Μια νέα προσπάθεια για την προστασία του ελληνικού θαλάσσιου περιβάλλοντος -του τόσο σημαντικού για το τουριστικό προϊόν της χώρας- ξεκίνησε στη Δονούσα. Στο πλαίσιο του προγράμματος Sea Change Greek Islands του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη, υπό την αιγίδα του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, η εν λόγω πρωτοβουλία έρχεται να μετατρέψει τη Δονούσα στο πρώτο νησί του Αιγαίου χωρίς πλαστικά μίας χρήσης.
Η στροφή μακριά από το πλαστικό σύντομα θα έχει χαρακτήρα πανευρωπαϊκό – σύμφωνα με την εξειδίκευση πρόσφατης οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έως το 2021 θα απαγορευτούν σταδιακά τα πλαστικά μίας χρήσης σε όλα τα κράτη-μέλη. Την ίδια στιγμή, 127 χώρες παγκοσμίως έχουν υιοθετήσει μέτρα περιορισμού της χρήσης πλαστικής σακούλας, σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών. Στο ερώτημα, όμως, τι θα αντικαταστήσει τα πλαστικά μίας χρήσης και τι αντίκτυπο θα έχει η επιλογή αυτή στο περιβάλλον, η απάντηση είναι μάλλον σύνθετη.
Μια Πρωτοβουλία για τα Ελληνικά Νησιά
Τα καλά νέα πρώτα. Στοχεύοντας στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τη μείωση της θαλάσσιας ρύπανσης, το πρόγραμμα Sea Change Greek Islands ξεκίνησε την προσπάθεια αντικατάστασης των πλαστικών μίας χρήσης έναν χρόνο πριν, με αφετηρία τη Σίκινο και το πλαστικό καλαμάκι. Φέτος προσκαλεί τους επαγγελματίες και τους κατοίκους της Δονούσας να δεσμευτούν για τη συστηματική μείωση και σταδιακή κατάργηση των πλαστικών μίας χρήσης από το νησί (ποτήρι, καλαμάκι, σακούλα και συσκευασία take away), σε συνεργασία και με τους τοπικούς συλλόγους.
Οι πολυεπίπεδες δράσεις στη Δονούσα ξεκίνησαν την Παρασκευή 5 Απριλίου με ενημέρωση των κατοίκων, υπογραφή συμφωνητικών δέσμευσης και δράσεις ευαισθητοποίησης, ενώ το πρόγραμμα, στο δεύτερο χρόνο της πορείας του, έχει ευρύτερο αποτύπωμα σε δέκα συνολικά νησιά των Κυκλάδων, υπό την αιγίδα και με τη συνεργασία των αντίστοιχων δήμων. Όπως χαρακτηριστικά διαπιστώνει η Δρ. Αγγελική Κοσμοπούλου, Εκτελεστική Διευθύντρια του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη: “Τα πλαστικά μίας χρήσης χρησιμοποιούνται για λίγα μόλις λεπτά, αλλά οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον διαρκούν για δεκαετίες. Η λύση βρίσκεται στα χέρια όλων μας, στις επιλογές και στις καθημερινές μας συνήθειες”.
Ευρωπαϊκή Επιταγή
Μόλις πριν λίγες μέρες, όμως, βήματα στην κατεύθυνση της απαγόρευσης των πλαστικών αντικειμένων μίας χρήσης έκανε και η Ευρωπαϊκή Ένωση, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να εγκρίνει σχετικό νομοσχέδιο. Στα προϊόντα που θα απαγορευτούν σταδιακά στην ΕΕ μέχρι το 2021 συγκαταλέγονται τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα και πιάτα μίας χρήσης, τα πλαστικά καλαμάκια, οι μπατονέτες με πλαστικά μέρη, οι πλαστικές βάσεις μπαλονιών, τα οξοδιασπώμενα πλαστικά και οι συσκευασίες φαγητού και ποτού από φελιζόλ. Την ίδια στιγμή, τα κράτη-μέλη καλούνται να πετύχουν το στόχο για συλλογή 90% των πλαστικών μπουκαλιών μέχρι το 2029, ενώ τα πλαστικά μπουκάλια θα πρέπει να προέρχονται τουλάχιστον κατά 25% από ανακυκλωμένο υλικό μέχρι το 2025 και 30% μέχρι το 2030.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πάνω από το 80% των θαλάσσιων απορριμμάτων είναι πλαστικά, εξαιτίας δε του ιδιαίτερα αργού ρυθμού αποσύνθεσής τους, προκαλούν τεράστια ζημιά στο θαλάσσιο οικοσύστημα, αλλά και στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα. Τα πλαστικά υπολείμματα στους ωκεανούς είναι επίσης εξαιρετικά δύσκολο να αφαιρεθούν. “Αυτή η νομοθεσία θα μειώσει το κόστος της περιβαλλοντικής ζημιάς κατά 22 δισεκατομμύρια ευρώ, το εκτιμώμενο δηλαδή κόστος που θα προκαλέσει η μόλυνση από πλαστικά προϊόντα στην Ευρώπη μέχρι το 2030”, δήλωσε χαρακτηριστικά η εισηγήτρια του νέου αυτού νομοθετικού πλαισίου, ευρωβουλευτής Frederique Ries, από το βελγικό κόμμα των Φιλελεύθερων.
Με Τι Θα Τα Αντικαταστήσουμε;
Είτε μιλάμε για εξελίξεις σε μικροκλίμακα, όπως αυτή στα ελληνικά νησιά, είτε για αλλαγές που θα εφαρμοστούν στα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης, όπως το παραπάνω νομοθέτημα, είτε μιλάμε για μέτρα που μειώνουν τη χρήση της πλαστικής σακούλας, όπως η θεσμοθέτηση του σχετικού περιβαλλοντικού τέλους που επιβλήθηκε στη χώρα μας το 2018 και οδήγησε σε μια εκτιμώμενη μείωση της τάξεως του 80% στα σούπερ μάρκετ και του 60% στα υπόλοιπα καταστήματα την ίδια χρονιά, έχει σημασία να αναρωτηθούμε τι προϊόντα θα πάρουν τη θέση αυτών που -ορθώς- κάνουμε στην άκρη.
Αν ξαφνικά αντικαθιστούσαμε τα πλαστικά μιας χρήσης με χάρτινα προϊόντα μιας χρήσης, θα υπήρχε τεράστιος κίνδυνος η αυξημένη ζήτηση χαρτιού να οδηγούσε σε μαζική αποψίλωση δασών, με την καταστροφική επίπτωση που θα είχε αυτό στην ατμόσφαιρα σε μια κρίσιμη συγκυρία για την έγκαιρη καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Σε ό,τι αφορά λοιπόν τις πλαστικές σακούλες, οι εναλλακτικές τις οποίες έχουμε σπεύσει να υιοθετήσουμε ως αθώες -συγκεκριμένα, η χάρτινη σακούλα μιας χρήσης και η πάνινη σακούλα επαναλαμβανόμενων χρήσεων- συνεπάγονται κι αυτές μια σειρά από προβλήματα για το περιβάλλον, κι ας μη συνεισφέρουν στη θαλάσσια ρύπανση με τον καταστροφικό τρόπο που επηρεάζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα τα πλαστικά.
Σε γενικές γραμμές, οι ειδικοί φαίνεται να συμφωνούν στον κανόνα ότι οτιδήποτε χρησιμοποιείται ξανά και ξανά είναι προτιμότερο από τα προϊόντα μιας χρήσης. Αν ξαφνικά αντικαθιστούσαμε τα πλαστικά μιας χρήσης με χάρτινα προϊόντα μιας χρήσης, θα υπήρχε τεράστιος κίνδυνος η αυξημένη ζήτηση χαρτιού να οδηγούσε σε μαζική αποψίλωση δασών, με την καταστροφική επίπτωση που θα είχε αυτό στην ατμόσφαιρα σε μια κρίσιμη συγκυρία για την έγκαιρη καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Μη ξεχνάμε ότι τα δάση του πλανήτη περιορίζουν σημαντικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα απορροφώντας το. Ασφαλώς, η αρνητική αυτή επίδραση θα μπορούσε να αντισταθμιστεί μερικώς από τη χρήση ανακυκλωμένου χαρτιού. Όμως, δεδομένου ότι το ανακυκλωμένο χαρτί είναι συχνά ακριβότερο, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι κάτι τέτοιο θα συνέβαινε αυτόματα.
Άλλη μια παράμετρος που οφείλουμε να λάβουμε υπόψιν; Ο αντίκτυπος στο περιβάλλον από πλευράς πόρων που χρησιμοποιούνται κατά την παραγωγική διαδικασία. Σχετική μελέτη της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος του Ηνωμένου Βασιλείου υπολογίζει ότι για να παραχθούν οι πλαστικές σακούλες, χρησιμοποιούν λιγότερο νερό και ενέργεια από τις χάρτινες και επαναχρησιμοποιήσιμες βαμβακερές σακούλες. Επομένως, για να αντισταθμίσουμε την περιβαλλοντική αυτή ζημιά, υπολογίζεται ότι πρέπει να επαναχρησιμοποιήσουμε τη μεν χάρτινη σακούλα τουλάχιστον τρεις φορές, τη δε τσάντα από βαμβάκι 131(!) φορές για να ακυρώσουμε το αποτύπωμά της σε σύγκριση με μια πλαστική σακούλα. Άλλο ένα μειονέκτημα που έχουν οι πάνινες σακούλες είναι ότι κατά κανόνα δεν υπάρχουν εκτεταμένες υποδομές ανακύκλωσής τους, όταν παύουμε να τις επαναχρησιμοποιούμε.
Κάνουμε αναμφίβολα καλά που κινούμαστε μακριά από τα πλαστικά, το μήνυμα όμως για περιβαλλοντικά ευσυνείδητους καταναλωτές και πολίτες είναι κάθε άλλο παρά μονοδιάστατο. Δεν αρκεί να εξασφαλίσουμε ότι κόβουμε μια κακή συνήθεια – πρέπει να σιγουρευτούμε ότι οι νέες συνήθειες τις οποίες υιοθετούμε έχουν όσο το δυνατόν πιο περιορισμένο αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Φιλελεύθερος” στις 18 Απριλίου 2019.
