλυτικά από το τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι γύρω μας. Επομένως δεν τίθεται θέμα εγκλωβισμού.
Όσες γυναίκες δεν θέλουν να κάνουν παιδιά, χρειάζεται να αισθάνονται ενοχές;
Όχι, φυσικά. Ούτε όσες δεν θέλουν παιδί, αλλά ούτε και όσες μόλις γεννάνε δεν νιώθουν τίποτα για το παιδί τους, με αποτέλεσμα να νομίζουν ότι είναι τέρατα. Πάρα πολλές γυναίκες γεννάνε και είναι παντελώς αδιάφορες για το μωρό τους, με αποτέλεσμα ναι αισθάνονται φοβερές ενοχές. Αυτό όμως είναι το φυσιολογικό!
Κατά τον τοκετό βεβαίως εκκρίνεται ωκυτοκίνη, αυτό που εκλαϊκευμένα ονομάζεται ορμόνη της αγάπης, που δημιουργεί δεσμούς ανάμεσα στους ανθρώπους. Όμως η αγάπη είναι ένα συναίσθημα και τα συναισθήματα μπορεί να ξεκινήσουν από το μηδέν και να φτάσουν στο εκατό με όλα τα ενδιάμεσα στάδια. Δεν προκύπτει φυσικά το μητρικό ένστικτο ή η μητρική αγάπη.
Δηλαδή η μητρική αγάπη είναι κοινωνική κατασκευή;
Είναι κοινωνική κατασκευή και φυσιολογική πραγματικότητα μέσα όμως από την επαφή με το μωρό.
Οι γυναίκες πιέζονται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης για να κάνουν παιδί;
Νομίζω πως σε όλο τον δυτικό κόσμο, ή τουλάχιστον στις χώρες που εγώ έχω κάνει έρευνα, υπάρχει πίεση στις γυναίκες να κάνουν παιδιά. Νομίζω ότι είναι παντού το ίδιο.
Γιατί υπάρχει αυτή η ψυχολογική πίεση;
Γιατί γυναίκα ίσον μητέρα. Γιατί ιστορικά και πολιτισμικά, εξαιτίας της πατριαρχίας, η γυναίκα έπρεπε να υποτάσσεται και η μητρότητα είναι από τους πιο βολικούς, έξυπνους τρόπους για να κρατήσεις μια γυναίκα υπό έλεγχο.
Ευγνωμονώ τον εαυτό μου που αντιστάθηκε στην επιταγή της μητρότητας. Όλες το ίδιο λένε.
Επιπλέον, το να μη γίνει μια γυναίκα μητέρα είναι κάτι εξαιρετικά καινούργιο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Μέχρι τη δεκαετία του ΄60 δεν υπήρχε ασφαλής τρόπος αντισύλληψης. Μια γυναίκα δεν μπορούσε να ελέγξει μια πιθανή εγκυμοσύνη, εκτός και εάν έμενε ανύπαντρη, οπότε είχε άλλου τύπου προβλήματα. Με τη νομιμοποίηση της έκτρωσης και με την αντισύλληψη, για πρώτη φορά η γυναίκα μπόρεσε να ελέγξει εάν θα γίνει ή δεν θα γίνει μητέρα.
Τι λένε οι γυναίκες που έχουν αποφασίσει να μην κάνουν παιδί;
Ότι είναι πάρα πολύ ευχαριστημένες με την απόφασή τους. Όπως γράφω και στο βιβλίο μου, λένε ευγνωμονώ τον εαυτό μου που αντιστάθηκε σε αυτή την επιταγή. Όλες το ίδιο λένε.
Είναι εγωιστική η απόφαση της μη μητρότητας;
Ο εγωισμός είναι από τις βασικές κατηγορίες που προσάπτουν στους ανθρώπους που δεν θέλουν να κάνουν παιδί. Τους λένε εγωιστές, μοναχοφάηδες, ότι δεν νοιάζονται για το κοινωνικό καλό και ένα σωρό ακόμη. Η έννοια του εγωισμού είναι αμφίδρομη. Και όσοι κάνουν παιδιά και όσοι δεν κάνουν, εγωιστικά λειτουργούν. Με μια θετική έννοια του εγωισμού όμως, διότι προφανώς ό,τι κάνουμε το κάνουμε γιατί έχει νόημα για τον καθένα μας ξεχωριστά.
Υπάρχει άλλο ελληνικό βιβλίο που να ασχολείται με τη μη μητρότητα;
Στην Ελλάδα, απ΄ όσο ξέρω, όχι. Αγγλόφωνα και γαλλικά βιβλία υπάρχουν. Όχι σαν το δικό μου ακριβώς, γιατί εγώ έχω κάνει μια συνολικότερη μελέτη και με ιστορικά στοιχεία και σε επίπεδο αυτοβοήθειας. Αλλά υπάρχουν βιβλία για τη μη μητρότητα στο εξωτερικό.
Βεβαίως έχουν γίνει αρκετές μελέτες για διάφορα θέματα που σχετίζονται με τη μητρότητα. Όπως για τις μητέρες που έχουν μετανιώσει που έγιναν μητέρες. Ένα μεγάλο ταμπού παγκοσμίως. Είμαι βέβαιος πως μια γυναίκα που έχει δολοφονήσει κάποιον θα δεχθεί πολύ περισσότερη συμπόνια από μια άλλη που θα πει ότι εγώ δεν αγαπάω τα παιδιά μου.
Για τους άνδρες δεν ισχύει το ίδιο;
Όχι τόσο πολύ.
Γιατί;
Γιατί θεωρούμε την πατρότητα extra bonus. Όχι standard εξοπλισμό, όπως θεωρείται η μητρότητα για τις μητέρες.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
Γυναίκες σε Θέσεις Ευθύνης. Το Παράδειγμα του Υπουργείου Πολιτισμού
