Στην παγκόσμια κρίση που βιώνουμε, ο κόσμος της τέχνης έχει δεχτεί μεγάλο πλήγμα, με πολιτιστικά ιδρύματα ανά τον κόσμο κλειστά μέχρι νεωτέρας και την αγορά τέχνης να υπολειτουργεί.
Για να διατηρήσουν την αναγκαία επαφή των ανθρώπων με την τέχνη, κάποια από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου άνοιξαν ελεύθερα τις διαδικτυακές τους πύλες σ’ ένα διευρυμένο κοινό, το οποίο μπορεί από την ασφάλεια του σπιτιού του να επισκεφθεί σπουδαίες συλλογές χωρίς να χρειαστεί να ταξιδέψει έως εκεί.
Φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης και τα συνοδευτικά κείμενα των εκθεμάτων, δημιουργικές δράσεις και αφιερώματα, εμπλουτίζουν τον χρόνο και τις γνώσεις ανοίγοντας παράθυρα στον πολιτισμό. Ξεχώρισα το Metropolitan Museum of Art που προσφέρει τις πολύτιμες συλλογές του με το μότο “Experience the Met, Anywhere” και το MoMA που προτρέπει να απολαύσουμε το #MuseumFromHome με πληθώρα δραστηριοτήτων και online περιοδικές εκθέσεις. Στην Ελλάδα το Μουσείο Μπενάκη και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μας ξεναγούν επιτυχώς στις μόνιμες συλλογές τους και παρέχουν ενδιαφέρουσες δραστηριότητες για παιδιά.
Ομοίως, πολλές γκαλερί μεταφέρουν τις τρέχουσες εκθέσεις τους σε εικονική περιήγηση και στέλνουν newsletters με τα νέα του εικαστικού χώρου. Η Συλλογή Φέλιου προβάλλει την έκθεση Προσωπικοί Παράδεισοι με έργα της Μαρίας Φιλοπούλου, η γκαλερί a.antonopoulou.art επικοινώνησε στα email μας τη διαδικτυακή έκθεση “Μετρώντας Περίπου 1,5 μ.” αναφερόμενη στον καιρό του κορωνοϊού, η γκαλερί Ζουμπουλάκη μοιράστηκε μέσω newsletters τις σκέψεις των καλλιτεχνών-συνεργατών της στις ημέρες του lockdown και η γκαλερί Citronne ξεκίνησε συνεργασία με τον επιτυχημένο ιστότοπο Artsy.
Είναι, όμως, επαρκής η διαδικτυακή επαφή με τα έργα τέχνης; Αρκεί για να καλύψει τα συναισθήματά μας; Εσείς βιώνετε με τον ίδιο τρόπο τη φυσική επαφή σας με το έργο; Για τους λάτρεις της τέχνης δεν συγκρίνεται η εμπειρία του να βλέπεις, να νιώθεις ένα έργο σε απόσταση αναπνοής, με το να το παρατηρείς σε οθόνη. Η ζωντάνια των χρωμάτων, η υφή των υλικών, το συναίσθημα του καλλιτέχνη, το πέρασμα του χρόνου πιστεύω πως αποτελούν αποκλειστικότητα της φυσικής εμπειρίας. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η αγορά τέχνης έχει παγώσει από τη στιγμή που επιβλήθηκε το lockdown σε μουσεία, γκαλερί, διεθνή art fairs και οίκους δημοπρασιών.
Παρά το γεγονός πως πολλές γκαλερί και φουάρ ενίσχυσαν σημαντικά την ψηφιακή τους εικόνα (Βλέπε Art Basel και Frieze) και οι οίκοι στράφηκαν σε online δημοπρασίες και ενίσχυσαν τα private sales, το αγοραστικό ενδιαφέρον βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η επικεφαλής των private sales του οίκου Phillips, Miety Heiden, οι συλλέκτες θα συνεχίσουν να θέλουν να βλέπουν την τέχνη από κοντά, σε χώρο πραγματικό. Σε αντίστοιχη διάθεση, ο οικονομολόγος Patric Johnson που προέρχεται από τον τραπεζικό τομέα, πιστεύει πως η πραγματική εμπιστοσύνη στην αγορά τέχνης θα επιστρέψει όταν θα είναι ευρέως διαθέσιμο το εμβόλιο.
Φυσικά, η μερίδα που μοιραία δέχεται τη μεγαλύτερη πίεση είναι αυτή των σύγχρονων και ιδίως νέων στην ανταγωνιστική αυτή αγορά καλλιτεχνών, το έργο των οποίων δεν έχει προλάβει να διεκδικήσει μία σταθερή θέση. Εξαίρεση βέβαια αποτελούν τα ηχηρά διεθνή ονόματα της σύγχρονης εικαστικής σκηνής που αποτελούν επένδυση για τους συλλέκτες και τα μουσεία, αξιώνοντας δυσθεώρητες τιμές. Ομοίως υψηλές τιμές επιτυγχάνονται για αριστουργήματα από τους “κλασικούς”, οι οποίοι έχουν εδραιώσει τη θέση τους χωρίς να επηρεάζονται από τις κατά καιρούς οικονομικές κρίσεις.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας που αποτελείται από τους λιγότερο γνωστούς, τους ανερχόμενους και τους νέους καλλιτέχνες, χαρακτηρίζεται από ύφεση, η οποία εντείνεται τόσο από τη μειωμένη αγοραστική ικανότητα των φιλότεχνων, όσο και από την παρατεταμένη αβεβαιότητα για τις μελλοντικές συνθήκες.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, και παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας οι γκαλερί άνοιξαν, μαζί με τα καταστήματα λιανικής πώλησης, από τις 11 Μαΐου, στην επικοινωνία τους παροτρύνουν τους επισκέπτες να φθάνουν στο χώρο, για να δουν τα έργα που τους ενδιαφέρουν, κατόπιν ραντεβού, ώστε να αποφεύγεται ο συνωστισμός και να διατηρούνται τα μέτρα ασφαλείας. Ομοίως, οι οίκοι δημοπρασιών έχουν ανακοινώσει τη σταδιακή επαναφορά των δημοπρασιών στις αίθουσες, συστήνοντας ωστόσο τη συμμετοχή στη διαδικασία μέσω τηλεφωνικής ή γραπτής προσφοράς.
Σε έρευνα που έγινε σε 16.000 διεθνή μουσεία, σχεδόν το 13% ανέφερε πως θα έκλειναν μόνιμα, ενώ το 19,2% εκδήλωσε αβεβαιότητα ως προς τη συνέχεια της λειτουργίας τους.
Πάντως, κατά την πρώτη δημοπρασία Greek Sale που αφορά την ελληνική αγορά τέχνης, η οποία πραγματοποιήθηκε από τον οίκο Bonhams στο Λονδίνο στις 28 Μαΐου, τα αποτελέσματα δεν ήταν απογοητευτικά, καθώς εν μέσω πανδημίας πωλήθηκε το 64% των λαχνών, εντός του εύρους εκτίμησης, με τους 31 εξ αυτών να πωλούνται σε τιμή ανώτερη της υψηλής τιμής εκτίμησης και με 9 λαχνούς τουλάχιστον να διπλασιάζουν την υψηλή τιμή εκτίμησης.
Με ενδιαφέρον αναμένονται και τα αποτελέσματα της δημοπρασίας “Νεοελληνικής Ζωγραφικής” που θα πραγματοποιηθεί σε ελληνικό έδαφος από τον οίκο Βέργος, συγκεκριμένα στην Αθήνα στις 25 Ιουνίου, για να δούμε πώς θα αντιδράσει η αγορά κατά την παρούσα κρίση όσων αφορά τους Έλληνες καλλιτέχνες. Θα συνεχιστεί η θετική τάση που σημειώθηκε τα τελευταία δύο χρόνια ή θα επιστρέψουμε στα προ διετίας πτωτικά επίπεδα της περιόδου βαθιάς οικονομικής ύφεσης;
Παράλληλα με την αγορά τέχνης, περιμένουμε επίσης να δούμε την ανταπόκριση του κόσμου στην επαναλειτουργία μουσείων και εκθέσεων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Πόσο έχει επηρεάσει ο φόβος της πανδημίας την ψυχολογία του κοινού ως προς τη διάθεση για ταυτόχρονη παραμονή ατόμων σε χώρους πολιτισμού θα φανεί μέσα στους επόμενους μήνες. Γεγονός είναι πως το καλοκαίρι θα ενισχύσει την επισκεψιμότητα των ανοιχτών πολιτιστικών χώρων.
Ήδη από τις 18 Μαΐου επαναλειτουργούν οι αρχαιολογικοί χώροι, ως ένα πρώτο βήμα επιστροφής των πολιτιστικών δομών στο χάρτη της κανονικότητας. Σε αυτό το πλαίσιο έχει αρχίσει η επικοινωνία για εγκαίνια εκθέσεων σε ανοιχτούς χώρους. Μία τέτοια δράση είναι και το ετήσιο πρόγραμμα του ΝΕΟΝ “Έργο στην Πόλη”, που φέτος θα λάβει χώρα στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού με την έκθεση Αποπροσανατολισμένος Χορός / Παραπλανημένος Πλανήτης. Αξίζει να σημειωθεί η νέα πολιτική που αφορά τους επισκέπτες, σύμφωνα με την οποία, λόγω των νέων δεδομένων, επισημαίνεται η μέγιστη χωρητικότητα των 20 ατόμων και η μέγιστη παραμονή τους για 20 λεπτά, ενώ είναι απαραίτητη η προκράτηση θέσης σε συγκεκριμένη ημερομηνία και ώρα.
Τι θα συμβεί όμως με τους κλειστούς μουσειακούς χώρους; Λόγω περιορισμένων πόρων εξαιτίας της νέας οικονομικής κρίσης το μέλλον των μουσείων μοιάζει δύσβατο. Κατά την πρόσφατη αναφορά της UNESCO 85.000 ιδρύματα, δηλαδή το 90% όλων των μουσείων διεθνώς, εξαναγκάστηκαν σε παύση λειτουργίας τους τελευταίους μήνες λόγω πανδημίας. Σύμφωνα με το ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων), ένα στα οκτώ μουσεία παγκοσμίως πιθανόν να μην επαναλειτουργήσει ξανά.
Σε έρευνα που έγινε σε 16.000 διεθνή μουσεία, σχεδόν το 13% ανέφερε πως θα έκλειναν μόνιμα, ενώ το 19,2% εκδήλωσε αβεβαιότητα ως προς τη συνέχεια της λειτουργίας τους. Ανάμεσα σε αυτά που θα παραμείνουν ανοιχτά, το 83% προβλέπει μείωση των προγραμμάτων και το 30% θα προχωρήσει σε μείωση προσωπικού, ενώ ήδη το 20% των εργαζομένων σε μουσεία έχουν χάσει τη θέση εργασίας τους.
Τα μειωμένα κέρδη λογικά θα ακολουθήσουν και την περίοδο επανέναρξης της λειτουργίας των μουσειακών ιδρυμάτων, καθώς πρόκειται να ακολουθήσουν τις οδηγίες ασφαλείας που προτείνονται από το ICOM, οι οποίες συνιστούν περιορισμό του αριθμού επισκεπτών προς αποφυγή συνωστισμού και διατήρηση των αποστάσεων ασφαλείας.
Θα ήθελα να κλείσω με την ευχή να κρατήσουμε την τέχνη στη ζωή μας τώρα περισσότερο από ποτέ, γιατί είναι μία ανάγκη που θρέφει την ψυχή μας και μας κάνει πιο δυνατούς απέναντι στις προκλήσεις των καιρών.
