Μπορεί το νόημα της ζωής να μπει σε πλαίσιο; Να έχει διαστάσεις και σχήμα;
Γνώρισα το ikigai για πρώτη φορά χάρη σε μια εικόνα: ένα διάγραμμα στο οποίο τέσσερις διαφορετικοί κύκλοι επικαλύπτονται σε ένα κοινό κέντρο. Κάθε κύκλος συμβολίζει κάτι διαφορετικό: αυτό που αγαπάς, αυτό στο οποίο είσαι καλός, αυτό που έχει ανάγκη ο κόσμος και αυτό για το οποίο μπορείς να πληρωθείς. Στο κέντρο βρίσκεται το ιδανικό σημείο ισορροπίας: το νόημα της ζωής σου, εκεί όπου πάθος, κλίση, αποστολή και επαγγελματική ευκαιρία εναρμονίζονται.
Αυτό είναι το λεγόμενο «ikigai» και αναφέρεται σε έναν –και καλά– πλήρη τρόπο ζωής, που εναρμονίζει τις προσωπικές, κοινωνικές και οικονομικές πτυχές του καθενός μας.
Τα τελευταία χρόνια, το ikigai έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές στη Δύση. Σεμινάρια, βιβλία (χαρακτηριστικό παράδειγμα το best seller των Héctor García και Francesco Miralles «Ikigai: The Japanese Secret to a Long and Happy Life») podcasts, ομιλίες κ.λπ. το προβάλλουν ως το «μυστικό για μια μακρά και ευτυχισμένη ζωή». Ωστόσο, η προσαρμογή του σε μια δυτική λογική αυτοβελτίωσης και καριέρας αλλοίωσε αρκετά την αρχική του έννοια.
Το ikigai είναι εκείνο που «σε κάνει να αντέχεις — όχι να πετυχαίνεις»
Κάν’ το Όπως οι Ιάπωνες
Η Ιαπωνία, η χώρα από την οποία προέρχεται ο όρος, μάλλον θα δυσκολευόταν να αναγνωρίσει τη διαγραμματική μορφή του. Για τους περισσότερους Ιάπωνες, το ikigai δεν είναι στρατηγική, «σκονάκι», σχέδιο ζωής, μαγική συμβουλή. Δεν αφορά τη δουλειά ή την επαγγελματική επιτυχία. Δεν είναι η χρυσή τομή ανάμεσα σε πάθος και επάγγελμα. Δεν χρειάζεται να είναι χρήσιμο, ούτε κερδοφόρο. Είναι κάτι άλλο: απλό, καθημερινό, βαθιά εσωτερικό.
Η αλήθεια είναι πως ούτε σε λέξεις ή ορισμούς μπαίνει εύκολα, κι ας μας κατευθύνει αρκετά η ετυμολογία της λέξης: iki σημαίνει «ζωή», και gai σημαίνει «αξία». Άρα, ikigai φαίνεται να είναι «αυτό που δίνει αξία στη ζωή σου».
Η Mieko Kamiya, ψυχίατρος και συγγραφέας του «On the Meaning of Life» (1966), γράφει ότι το ikigai είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη. Βασισμένη στην εμπειρία της με ασθενείς λέπρας, υποστηρίζει ότι το ikigai είναι εκείνο που «σε κάνει να αντέχεις — όχι να πετυχαίνεις». Μια αίσθηση που ενισχύει την επιθυμία για ζωή. Κάτι που σε συνδέει με τον εαυτό σου και δίνει βάθος στην καθημερινότητα. Μια στιγμή θαλπωρής, απόλαυσης, ηρεμίας, μια πηγή νοήματος που σε βοηθά να συνεχίζεις, ειδικά όταν όλα γύρω φαίνονται βαριά, σκληρά, άχρωμα, μάταια.
Μπορεί να είναι οτιδήποτε: ένα αγαπημένο πρόσωπο, ένα χόμπι, ένα φροντισμένο γεύμα στο τέλος μιας κουραστικής μέρας, ένας στίχος, ένα τραγούδι, ακόμα και το νέο επεισόδιο της αγαπημένης σου σειράς. Συχνά δεν απαιτεί καμία δράση, χρήματα, ταλέντο ή ενέργεια. Όπως π.χ. το να βλέπεις το παιδί σου να κοιμάται ήρεμο και ανέμελο. Αυτό δεν είναι αξία ανεκτίμητη;
Χαμένοι στη Μετάφραση
Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η απόσταση στη διαφορά νοοτροπίας Ανατολής-Δύσης είναι μεγάλη. Στον δυτικό κόσμο, έχουμε μάθει να αξιολογούμε την αξία των πραγμάτων με όρους αποτελεσματικότητας και επιτυχίας. Η έννοια του ikigai μεταφράστηκε και «καλουπώθηκε» πρόθυμα σε ένα πλαίσιο ευθυγράμμισης πάθους, ταλέντου και αγοράς εργασίας. Έτσι, όμως, χάθηκε η πιο ουσιαστική του διάσταση: το να βρίσκεις νόημα σε απλά, ταπεινά πράγματα.
Η αυθεντική ιαπωνική προσέγγιση μας καλεί να αλλάξουμε ερώτηση. Όχι «ποιος είναι ο σκοπός της ζωής μου;», αλλά «τι με κάνει να χαμογελώ, ακόμη και σε μια δύσκολη μέρα;». Κι αυτό δεν είναι υπεκφυγή, αλλά ουσιαστική αλλαγή οπτικής γωνίας.
Τι με κάνει να χαμογελώ, ακόμη και σε μια δύσκολη μέρα;.
Στην Ιαπωνία, όπου ο πληθυσμός γερνάει και η μοναξιά αυξάνεται, το ikigai δεν είναι ένα life goal, αλλά πηγή ψυχικής ανθεκτικότητας. Πολλοί Ιάπωνες δηλώνουν πως το ikigai τους δεν σχετίζεται καθόλου με την εργασία. Αυτή η κατανόηση οδήγησε τη χώρα σε πρωτοβουλίες όπως η «Μεταρρύθμιση του Εργασιακού Τρόπου», που ενθαρρύνει την ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής μέσω της μείωσης του εργασιακού ωραρίου και την προώθηση ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας, κάτι που υιοθέτησαν πολλές ιαπωνικές επιχειρήσεις.
Ikigai Εδώ και Τώρα
Το ikigai σε αυτή τη μορφή είναι απελευθερωτικό. Δεν σε περιορίζει στις επιδόσεις ή στο να είσαι «ο καλύτερος». Είναι η ηρεμία μιας στιγμής. Μπορεί να είναι ακόμη και η βραδινή πίτσα και το ποτήρι κρασί βλέποντας την αγαπημένη σου σειρά ή διαβάζοντας ένα βιβλίο ή ένα ωραίο άρθρο (στην αθηΝΕΑ, καλή ώρα).
Το ikigai σου είναι δικό σου και αξίζει να το αναγνωρίσεις εκεί όπου ήδη υπάρχει. Να! Γράφω αυτό το κείμενο με ένα καφέ δίπλα και το «Thunder Road» στα αυτιά μου. Και τη σκέψη πως κάποιος, κάπου, θα το διαβάσει. Νομίζω βρήκα κάτι από το ikigai μου.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Σιωπή: Η Επανάσταση της Ησυχίας
