Η ανάγκη υιοθέτησης πολιτικών για την αντιστροφή της υπερθέρμανσης του πλανήτη και ιεράρχησης της κλιματικής αλλαγής στην κορυφή των προτεραιοτήτων μας επιβεβαιώνεται από άλλο ένα δυσοίωνο εύρημα που ανακοίνωσε η NASA: το 2018 ήταν η τέταρτη πιο θερμή χρονιά εδώ και σχεδόν 140 χρόνια, με τις 5 θερμότερες χρονιές από τότε που άρχισε να καταγράφεται η θερμοκρασία του πλανήτη να είναι οι τελευταίες 5. Πρόκειται για τη συνέχιση μιας αδιαμφισβήτητης τάσης αύξησης της θερμοκρασίας, αφού 18 από τις 19 θερμότερες χρονιές καταγράφηκαν μετά το 2001. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο διευθυντής του Goddard Institute for Space Studies, της ομάδας ερευνητών που πραγματοποίησε την ανάλυση: “Δεν μιλάμε πλέον για μια κατάσταση όπου η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι κάτι στο μέλλον. Είναι εδώ. Είναι τώρα”.
Το παράθυρο κλείνει για να αποφευχθούν τα χειρότερα – καύσωνες, ξηρασίες, πυρκαγιές, πλημμύρες, ελλείψεις σε τρόφιμα, παγκόσμια αναταραχή. Σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), έχουμε χρονικό περιθώριο μόλις 12 ετών για να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου. Σε αντίθετη περίπτωση, ήδη από το 2040 η εικόνα του κόσμου που περιγράφουν οι ερευνητές είναι αισθητά χειρότερη από προηγούμενες προβλέψεις.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε την καταστροφή; Θα μπορούσε κανείς να χωρίσει τις διαθέσιμες λύσεις σε δύο βασικές κατηγορίες. Η πρώτη αφορά τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, μέσα από μια στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη μείωση της εξάρτησής μας από πρακτικές που ρυπαίνουν το περιβάλλον. Η δεύτερη αφορά μια σειρά από λύσεις που εντάσσονται κάτω από την ευρύτερη ομπρέλα της γεωμηχανικής, παρεμβάσεις που ως στόχο έχουν τον τεχνητό έλεγχο της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Υπάρχει τέλος και μια άλλη, ίσως προφανής εκδοχή, που ήρθε ξανά πρόσφατα την επικαιρότητα, με αφορμή μελέτη ακαδημαϊκών του UCL για τον εποικισμό της Αμερικής από τους Ευρωπαίους τον 16ο αιώνα.
Ήρθε η Ώρα για το Σχέδιο B;
Η κωλυσιεργία που έχει χαρακτηρίσει τις παγκόσμιες προσπάθειες αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής μέχρι στιγμής, σε συνδυασμό με την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισίου, έχουν στρέψει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας στις γεωμηχανικές λύσεις ως ένα απαραίτητο Σχέδιο B. Αν δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να μειώσουμε τις ρυπογόνες εκπομπές με την απαραίτητη ταχύτητα και στην απαιτούμενη έκταση, τι μπορούμε να κάνουμε για να αποφύγουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη παρά ταύτα;
Από τη μία έχουμε τις λύσεις που στρέφονται στον καθαρισμό του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα – γνωστές και ως τεχνολογίες αρνητικών εκπομπών. Οι παρεμβάσεις αυτές αντιμετωπίζουν τη βασική αιτία της υπερθέρμανσης, εξαλείφοντας τα αέρια του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα, θα μπορούσαν λοιπόν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά με τη μείωση των εκπομπών βοηθώντας μας να φτάσουμε στον επιθυμητό στόχο. Συγκεκριμένες τεχνολογίες ή τεχνικές που εντάσσονται στην κατηγορία αυτή είναι η αφαίρεση του CO2 από την ατμόσφαιρα με τη βοήθεια μηχανικών συστημάτων, η χρήση βιοενέργειας για τη δέσμευση και απομόνωση του άνθρακα, ο βιοάνθρακας, η προσθήκη αλκαλικότητας στους ωκεανούς για να απορροφήσουν το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα μέσα από χημικές αντιδράσεις, η λίπανση της θάλασσας ώστε να αυξηθεί η βιολογική της δραστηριότητα και να τραβήξει διοξείδιο από την ατμόσφαιρα κ.ά.
Η δεύτερη κατηγορία λύσεων δεν ασχολείται καθόλου με την πηγή του προβλήματος που είναι τα αέρια θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Άντ’ αυτού, αφορά λύσεις που επιχειρούν να ελέγξουν τη θερμοκρασία της Γης, μειώνοντας ή εκτρέποντας την ηλιακή ακτινοβολία. Παραδείγματα τέτοιων μεθόδων είναι οι στρατηγικές έγχυσης στρατοσφαιρικών αερολυμάτων – η έγχυση της στρατόσφαιρας με συγκεκριμένα αέρια που θα αντικατοπτρίζουν κάποια απ’ τη θερμότητα του ήλιου, μιμούμενες π.χ. ένα φαινόμενο που συμβαίνει φυσικά στον απόηχο μιας ισχυρής ηφαιστειακής έκρηξης. Άλλες λύσεις προκρίνουν ανακλαστικές επιφάνειες πάνω στη γη, π.χ. επιλογή λευκών ή ανοιχτόχρωμων σκεπών για να αντικατοπτρίζουν την ηλιακή ακτινοβολία, ενώ τραβηγμένες θεωρούνται οι λύσεις μηχανικών κατασκευών στο διάστημα.
Μήπως η Λύση Πρέπει να Είναι Πιο Low-Tech;
Δύο είναι τα βασικά προβλήματα των παραπάνω λύσεων. Για αρχή, η τεχνολογία για καμία απ’ αυτές δεν είναι ακόμα στο σημείο εκείνο που να μπορεί να λύσει εξ ολοκλήρου το πρόβλημα – αν και προχωρά σε κάποιους τομείς με γρήγορα βήματα. Μπορεί μία απ’ τις παραπάνω μεθόδους να φέρει εξαιρετικά αποτελέσματα σε 2 ή σε 5 ή σε 10 χρόνια; Είναι πιθανό. Ποια όμως απ’ αυτές έχει τις καλύτερες πιθανότητες επιτυχίας; Κι αν δεν τα καταφέρει; Στο μεταξύ, είναι πιθανό να έχουμε περάσει το σημείο χωρίς επιστροφή, οπότε είναι ριψοκίνδυνο να εναποθέσουμε όλες μας τις ελπίδες στο καλάθι μιας και μοναδικής τεχνολογικής λύσης.
Άλλη μια παράμετρος που έχει σημασία, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις παρεμβάσεις που προσπαθούν να ελέγξουν τη θερμοκρασία της Γης, είναι ότι ενέχουν από τη φύση τους μεγάλη αβεβαιότητα ως προς τις ευρύτερες επιπτώσεις που θα έχουν στο σύνθετο οικοσύστημα του πλανήτη. Θέλουν προσοχή, λοιπόν, στην εφαρμογή τους, για να μη καταλήξουμε να κάνουμε περισσότερο κακό παρά καλό. Όταν υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα, ο τρόπος με τον οποίο θα εφαρμοστεί μια μέθοδος οφείλει να είναι συντηρητικός.
Συν Αθηνά και χείρα κινεί έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής, δεν μπορούμε να εναποθέσουμε όλες τις ελπίδες μας σε μια μαγική αλλά αβέβαιη και ριψοκίνδυνη λύση – έτσι το Σχέδιο A που είναι η μείωση των εκπομπών πρέπει να βρίσκεται πάντα στο στην πρώτη γραμμή της στρατηγικής μας. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι κάποιες από τις τεχνολογικές μεθόδους που είναι σε πιο ώριμο στάδιο δεν θα μπορούσαν να βοηθήσουν, λειτουργώντας αντισταθμιστικά. Την ίδια στιγμή, υπάρχουν άραγε κάποιες low-tech λύσεις τις οποίες θα έπρεπε να διερευνήσουμε παραπάνω; Λύσεις που αποδεδειγμένα, με βάση ιστορικά στοιχεία, έχουν φέρει αποτέλεσμα;
Η Ανάποδη Κλιματική Αλλαγή
Σύμφωνα με μια συναρπαστική νέα έρευνα ακαδημαϊκών του UCL που δόθηκε στη δημοσιότητα προ ημερών, όταν οι Ευρωπαίοι εποίκησαν την Αμερική τον 16ο αιώνα, η επίδρασή τους στο Νέο Κόσμο που ανακάλυψαν ήταν τόσο έντονη που ενέτεινε την αποκαλούμενη Μικρή Εποχή των Παγετώνων, η οποία επηρέασε καταλυτικά το κλίμα στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Με απλά λόγια, τι λένε οι ερευνητές; Ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο άνθρωπος συνεισφέρει, τουλάχιστον μερικώς, στην κλιματική αλλαγή. Με ποιους τρόπους η άφιξη των Ευρωπαίων προκάλεσε την πτώση της θερμοκρασίας στον πλανήτη – το αντίθετο δηλαδή φαινόμενο από την υπερθέρμανση του πλανήτη που βιώνουμε σήμερα;
Συν Αθηνά και χείρα κινεί έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής, δεν μπορούμε να εναποθέσουμε όλες τις ελπίδες μας σε μια μαγική αλλά αβέβαιη και ριψοκίνδυνη λύση – έτσι το Σχέδιο A που είναι η μείωση των εκπομπών πρέπει να βρίσκεται πάντα στο στην πρώτη γραμμή της στρατηγικής μας.
Η άφιξη των Ευρωπαίων οδήγησε στη μείωση του γηγενούς πληθυσμού στη Βόρεια και Νότια Αμερική σε λιγότερο από έναν αιώνα κατά 90% – περίπου 55 εκατομμύρια ιθαγενείς πέθαναν ως αποτέλεσμα της πανδημίας που προκάλεσαν, φέρνοντας μαζί τους στην αμερικανική ήπειρο νέες ασθένειες στις οποίες οι ιθαγενείς δεν είχαν αναπτύξει ανοσία και του πολέμου που ξέσπασε. Η τεράστια πληθυσμιακή αλλαγή οδήγησε στην εγκατάλειψη μεγάλων εκτάσεων καλλιεργημένης γης, η οποία οδήγησε στην ταχεία ανάπτυξη δέντρων, τα οποία με τη σειρά τους δέσμευσαν τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, μειώνοντας δραστικά τη θερμοκρασία του πλανήτη.
Τι σημασία έχει η μελέτη αυτή για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή σήμερα; Δείχνει ότι υπάρχουν και φυσικοί τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος. Όπως επισημαίνει η παλαιοκλιματολόγος Bianca Perren στους New York Times: “ψάχνουμε πάντα γι’ αυτές τις εξαιρετικές τεχνολογίες που θα το κάνουν σε μεγάλη κλίμακα, όμως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να τραβήξει κανείς CO2 από την ατμόσφαιρα είναι με τη βοήθεια των δέντρων”.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Φιλελεύθερος” στις 14 Φεβρουαρίου 2019.
