Η αντιπαράθεση ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ για την πολιτική κληρονομιά του Ανδρέα Παπανδρέου αντιμετωπίστηκε από πολλούς ως γραφικότητα (στην καλύτερη περίπτωση) ή ως ανήθικος αναχρονισμός (στη χειρότερη).
Κακώς! Είναι ίσως η πιο σοβαρή συζήτηση που αφορά στο πολιτικό πρόβλημα της Ελλάδας του 2023. Θα έλεγα μάλιστα ότι (με σοβαρές διαφοροποιήσεις) θα πρέπει να συμμετάσχει και η Νέα Δημοκρατία του Κυριάκου Μητσοτάκη στη μοιρασιά του ιδιότυπου αυτού «κληροδοτήματος».
Ο Χώρος του Κέντρου στην Ελλάδα Έχει Αλλάξει για Πάντα
Πρώτον, γιατί η κρίση του 2008-2018 πρωτίστως κλόνισε την κεντροαριστερά. Για πρώτη φορά η ελληνική κεντροαριστερά χρειάστηκε να διαλέξει ανάμεσα στον φιλοευρωπαϊκό της προσανατολισμό και στις χαλαρές δημοσιονομικές πολιτικές που πρεσβεύει.
Δεύτερον, γιατί όσο οι μνήμες του υπαρκτού σοσιαλισμού φθίνουν, οι κομματικοί διαχωρισμοί γίνονται περισσότερο αξιακοί και λιγότερο πολιτικοοικονομικοί (ας μην ξεχνάμε ότι ήταν πιο εύκολο να συνασπιστούν το εναπομείναν ΠΑΣΟΚ με τη Νέα Δημοκρατία και ο ΣΥΡΙΖΑ με τους Ανεξάρτητους Έλληνες).
Παραδόξως, ο κατακερματισμός του Κέντρου στην Ελλάδα δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Τουναντίον, ενώ το «Λαϊκό Κόμμα», ο κορμός της σύγχρονης ΝΔ, έχει μείνει συμπαγές και αναλλοίωτο (με μικρές και σύντομες εξαιρέσεις) από την εποχή του Εθνικού Διχασμού και για τα τελευταία 100 χρόνια, η «αντιδεξιά» παράταξη έχει περάσει από χίλια κύματα – και πολιτικά και αξιακά.
Δεν θα μακρηγορήσω με ιστορικές αναφορές. Θα χαρώ να παραπέμψω οποιονδήποτε αναγνώστη θέλει να διαβάσει περισσότερα σε συγκεκριμένες πηγές. Αξίζει όμως να αναφέρουμε τις ιδεολογικές «συνιστώσες» τις οποίες συσπείρωσε ο Ανδρέας Παπανδρέου με τον πολιτικό του λόγο. Είναι αυτές οι συνιστώσες του Κέντρου που μετέπειτα απετέλεσαν την εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ. Και οι πεποιθήσεις και αξίες των οποίων σήμερα ψάχνουν πολιτικό σπίτι.
Λίγη Ιστορία Λοιπόν…
Το 1981, ο πολιτικός λόγος του Ανδρέα προσπάθησε να συνενώσει τρία –κατά κύριο λόγο– βασικά ρεύματα που κατακερμάτισαν το Κέντρο από τον (πρώτο) Εμφύλιο και μετά.
Οι ψηφοφόροι που ανήκαν στην Ένωση Κέντρου, που ήταν κατά βάση φιλοβενιζελικοί, αντιβασιλικοί, εθνικιστές και αντικομμουνιστές. Πολιτικά ζητούσαν κατά βάση τη φιλελευθεροποίηση των θεσμών και πολιτικές ίσων ευκαιριών. Στον οικονομικό τομέα, η Ένωση Κέντρου είχε παράγει και συντηρητικούς πολιτικούς όπως και λαϊκιστές.
Οι ψηφοφόροι που ανήκαν στον ιστορικό χώρο της ΕΔΑ. Εδώ έχουμε και αριστερούς κατά πεποίθηση αλλά και αριστεροποιημένους βενιζελικούς – ανθρώπους που οι συνθήκες του Εμφυλίου και της μετεμφυλιακής διακυβέρνησης ώθησαν προς τα αριστερά.
Λογής προοδευτικοί, που στο πνεύμα της μεταπολιτευτικής αριστεροεπούς κουλτούρας αναζητούσαν πολιτικές διαρθρωτικές μεταβολές.
Μια προσεκτική ανάγνωση βρίσκει σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα τρία ρεύματα. Μάλιστα, η ιδεολογική και αξιακή ωρίμανσή τους στις επόμενες δεκαετίες σημαδεύει τις μεγάλες αντιφάσεις μέσα στο ΠΑΣΟΚ.
Η ομογενοποίηση των τάσεων αυτών βασίστηκε στον λόγο του Ανδρέα, ο οποίος εφηύρε σημεία εσωτερικής συμφωνίας σε έναν πολωτικό λόγο. Ο πολιτικός λόγος του Ανδρέα, το κύριό του κληροδότημα, με τη σειρά του βασίστηκε σε τρεις βασικές γραμμές:
- Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες. Ο εθνικιστικός λόγος είχε απήχηση και στους μακρινούς απογόνους των βενιζελικών πεποιθήσεων, όπως και στους εξοστρακισμένους κοινωνικά αριστερούς με μνήμες από την Αντίσταση. Καθώς φυσικά ουσιαστικός εχθρός πια δεν υπήρχε, επινοήθηκε (Αμερικανοί, καπιταλισμός, Δύση, λογής γειτονικές απειλές κ.ά.).
- Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει δεξιά. Πώς άραγε να συσπειρώσει κανείς αντικομμουνιστές με αριστερούς, αντικαπιταλιστές με Ευρωπαϊστές, μεταρρυθμιστές με υπέρμαχους πελατειακών σχέσεων; Ο κοινός εχθρός συσπειρώνει.
- «Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα». Η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική είναι μόνο μία πλευρά μιας ευρύτερης ατζέντας. Ο λόγος του Ανδρέα αντλούσε ηθική βάση από μια χαλαρή έννοια κοινωνικής δικαιοσύνης. Αξιακά όμως απευθυνόταν σε οποιονδήποτε ένιωθε αδικημένος (δίκαια ή και μη) και έδινε έμφαση στην άμβλυνση των αδικιών και τη συμμετοχή. Και ενώ, προφανώς πλέον, η οικονομική διάσταση έχει καταρρεύσει στα μάτια της κοινωνίας, η ηθική διάσταση καλά κρατεί.
Το Διακύβευμα
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με το 2023; Όπως προκύπτει από τα αμέτρητα γκάλοπ, ο πάλαι ποτέ χώρος του ΠΑΣΟΚ έχει κατακερματιστεί – κομμάτια του έχουν πάει στον ΣΥΡΙΖΑ, άλλα έμειναν στο ΠΑΣΟΚ, μερικοί προσχώρησαν στη ΝΔ, ενώ άλλοι στελέχωσαν ακόμη και ακροδεξιά μορφώματα.
Ο κατακερματισμός αυτός είναι καθαρά αξιακός. Υπάρχει ένα αντιδεξιό κομμάτι που θα στέκεται πάντοτε στον αντίποδα του άλλου πόλου – αρκεί να προσφέρει πρόταση διακυβέρνησης. Αυτός ο οπαδικός, σκληρός πυρήνας του ΣΥΡΙΖΑ θα μένει συμπαγής γύρω από την εκάστοτε μορφή που θα μπορούσε να τον οδηγήσει στην εξουσία.
Είναι σαφές όμως ότι το υπόλοιπο κομμάτι δεν συμπνέει αξιακά με τον ΣΥΡΙΖΑ. Σε κρίσεις εμπιστοσύνης προς το κυβερνών κόμμα, το ρεύμα προς τον ΣΥΡΙΖΑ έχει υπάρξει μηδενικό. Είναι το μεταρρυθμιστικό και φιλοευρωπαϊκό κομμάτι. Είναι επίσης και ένα κομμάτι με αντικομμουνιστικές μνήμες και πεποιθήσεις.
Τέλος, είναι και ένα κατά βάση εθνικιστικό κομμάτι (το οποίο δεν συγχωρεί, π.χ. τις Πρέσπες).
Η κληρονομιά του «υπόλοιπου» ΠΑΣΟΚ είναι καίριο ζήτημα. Και στον διάλογο περί Ανδρέα υποφώσκει ο ανταγωνισμός για τον χώρο αυτό. Ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί να πλασαριστεί ως το νεο ΠΑΣΟΚ του ’81 (το ύφος, τα σύμβολα, ακόμα και ο τόνος της φωνής του Αλέξη Τσίπρα εκεί παραπέμπουν). Το ΠΑΣΟΚ προσπαθεί να ορχηστρώσει τη «μεγάλη επιστροφή». Ενώ ο Κυριάκος Μητσοτάκης προσπαθεί να απευθυνθεί στα μεταρρυθμιστικά ένστικτα του Κέντρου.
Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε σήμερα την εξέλιξη αυτού του ανταγωνισμού. Το σίγουρο είναι ότι ο νικητής στον στίβο αυτό θα σημαδέψει την ελληνική πολιτική για δεκαετίες. Γι’ αυτό κανείς δεν πρέπει να είναι απών στη μοιρασιά του κληροδοτήματος Παπανδρέου.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ώρα να Μιλήσουμε για τις Διακρίσεις και την Παρενόχληση στο Δημόσιο
«Ο Νόμος Είναι Νόμος» και για τον Donald Trump ή Όχι;
48 Ώρες στη Βαρκελώνη | Τροφή για Σκέψη Επιστρέφοντας στις Πόλεις μας
