Στην εποχή της αμεσότητας και της ταχύτητας, όπου ένας κόσμος πληροφοριών βρίσκεται κυριολεκτικά στα «χέρια» μας και η πλοήγηση καθοδηγείται αλάνθαστα από τους δορυφόρους, η τέχνη της ανάγνωσης χαρτών μοιάζει με γραφικό κατάλοιπο μιας άλλης εποχής. Και πιθανόν να είναι. Για τους περισσότερους από εμάς τους… Boomers, οι φυσικοί χάρτες είναι κάτι περισσότερο από απλά κομμάτια χαρτιού. Είναι σύμβολα απόδρασης.
Ξεδιπλώνοντας τον Χάρτη
Έχω έντονη την παιδική ανάμνηση από τα οικογενειακά μας ταξίδια. Το τελετουργικό ξεδίπλωμα του χάρτη, τους γονείς να δείχνουν τη διαδρομή με το δάχτυλο, να σημειώνουν τις στάσεις, τις πόλεις, τα αξιοθέατα κι εμείς, τα μικρά, να μοιραζόμαστε τον ενθουσιασμό τους και στις χρωματιστές γραμμές του χάρτη να φανταζόμαστε δρόμους και όμορφα τοπία.
Και αργότερα όμως, από τη θέση του οδηγού ή του συνοδηγού πια, θυμάμαι να μελετώ τον χάρτη, να δίνω οδηγίες, να αποκρυπτογραφώ τελικά τον χάρτινο «λαβύρινθο» σε εικόνα και εμπειρία μπροστά στα μάτια μου, τόσο που ενίοτε να «χάνω» τη σωστή έξοδο στην Εθνική Οδό.
Τέτοια λάθη είναι σπανιότερα στις μέρες μας, που μας κατευθύνουν GPS και μας καθοδηγούν λεπτομερώς κάποιες συμπαθείς φωνές. Η χρήση συμβατικών χαρτών μοιάζει άχρηστη. Μάλιστα, σχετικά πρόσφατη έρευνα ανέφερε ότι τα 3/4 των ενηλίκων του Ηνωμένου Βασιλείου –μιας χώρας που ιστορικά πρωτοπόρησε στη χαρτογραφία– δυσκολεύονται να διαβάσουν έναν χάρτη. Μήπως όμως η ανάγνωση χαρτών είναι μια δεξιότητα που θα άξιζε να διατηρηθεί;
Μια Δεξιότητα σε… Κλίμακα
Το να «διαβάζουμε τον χάρτη» είναι μια εξαιρετική άσκηση για την ανάπτυξη της χωροθετικής μας ικανότητας. Καλούμαστε να οπτικοποιήσουμε και να κατανοήσουμε αποστάσεις, κατευθύνσεις και γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Σε αντίθεση με τα συστήματα GPS που παρέχουν βήμα προς βήμα οδηγίες, η ανάγνωση χαρτών προωθεί μια πιο βαθιά κατανόηση του περιβάλλοντος, ενισχύοντας βασικές λειτουργίες του εγκεφάλου.
Επιπλέον, η διαδικασία ερμηνείας της κλίμακας και των συμβόλων σε έναν χάρτη οδηγεί στην κατανόηση πληροφοριών, τη λήψη αποφάσεων με βάση περιορισμένα δεδομένα και την πρόκληση αντίδρασης σε απρόβλεπτες συνθήκες. Όλα αυτά συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός πιο οξυδερκούς και προσαρμοστικού μυαλού.
Θυμάμαι μαθήτρια δημοτικού να ξεπατικώνω σε ριζόχαρτο τους νομούς της Ελλάδας ή τις χώρες της Ευρώπης για το μάθημα της Γεωγραφίας.
Ο σχεδιασμός των περιγραμμάτων και των λεπτομερειών με το χέρι με βοήθησε πολύ να κατανοήσω καλύτερα το ανάγλυφο των περιοχών, να συγκρατήσω στη μνήμη μου ονόματα, τοποθεσίες, ποτάμια, οροσειρές, λίμνες, όρμους, κόλπους και χερσόνησους, αλλά και τα χαρακτηριστικά σχήματα περιοχών όπως η Πελοπόννησος, η Χαλκιδική, τα νησιά μας. Έτσι συνειδητοποίησα την απτή σύνδεση των χαρτών με τον φυσικό κόσμο και το πόσο αυτή ενισχύει τη βαθιά κατανόηση της τοπογραφίας μιας περιοχής.
Μια τέτοια ρεαλιστική σύνδεση δεν είναι μόνο πληροφοριακή αλλά και πολιτιστική και ιστορική, καθώς οι χάρτες συχνά απεικονίζουν ορόσημα, ιστορικές τοποθεσίες και τοπικά χαρακτηριστικά που μπορεί να παραβλέπονται στην ψηφιακή απεικόνιση.
Εδώ Είναι το Ταξίδι
Παρατηρώντας έναν χάρτη διεγείρεται η περιέργειά μας και η λαχτάρα για περιπέτεια. Σε αντίθεση με την ψηφιακή πλοήγηση, όπου ο προορισμός συχνά επισκιάζει τη διαδρομή, η ανάγνωση χαρτών μετατρέπει την πράξη της πλοήγησης από απλή εργασία σε διαδικασία ανακάλυψης. Σε αυτήν την έμπρακτη εξερεύνηση, «εκεί είναι το ταξίδι»!
Αισθανόμαστε παρόντες στον χώρο και τον χρόνο και νιώθουμε πως έχουμε γνώμη, έλεγχο και επιλογές. Αποφασίζουμε τον δρόμο μας, μπορούμε ακόμη και να αλλάξουμε διαδρομή, αφού έχουμε –κυριολεκτικά– στα χέρια μας τη «μεγάλη εικόνα».
Νιώθουμε ικανοποίηση και αυτοπεποίθηση. Αυτή η αμεσότερη και αφιλτράριστη εμπειρία του περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα πολύτιμη σε μια εποχή όπου η ψηφιακή τεχνολογία συχνά μας αποκόβει από τον κόσμο γύρω μας.
Ο Χάρτης δεν Ξεμένει από Μπαταρίες
Αναμφισβήτητα, η ευκολία και η αμεσότητα της ψηφιακής πλοήγησης της δίνει αρκετούς «πόντους» όμως η εξάρτηση των εργαλείων αυτών από τεχνολογικούς παράγοντες δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί.
«Τελειώνει η μπαταρία», «δεν έχω σήμα» κι άλλες τεχνικές δυσλειτουργίες μπορούν να καταστήσουν τις συσκευές GPS προσωρινά άχρηστες. Σε τέτοιες περιπτώσεις, αν έχεις μαζί σου χάρτη και ξέρεις να τον διαβάζεις, έχεις μια δεξιότητα-πολύτιμο εφεδρικό μέσον.
Έναν καθοριστικό, αξιόπιστο σύμμαχο όταν τα σήματα αποτυγχάνουν, οι μπαταρίες πεθαίνουν ή οι απρόβλεπτες ιδιοτροπίες της τεχνολογίας σου χαλάνε τα σχέδια.
Χάρτης: Ταξίδι στον Χρόνο
Οι χάρτες εμπεριέχουνένα στοιχείο νοσταλγίας, κάτι σαν τους δίσκους βινυλίου στη μουσική: είναι απτoί, δεν είναι εφήμεροι. Οι κοινότητες που είναι αφιερωμένες στην ανάγνωση, τη δημιουργία χαρτών και την ανάπτυξη τεχνικών προσανατολισμού αποτελούν απόδειξη της διαρκούς έλξης προς το αντικείμενο.
Διατηρούν ζωντανό το πνεύμα της εξερεύνησης, ενθαρρύνοντας τα μέλη τους να βιώνουν τον κόσμο σε ένα πιο οικείο, ρεαλιστικό επίπεδο. Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τα εργαστήρια χαρτογραφίας και η δημοτικότητα των παλαιών χαρτών μεταξύ των συλλεκτών υποδηλώνουν μια γενικότερη τάση διατήρησης της αξίας των χαρτών διαχρονικά.
«Είναι ΟΚ να Χάνεσαι»
Στην εποχή των smartphones, η ιδέα του να «χαθείς» μοιάζει ανόητη. Η ψηφιακή πλοήγηση υπόσχεται τον καλύτερο, συντομότερο δρόμο. Χρήσιμα και θεμιτά. Αλλά μήπως δεν είναι τελικά πάντα αυτό το ζητούμενο;
Υπάρχει γοητεία στη «λάθος στροφή», μια μικρή προσωπική πρόκληση και μια υπενθύμιση πως συχνά οι παρακάμψεις είναι εξίσου σημαντικές –και συχνά περισσότερο αξέχαστες– από τις προγραμματισμένες διαδρομές. Πως η εξερεύνηση είναι τέχνη και το να χάνεσαι μέρος της περιπέτειας.
Προφανώς και παραδέχομαι και εκμεταλλεύομαι τις τεχνολογικές εξελίξεις. Το Google Maps είναι ένα από τα πιο χρήσιμα και πολυχρησιμοποιημένα apps μου. Ωστόσο, καθώς πλοηγούμαστε στο μέλλον, ας μην ξεχνάμε την αξία και τη γοητεία που κρύβουν τα τσακίσματα ενός χρησιμοποιημένου χάρτη. Κάθε τσαλάκωμα αφηγείται μια ιστορία, κάθε φθαρμένη άκρη μαρτυρά κάποιο ταξίδι ή προσκαλεί για επόμενο.
Σε κάθε περίπτωση, ένας χάρτης –φυσικός ή ψηφιακός– μπορεί πάντα να αποτελεί σχεδιάγραμμα αναμνήσεων και ονείρων. Ας θυμόμαστε πως ο προορισμός είναι απλώς μέρος μιας ιστορίας, μια πυξίδα για το μυαλό και την καρδιά, μια διαχρονική σύνδεση με την ομορφιά της εξερεύνησης.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ψηφιακός Nομαδισμός στην Eποχή του Xαλκού
Μια Ήπειρος Οδήγησης και Πεζοπορίας
Συναυλίες | Πόσο «Πράσινη» Είναι η Μουσική… Ενέργεια;
