«Ταλέντο είναι να καλλιεργείς το ταλέντο που σου δόθηκε». Κάπου εκεί έξω τα ταλέντα που χάθηκαν είναι η πλειονότητα του κόσμου μας. Κάτι που στον αθλητισμό το ξέρουν καλά όλοι. Ελάχιστοι που ξεκίνησαν ως ταλέντα εξελίχθηκαν σε φαινόμενα. Όπως και σε όλες τις κοινωνικές, τις καλλιτεχνικές και επιστημονικές εκφάνσεις.
Οι μεγάλοι αθλητές φαίνονται στα δύσκολα, στη συνεπή διάρκεια και στις στιγμές της έντονης κρίσης. Όταν στα δύσκολα μπορείς να κάνεις τα εύκολα καλά.
Ο Μάκης Χαμαλίδης ζει στο Παρίσι από το 1990. Ασχολείται με την αθλητική ψυχολογία, πεδίο στο οποίο είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στη Γαλλία. Θα συμμετέχει στην Οργανωτική Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων, αναλαμβάνοντας πολλούς από τους αθλητές που θα αγωνιστούν διεκδικώντας μετάλλια. Έχει συμμετάσχει ως ψυχολόγος για αθλητές, γονείς και προπονητές επί 25 και πλέον χρόνια στη διοργάνωση του Ρολάν Γκαρός.
Με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, διατηρεί στενή σχέση με όσα συμβαίνουν στον χώρο του αθλητισμού στη χώρα μας.
«Οι δεξιότητες που αναδύονται στους καλύτερους ξεκινούν από ένα πολύ ισχυρό “γιατί” που υπερβαίνει την απλή επιθυμία για νίκη και θωρακίζει με αντοχή το κίνητρο».
Έχεις γνωρίσει πολλούς πρωταθλητές από κοντά και έχεις δουλέψει με κάποιους για χρόνια. Ποια είναι τα μυστικά τους;
Η υψηλή απόδοση δεν είναι ούτε μυστικιστική ούτε λογική διεργασία, ωστόσο μπορεί να εντοπιστεί. Θα έλεγα ότι οι δεξιότητες που αναδύονται στους καλύτερους ξεκινούν από ένα πολύ ισχυρό «γιατί» που υπερβαίνει την απλή επιθυμία για νίκη και θωρακίζει με αντοχή το κίνητρο. Είναι πρόθυμοι για οτιδήποτε μπορεί να τους βοηθήσει να προοδεύσουν και να φτάσουν στο επόμενο ορόσημο. Δεν χάνουν από τα μάτια τους τον απώτερο στόχο τους – είναι τόσο προσκολλημένοι σε αυτόν, που μερικές φορές γίνεται εμμονική αναζήτηση. Ψάχνουν να βρουν τι μπορούν να βελτιώσουν ακόμα και όταν κερδίζουν και όλα πάνε καλά. Έχουν το ταλέντο να καλλιεργήσουν το ταλέντο που τους δόθηκε.
Πρόκειται για επιστήμονες που έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν και να αναζητούν εμμονικά το καλύτερο γι’ αυτούς. Κατανοούν γρήγορα και εφαρμόζουν γρήγορα. Για παράδειγμα, λαμβάνουν αμέσως τις σωστές συμβουλές, τις εφαρμόζουν και επιμένουν σε αυτές, ενώ άλλοι ζητούν να τους επαναλαμβάνονται καθημερινά.
Κάθε προπόνηση έχει σκοπό και υψηλό επίπεδο έντασης. Στα 25 χρόνια που είμαι στο Ρολάν Γκαρός, ο Nadal ξεχώριζε γιατί στις προπονήσεις έκανε μπαλιές πιο δυνατές και από τον αγώνα, ένιωθες, όταν τον παρακολουθούσες, ότι έκανε προπόνηση σαν να ήταν η τελευταία φορά που έπαιζε τένις.
Αυτό είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα του πόσο σημαντικό είναι να αναπτύξεις μια ισχυρή ταυτότητα γιατί, όταν ξέρεις ποιος είσαι, είναι δύσκολο να αποσταθεροποιηθείς. Επίσης είναι ερωτευμένοι με την πίεση: τους αρέσει όταν είναι κρίσιμη η μάχη, αγαπούν τους μεγάλους αντιπάλους, τους μεγάλους αγώνες, αγαπούν την αντιπαράθεση, είναι εκεί και μπορούν να απελευθερωθούν, επειδή γι’ αυτό ακριβώς ζουν.
Όταν χρειάζεται, επιβεβαιώνουν τον χαρακτήρα τους. Δεν είναι εκεί για να υπαγορεύονται από τους άλλους, αλλά για να δώσουν το στίγμα τους, να ξεχωρίσουν από το πλήθος, να δημιουργήσουν κάτι μοναδικό. Έχουν τις πεποιθήσεις τους και ξέρουν πώς να τις υπερασπιστούν με σαφήνεια. Η θέση τους είναι ξεκάθαρη: ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα απομονωθούν ως «κακοί μαθητές», είναι έτοιμοι να φτάσουν μέχρι το τέλος των ιδεών τους.
«Αν το μόνο που σκέφτεσαι είναι το αποτέλεσμα και οι συνέπειές του, θα ξεχάσεις ποιος είσαι, γιατί βρίσκεσαι εδώ και σε τι είσαι καλός».
Τι είναι αυτό που μπορεί να εμποδίσει τους πρωταθλητές να επιβεβαιώσουν την αντικειμενική τους αξία στους μεγάλους αγώνες;
Οι υψηλές προσδοκίες και η αναμονή από τον κόσμο για επιτυχία δημιουργούν άγχος και ένταση.
Πάντα αναρωτιέμαι τι παίζεται πέρα από έναν απλό αγώνα σε ένα γήπεδο, πέρα από τη νίκη ή την ήττα. Σκέφτεσαι τι θα πουν οι άλλοι; Ότι μπορεί να απογοητεύσεις κάποιον; Θέλεις να τα πας καλύτερα από ό,τι χρειάζεται; Να επιβεβαιώσεις ένα status;
Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά μεταξύ του status και της ταυτότητας. Αν το μόνο που σκέφτεσαι είναι το αποτέλεσμα και οι συνέπειές του, θα ξεχάσεις ποιος είσαι, γιατί βρίσκεσαι εκεί και σε τι είσαι καλός.
Επίσης ρισκάρεις να πας από το «θέλω να κερδίσω» στο «πρέπει να κερδίσω». Η νίκη είναι πάνω απ’ όλα μια ευθύνη προτού γίνει υποχρέωση. Ειδικά με ομάδες ή με αθλητές που έχουν πάρει ολυμπιακό μετάλλιο ή είναι παγκόσμιοι πρωταθλητές, οι προσδοκίες είναι εξαιρετικά υψηλές.
Μερικές φορές ακούω αθλητές να μου λένε μια ημέρα πριν από τον αγώνα: «Ελπίζω να τα πάω καλά». Αυτό δείχνει ότι δεν έχουν σχέδιο, δεν ξέρουν πού πηγαίνουν, οπότε παίζουν ρώσικη ρουλέτα. Αλλά στους μεγάλους αγώνες, το μόνο που μετράει είναι να είσαι συγκεντρωμένος στον εαυτό σου και να έχεις ένα σχέδιο για να κάνεις καλή αρχή, να επιβάλεις το στιλ σου, να ξέρεις πώς να κλείνεις την πόρτα και να διευρύνεις τις ψυχολογικές του αντοχές μέχρι το τέλος.
«Φανταστείτε να έχετε τον καλύτερο προπονητή στον κόσμο και μετά να έρχεται ο πατέρας σας στο σπίτι και να κανει και εκείνος τον προπονητή. Δεν υπάρχει τίποτα πιο άβολο από το να βρίσκεσαι “ανάμεσα”».
Ο περίγυρος είναι για όλους μας σημαντικός. Για τους πρωταθλητές είναι ακόμη πιο κρίσιμος;
Μια άλλη δεξιότητα των μεγάλων πρωταθλητών είναι η ικανότητα να δημιουργούν ένα στενό περιβάλλον γύρω τους. Οι καλύτεροι επιλέγουν μια στενή φρουρά, όχι να ακούν τον τελευταίο που μίλησε. Είναι σαν να πηγαίνεις στον πόλεμο, θέλεις να έχεις συγκεκριμένους ανθρώπους μπροστά σου, όχι πίσω από την πλάτη σου. Γι’ αυτό πρέπει να επιλέγεις σπάνια διαμάντια: ανθρώπους που είναι ικανοί και αξιόπιστοι.
Πάντα πρέπει να έχεις σχέδιο και οργάνωση. Και να αναγνωρίζεις –αλλά και να μπορείς να απομακρύνεις– από το περιβάλλον σου εκείνους που δεν θέλουν το ίδιο με αυτό που θέλεις εσύ.
Φανταστείτε να έχετε τον καλύτερο προπονητή στον κόσμο και μετά να έρχεται ο πατέρας σας στο σπίτι και να κανει και εκείνος τον προπονητή. Δεν υπάρχει τίποτα πιο άβολο από το να βρίσκεσαι «ανάμεσα». Να είσαι διχασμένος και να μην μπορείς να προχωρήσεις μπροστά. Ποιος στα 15 ή ακόμα και στα 25 του είναι ικανός να πει στον πατέρα του «Μπαμπά, σε αγαπώ, αλλά δεν είσαι ο προπονητής μου»; Η αποδέσμευση ξεκινάει με το να λες πράγματα, με το να αφήνεσαι, αλλιώς είναι το σώμα που θα πει stop – συχνά όταν συμβεί ένας τραυματισμός…
Δεν είναι όλοι οι τραυματισμοί ψυχολογικοί, αλλά οι περίφημοι επαναλαμβανόμενοι τραυματισμοί συχνά προέρχονται από αυτή την άλυτη εσωτερική σύγκρουση. Όταν βρίσκονται όλοι στη σωστή θέση, δημιουργείται χώρος για τον αθλητή να προχωρήσει μπροστά.
Πολλοί αθλητές επικαλούνται την ψυχική τους υγεία και τα θέματα της ψυχολογίας έχουν μπει σε προτεραιότητα, τουλάχιστον στο εξωτερικό. Γιατί έχει συμβεί αυτό;
Μετά την πανδημία είχαμε πολλές δημόσιες δηλώσεις για την ψυχική υγεία των πρωταθλητών. Πολλοί αθλητές έχουν αμφισβητήσει το νόημα του να είναι κλειδωμένοι σε δωμάτια ξενοδοχείων ή να παίζουν σε άδειες αίθουσες. Αυτό τους γύρισε πίσω στο «γιατί» τους και θέλησαν να επαναξιολογήσουν τα κίνητρά τους. Υπήρχαν πολλοί αθλητές που δεν άντεχαν τόσους αγώνες σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Το καλεντάρι των αγώνων, βλέπετε, δεν υπολογίζει τις ψυχικές αντοχές των αθλητών.
Η διαχείριση της ενέργειας είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική και την τεχνική κατάρτιση. Κανείς δεν αντέχει για πολύ χρόνο να είναι συνέχεια στα κόκκινα. Θα καταρρεύσει με κρότο.
Πώς μπορούν να γεμίσουν τις μπαταρίες τους όταν οι υποχρεώσεις τους (αθλητικές, ακαδημαϊκές, κοινωνικές) διαδέχονται η μία την άλλη χωρίς διάλειμμα; Αυτό ισχύει για όλους μας, ας αναρωτηθούμε τι μας δίνει ενέργεια και τι μας την αφαιρεί…
Κάποια στιγμή θα πρέπει να δημιουργηθούν χώροι όπου οι αθλητές να μπορούν να διοχετεύουν αυτά που τους απασχολούν. Να μπορούν να μπουν και να μιλήσουν για όσα τους αγχώνουν και τους τρελαίνουν λίγο πριν από τον αγώνα.
Χρησιμοποιώ όλο και περισσότερο τη συναισθηματική αποκατάσταση για να τους βοηθήσω να αδειάσουν τα συναισθήματα που έχουν συσσωρευτεί, για παράδειγμα έπειτα από έναν αποτυχημένο αγώνα. Ο στόχος είναι να βρεθεί λίγο περισσότερη ισορροπία στην ανισορροπία…
Πόσο δύσκολο είναι για έναν πρωταθλητή να μην παρασύρεται από τους γύρω του;
Είναι εκπληκτικό το πώς η επιτυχία προσελκύει τους πάντες. Πώς μπορώ να ξέρω ποιος έρχεται να εκμεταλλευτεί την κατάστασή μου; Αμέτρητοι είναι οι αθλητές που έχουν πέσει θύμα των γλυκομίλητων. Αλλά και όταν οι επιδόσεις είναι κακές ισχύει το ίδιο. Μπορεί εύκολα να ξεφύγεις από τον δρόμο σου, να ξεχάσεις από πού έρχεσαι και γιατί βρίσκεσαι εκεί. Αυτές είναι στιγμές κατά τις οποίες χρειάζεται μια «κλήση υπενθύμισης».
Είναι στο χέρι του αθλητή να εντοπίσει έναν «φρουρό», κάποιον που μπορεί να τον βοηθήσει, να του θυμίζει ποιος είναι, γιατί είναι εκεί και ποια είναι τα ατού του. Ώστε να συγκεντρωθεί σε αυτό που έχει και να μην παρασύρεται από εκείνα που τον μετακινούν από τον στόχο του.
Την ημέρα του αγώνα της χρονιάς, για παράδειγμα, το μόνο πράγμα που θα έπρεπε να κάνει είναι να φροντίζει τον εαυτό του, το μόνο που μετράει εκείνη τη μέρα είναι αυτό. Και όχι να συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους, να ψάχνει για προσκλήσεις την τελευταία στιγμή, να σκέφτεται το αποτέλεσμα, να χάνεται, με λίγα λόγια, στις περίφημες παρασιτικές σκέψεις.
Ο ρόλος μας είναι να βοηθήσουμε τον αθλητή να γνωρίζει πού βρίσκεται, να κατανοεί τους κώδικες απόδοσης και να προετοιμάζεται ανάλογα χωρίς να χάνει σωματική και ψυχική ενέργεια.
***
O Mάκης Χαμαλίδης…
…με 30 χρόνια εμπειρίας στην Ψυχολογία Απόδοσης έχει συμβουλεύσει περισσότερους από 1.000 επίλεκτους αθλητές και προπονητές σε όλη την Ευρώπη (στους οποίους συμπεριλαμβάνονται τενίστες που έχουν φτάσει στο νούμερο 1, καθώς και Χρυσοί Ολυμπιονίκες). Αναγνωρίζεται διεθνώς ως διανοητικός προπονητής που βοηθά αθλητές της πρώτης γραμμής να αποδίδουν υπό πίεση και να επιδιώκουν την αριστεία. Συνεργάζεται με τις περισσότερες από τις μεγάλες γαλλικές αθλητικές ομοσπονδίες από το 1995, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλικής Ομοσπονδίας Αντισφαίρισης, όπου εργάστηκε ως αθλητικός ψυχολόγος από το 1997 έως το 2019.
Είναι συν-συγγραφέας του βιβλίου «Champion dans la Tête». Συν-δημιούργησε επίσης το L’Atelier des Coachs, το πρώτο think tank για προπονητές υψηλού επιπέδου στη Γαλλία. Είναι Έλληνας υπήκοος, μεγάλωσε στη Γερμανία, ζει στη Γαλλία και μιλά άπταιστα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ελληνικά. Είναι κάτοχος Ph.D. στην Αθλητική Ψυχολογία από το Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Ζει και εργάζεται στο Παρίσι.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Όταν ο Carlos Alcaraz Νίκησε τον Novak Djokovic
