Σε ένα απομακρυσμένο, ξεχασμένο, ορεινό χωριό της Ευρυτανίας ακούγονται πια κάθε μέρα χαρούμενες παιδικές φωνές. Η Φουρνά, που για χρόνια κινδύνευε με ερημοποίηση, «αναστήθηκε» εδώ και λίγα χρόνια. Όχι με κρατικές παρεμβάσεις, αλλά χάρη σε μια απλή ιδέα: μια δασκάλα και ένας ιερέας κάλεσαν οικογένειες με παιδιά να μετακομίσουν εκεί. Σήμερα, στα θρανία κάθονται ξανά μαθητούδια, ένας φούρνος άνοιξε έπειτα από δύο δεκαετίες και η κοινότητα ανασαίνει ξανά.
Το παράδειγμα της Φουρνάς δεν είναι μόνο συγκινητικό. Είναι ενδεικτικό μιας νέας, συνειδητής τάσης μετακίνησης προς την επαρχία και την ύπαιθρο, όπου η ποιότητα ζωής, η κοινότητα και ο ανθρώπινος ρυθμός της καθημερινότητας αποκτούν ξανά αξία. Δεν πρόκειται για νοσταλγική «επιστροφή στο χωριό», αλλά για μια επανεφεύρεση του τι σημαίνει ζωή εκτός αστικών κέντρων με όρους του σήμερα. Και όσοι κάνουν αυτό το βήμα δεν είναι πια «γραφικές» μεμονωμένες περιπτώσεις. Ανήκουν σε ένα μικρό αλλά διαρκώς αυξανόμενο ποσοστό ανθρώπων που επιλέγουν να κατοικήσουν, να εργαστούν και να δημιουργήσουν μακριά από τις πόλεις. Άνθρωποι που διεκδικούν μια διαφορετική εκδοχή του μέλλοντός τους και πλέον έχουν και όνομα: neorurals/neorureaux/νεοαγρότες – θα μπορούσαμε να τους πούμε στα ελληνικά.
Η τάση του neoruralism έχει τη δύναμη να αναζωογονεί περιοχές που αδειάζουν, δημιουργεί διασπορά της οικονομικής δραστηριότητας και μια στροφή προς βιωσιμότερες μορφές παραγωγής.
Ποιοι Είναι και τι Κάνουν
Ο όρος neorural περιγράφει ανθρώπους που μετακινούνται από τις πόλεις προς την ύπαιθρο από επιλογή, αναζητώντας συνειδητή επαφή με τη φύση, βιώσιμη ζωή και νέους τύπους κοινότητας. Είναι μοντέρνοι αστοί που δεν εγκαταλείπουν την πόλη τόσο από κόπωση, αλλά από την επιθυμία να επαναπροσδιορίσουν τι σημαίνει να υπάρχεις έξω από αυτήν.
Οι σύγχρονοι neorurals δίνουν νέα πνοή στους τόπους που επιλέγουν, απασχολούμενοι σε μικρές αγροοικολογικές καλλιέργειες, συνεργατικά εγχειρήματα ή μικρές επιχειρήσεις που στηρίζουν την τοπική οικονομία. Σύμφωνα με μελέτες από τη Νότια Ευρώπη, συχνά εμπλέκονται σε μορφές αγροτουρισμού, πολιτιστικού σχεδιασμού ή καλλιτεχνικών και δημιουργικών κοινοτήτων. Υπάρχουν και εκείνοι που εργάζονται εξ αποστάσεως, ωστόσο προσπαθούν να συμμετέχουν ενεργά στην καθημερινότητα του τόπου, οργανώνοντας δράσεις, αναβιώνοντας πρακτικές και δημιουργώντας σχέσεις με τους ντόπιους κατοίκους.
Illustration by Nicholas V. K. on Unsplash
Το φαινόμενο δεν αφορά σε συγκεκριμένη κατηγορία, αλλά αγκαλιάζει ένα μωσαϊκό ανθρώπων με διαφορετικές ηλικίες, επαγγελματικό υπόβαθρο, κίνητρα και κοινωνικές φιλοδοξίες. Δεδομένου μάλιστα ότι η ευρωπαϊκή ύπαιθρος χάνει πληθυσμό με σταθερά επιταχυνόμενο ρυθμό, το φαινόμενο αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Σύμφωνα με μεγάλη πανευρωπαϊκή μελέτη, περισσότερες από τις μισές αγροτικές υποπεριφέρειες καταγράφουν συνεχή αποψίλωση και δημογραφική συρρίκνωση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι neorurals δεν αποτελούν απλώς μια ακόμη lifestyle τάση. Λειτουργούν δυνητικά ως κοινωνικό και δημογραφικό αντίβαρο σε μια ήπειρο που αναζητά τρόπους να ξαναζωντανέψει τον αγροτικό της χώρο.
Αν και το φαινόμενο έχει μελετηθεί κυρίως στην Ευρώπη, ανάλογες μορφές «επιστροφής στη γη» (counterurbanization) καταγράφονται διεθνώς, από τη Λατινική Αμερική έως την Ιαπωνία, δείχνοντας ότι ο neorural τρόπος ζωής έχει παγκόσμια απήχηση.
Οι σύγχρονοι neorurals είναι μοντέρνοι αστοί που δεν εγκαταλείπουν την πόλη τόσο από κόπωση, αλλά από την επιθυμία να επαναπροσδιορίσουν τι σημαίνει να υπάρχεις έξω από αυτήν.
Neo-Rurals vs Digital Nomads
Παρότι συχνά συγχέονται, οι δύο αυτές σύγχρονες τάσεις έχουν κάποιες κομβικές διαφορές. Κατ’ αρχάς, οι ψηφιακοί νομάδες (digital nomads) –δηλαδή οι επαγγελματίες που εργάζονται εξ αποστάσεως, συνδυάζοντας εργασία με έναν πιο ευέλικτο, ταξιδιωτικό τρόπο ζωής– δεν εγκαθίστανται μόνιμα κάπου, αλλά δημιουργούν προσωρινές βάσεις, αξιοποιώντας την τηλεργασία για να δουλεύουν από οπουδήποτε. Επίσης, επιδιώκουν ατομικότερο τρόπο ζωής και λιγότερη επαφή με τις τοπικές κοινότητες. Αντιθέτως οι neorurals επιθυμούν να δημιουργήσουν «ρίζες» στον νέο τόπο και βασίζονται σε μια φιλοσοφία περισσότερο κοινωνική και οικολογική παρά εργασιακή και ψηφιακή.
Η τάση του neoruralism έχει τη δύναμη να αναζωογονεί περιοχές που αδειάζουν, φέρνοντας νέα δημογραφικά ρεύματα. Επίσης δημιουργεί διασπορά της οικονομικής δραστηριότητας και μια στροφή προς βιωσιμότερες μορφές παραγωγής. Επιπλέον ενισχύει την τοπική κοινωνία και δημιουργεί ένα ενδιαφέρον περιβάλλον πολιτισμικής ανάμειξης. Όμως, πάντα υπάρχουν και προκλήσεις: οι κοινωνικές τριβές με τους ντόπιους, οι ελλείψεις σε βασικές υποδομές και η απουσία σταθερών πολιτικών στήριξης μπορούν εύκολα να εκτροχιάσουν τα οφέλη. Κι εκεί όπου ο νεοαγροτικός… ενθουσιασμός συναντά τον τουρισμό, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος υπερτουριστικοποίησης και σταδιακού «εξευγενισμού» (gentrification) των μικρών χωριών: μια δυσάρεστη εξέλιξη, μια συνθήκη όπου οι τιμές ανεβαίνουν, ο τόπος αλλάζει χαρακτήρα και οι μόνιμοι κάτοικοι δυσκολεύονται να παραμείνουν.
Photo by Feri & Tasos on Unsplash
Η Φουρνά Δείχνει τον Δρόμο
Στην Ελλάδα, το φαινόμενο των νεοαγροτών δεν έχει ακόμη πάρει τη μορφή μαζικού ρεύματος, ωστόσο το παράδειγμα της Φουρνάς δείχνει ότι υπάρχουν προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί. Η ελληνική ύπαιθρος αντιμετωπίζει διαχρονικά την ίδια εικόνα: συρρίκνωση πληθυσμού, γήρανση και φυγή νέων προς τα αστικά κέντρα. Η ανάγκη για νέους κατοίκους είναι πλέον πιεστική σε περιοχές όπως η Ροδόπη, η Ευρυτανία, η Φωκίδα, η Σάμος κ.ά., όπου η επιβίωση των κοινοτήτων εξαρτάται από το αν θα ξαναγεμίσουν τα σπίτια και τα σχολεία.
Παρά το γεγονός ότι βασικές υποδομές (υγείας, μεταφορών, ψηφιακής κάλυψης) παραμένουν ανεπαρκείς σε κάποιες περιοχές, υπάρχουν ήδη τα πρώτα «σπέρματα» νεοαγροτικότητας: άνθρωποιπου μετακινήθηκαν στην επαρχία και δοκιμάζουν σύγχρονες καλλιεργητικές πρακτικές στήνουν μικρές επιχειρήσεις και υβριδικά μοντέλα ζωής μεταξύ ψηφιακής εργασίας και τοπικής δραστηριότητας. Και σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα, η τηλεργασία λειτουργεί για πρώτη φορά ως ρεαλιστικός μηχανισμός εγκατάστασης για όσους θα ήθελαν να ζήσουν και να εργαστούν εκτός πόλεων.
Αν η αστικοποίηση υπήρξε το μεγάλο όραμα του 20ού αιώνα, τον 21ο ίσως χρειάζεται το αντίθετο: μια έξυπνη, συνειδητή «απο-αστικοποίηση».
Το κενό στην ελληνική έρευνα εξηγείται αφού επικεντρώνεται κυρίως στα προβλήματα της υπαίθρου (ερημοποίηση, γήρανση, υποδομές κ.ά.) και όχι στις πιθανές λύσεις μέσω εγκατάστασης νέων κατοίκων. Επιπλέον, το φαινόμενο δεν έχει ακόμη αποκτήσει ούτε κρίσιμη μάζα ούτε θεωρητική υπόσταση στη χώρα. Με λίγα λόγια, οι ανάγκες και τα κενά υπάρχουν, αλλά το ολοκληρωμένο πλαίσιο για μια τέτοια μετάβαση όχι ακόμη.
Το βέβαιο είναι ότι η ελληνική ύπαιθρος αξίζει μια δεύτερη ευκαιρία. Η νέα «επιστροφή στο χωριό» που προτείνουν οι neorurals δεν είναι ρομαντική φυγή, αλλά μια σύγχρονη πρόταση ζωής: βιώσιμη, παραγωγική, ψηφιακά συνδεδεμένη και σαφώς πιο ανθρώπινη.
Αρκετά με τις πόλεις που ασφυκτιούν, με ρυθμούς ζωής εκτός ορίων και αντοχών, με κοινωνίες απρόσωπες. Αν η αστικοποίηση υπήρξε το μεγάλο όραμα του 20ού αιώνα, τον 21ο ίσως χρειάζεται το αντίθετο: μια έξυπνη, συνειδητή «απο-αστικοποίηση». Γιατί, τελικά, η πρόοδος –και η καλύτερη ζωή– χρειάζονται τόλμη, διορατικότητα, απόφαση, φαντασία. Και (μεταφορικά και κυριολεκτικά) ανοιχτό ορίζοντα.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Αγροδιατροφή: Το Μικρό Μέγεθος που Εξακολουθεί να μας Μικραίνει
