Έχετε πιάσει ποτέ τον εαυτό σας να λέει: «Θέλω απλώς να είμαι ο εαυτός μου»; Κι όμως, αυτό το φαινομενικά απλό αίτημα μοιάζει σήμερα πιο δύσκολο από ποτέ.
Όσοι έχουν παιδιά ή συναναστρέφονται, ίσως να αναρωτιούνται με ποιον τρόπο τα ακούν, πώς ανταποκρίνονται στα συναισθήματά τους και τι επίδραση έχει αυτό στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους. Παλαιότερα —και, δυστυχώς, συχνά ακόμη και σήμερα— τα παιδιά μάθαιναν από μικρή ηλικία πως η αποδοχή και η αγάπη κερδίζονται μέσα από την προσαρμογή. Τη σιωπή, τη συμμόρφωση, τη «σωστή» συμπεριφορά. Θέλω να πιστεύω πως αυτό αλλάζει, πως οι νέες γενιές μεγαλώνουν με μεγαλύτερη επίγνωση και σεβασμό προς την αλήθεια κάθε παιδιού.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν αυτό δεν πραγματοποιείται;
Σταδιακά, απομακρύνεται από τον αληθινό του εαυτό για να γίνει αυτό που οι άλλοι περιμένουν. Η αυθεντικότητα όμως δεν είναι πολυτέλεια. Είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη — όπως η ασφάλεια ή η αγάπη. Όταν κάποιος καταπιέζει τα συναισθήματα, τις επιθυμίες ή τις αξίες του για να μην έρθει σε σύγκρουση, πληρώνει ένα τίμημα.
Αρχίζει να χάνει την επαφή με τον εσωτερικό του κόσμο. Το σώμα και το πνεύμα κουράζονται από τη συνεχή προσπάθεια να συντηρήσουν μια εικόνα. Και τότε, εμφανίζεται εκείνο το γνώριμο συναίσθημα του κενού — μια απουσία νοήματος που δεν εξηγείται εύκολα, αλλά βαραίνει βαθιά.
Για τον May, η αυθεντικότητα δεν είναι απλώς μια ηθική στάση ή μια επιθυμητή συμπεριφορά· είναι ο πυρήνας της ύπαρξης. Μόνο όταν ο άνθρωπος έχει το θάρρος να αντικρίσει τον αληθινό του εαυτό, μπορεί να βρει και το νόημα της ζωής του.
Η ψυχολογία επιβεβαιώνει σήμερα αυτό που η φιλοσοφία υποψιαζόταν εδώ και αιώνες: όταν ο άνθρωπος ζει με αναντιστοιχία ανάμεσα σε αυτό που είναι και σε αυτό που δείχνει, δημιουργείται εσωτερική σύγκρουση. Αντίθετα, όταν υπάρχει αυθεντικότητα –όταν ο λόγος, οι πράξεις και τα συναισθήματα συμφωνούν–, τότε ο εσωτερικός κόσμος ησυχάζει. Το άγχος μειώνεται, η ενέργεια αυξάνεται και γεννιέται μια αίσθηση ελευθερίας που δεν εξαρτάται από εξωτερικές συνθήκες.
Τον τελευταίο καιρό διαβάζω το βιβλίο του υπαρξιακού ψυχολόγου Rollo May «Αυτογνωσία και Νόημα της Ζωής: Η Ανακάλυψη του Είναι». Για τον May, η αυθεντικότητα δεν είναι απλώς μια ηθική στάση ή μια επιθυμητή συμπεριφορά· είναι ο πυρήνας της ύπαρξης. Μόνο όταν ο άνθρωπος έχει το θάρρος να αντικρίσει τον αληθινό του εαυτό μπορεί να βρει και το νόημα της ζωής του. Η αυτογνωσία, γράφει, δεν είναι θεωρητική κατανόηση – είναι πράξη θάρρους. Να μπορεί κανείς να δει χωρίς ψευδαισθήσεις ποιος είναι, τι φοβάται, τι επιθυμεί – και να το αποδεχθεί.
Γιατί, όπως λέει, «η αλήθεια του εαυτού δεν είναι μια ιδέα που κατακτάς· είναι μια εμπειρία που ζεις». Και αυτή η εμπειρία προϋποθέτει ειλικρίνεια, αποδοχή και ευθύνη. Να μπορεί κανείς να σταθεί απέναντι στον εαυτό του χωρίς μάσκες και να πει:
«Ναι, αυτός είμαι».
Η αυθεντικότητα, επομένως, δεν είναι εγωισμός, ούτε αυθαιρεσία. Είναι σεβασμός στην ίδια την ύπαρξη. Είναι η συνειδητή επιλογή να μη ζει κανείς για να ικανοποιεί τις προσδοκίες των άλλων, αλλά για να εκφράζει την αλήθεια του — με ευγένεια αλλά και σταθερότητα. Δεν σημαίνει να αγνοεί τους άλλους· σημαίνει να μην αγνοεί τον εαυτό του. Όταν ο άνθρωπος αρχίζει να ζει με αυθεντικότητα, οι σχέσεις του μεταμορφώνονται. Οι δεσμοί γίνονται πιο αληθινοί, γιατί στηρίζονται στην παρουσία και όχι στην προσποίηση. Δεν χρειάζεται πια να αποδεικνύει την αξία του· αρκεί να υπάρχει όπως είναι. Αυτή η στάση δημιουργεί ηρεμία και βαθιά ικανοποίηση – μια πληρότητα που δεν εξαρτάται από το αν όλα πάνε καλά, αλλά από το αν ο ίδιος ζει σε συμφωνία με το μέσα του.
Η πορεία προς την αυθεντικότητα, όπως θα έλεγε και ο Rollo May, είναι μια πορεία ανακάλυψης του Είναι. Δεν είναι εύκολη – απαιτεί θάρρος, αυτογνωσία και επιμονή. Αλλά είναι ίσως η πιο ουσιαστική διαδρομή που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος στη ζωή του. Γιατί μόνο όταν σταματήσει να υποδύεται ρόλους μπορεί να βιώσει τι σημαίνει πραγματική ελευθερία. Η αυθεντικότητα δεν υπόσχεται τελειότητα· υπόσχεται αλήθεια. Και μέσα σε αυτή την αλήθεια ο άνθρωπος ξαναβρίσκει το κέντρο του, τη δύναμή του και το νόημα της ύπαρξής του. Γιατί, τελικά, η πληρότητα δεν βρίσκεται στο να γίνει κάποιος αυτό που θέλουν οι άλλοι, αλλά στο να συνειδητοποιήσει ποιος είναι στ’ αλήθεια.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
10 Ερωτήσεις Αναζητούν Συγγραφέα | Νίκος Δαββέττας
«Κρυφό Αίμα» | Για την Οπαδική Βία Μέσα κι Έξω από τα Γήπεδα
