Το 1923, ο κόσμος ανάρρωνε από πολέμους, ανακάλυπτε τα θαύματα περασμένων εποχών, διεκδικούσε μια καλύτερη ζωή, έψαχνε να βρει νέους τρόπους ενημέρωσης, αγαπούσε τις ιστορίες στο σελιλόιντ, κατέρριπτε στερεότυπα που «στένευαν» την καθημερινότητά του.
Πριν από 100 χρόνια, δηλαδή, οι άνθρωποι έκαναν ό,τι και σήμερα. Οι ιστορίες τους είναι τόσο κοντινές αλλά, παράλληλα, και τόσο μακρινές.
Εδώ, στο δεύτερο μέρος του άρθρου, «θυμόμαστε» 6 ιστορίες, μία για κάθε μήνα, από τον Ιούλιο έως τον Δεκέμβριο.
ΙΟΥΛΙΟΣ – Η Συνθήκη
Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφεται στη Λωζάνη της Ελβετίας από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922) και συμμετείχαν στη Συνθήκη των Σεβρών –αλλά και από την ΕΣΣΔ που δεν συμμετείχε σε αυτή– η Συνθήκη της Λωζάνης. Το τελικό κείμενο, που θέτει τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας, αποτελείται από 143 άρθρα και έχει διαμορφωθεί έπειτα από 7,5 μήνες διαβουλεύσεων.
Με αυτή τη συνθήκη καταργείται η Συνθήκη των Σεβρών που, ενώ είχαν υπογράψει οι Οθωμανοί, δεν αποδέχεται η νέα κυβέρνηση της Τουρκίας υπό τον Mustafa Kemal.
Η Τουρκία ανακτά την Ανατολική Θράκη, την Ίμβρο και την Τένεδο, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία, την περιοχή της Σμύρνης και της Διεθνοποιημένης Ζώνης των Στενών, η οποία όμως θα έμενε αποστρατιωτικοποιημένη και αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης. Παραχωρεί τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία, όπως προέβλεπε και η Συνθήκη των Σεβρών. Ανακτά πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα σε όλη της την επικράτεια και αποκτά δικαιώματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων εκτός της ζώνης των στενών.
Αντί αποζημιώσεων από την Ελλάδα, η Τουρκία δέχεται να της αποδοθεί το τρίγωνο του Κάραγατς στη Θράκη, γνωστό και ως Παλαιά Ορεστιάδα. Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος παραχωρούνται στην Τουρκία με τον όρο ότι θα διοικούνται με ευνοϊκούς όρους για τους Έλληνες (το 1926 η τουρκική κυβέρνηση ακύρωσε με νόμο τη διάταξη). Ο Οικουμενικός Πατριάρχης χάνει την ιδιότητα του εθνάρχη και το Πατριαρχείο τίθεται υπό ειδικό διεθνές νομικό καθεστώς.
Η Τουρκία παραιτείται από τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυάται τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Με ξεχωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποφασίζεται η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών και η «μη εγκατάσταση ναυτικής βάσεως» σε κάποια νησιά του Αιγαίου – τα δεδομένα της στρατιωτικοποίησης μεταβάλλονται αργότερα με τη Συνθήκη του Μοντρέ.
Επιπλέον, βάσει του άρθρου 23, η Τουρκία εκχωρεί πλήρως τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της Κύπρου.
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ – Η Κατάληψη
Στις 27 Αυγούστου 1923 προγραμματίζεται συνάντηση της Διεθνούς Επιτροπής για τον καθορισμό των συνόρων ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αλβανία. Την επιτροπή απαρτίζουν εκπρόσωποι των Άγγλων, των Γάλλων, των Ιταλών, των Ελλήνων και των Αλβανών, υπό την προεδρία του Ιταλού στρατηγού Enrico Tellini. Η συνάντηση ορίζεται στα ελληνοαλβανικά σύνορα, κοντά στην Κακαβιά.
Δέκα χιλιόμετρα πριν από τα σύνορα, η ιταλική αντιπροσωπεία δέχεται πυρά από αγνώστους. Νεκροί πέφτουν όχι μόνο ο Tellini, αλλά και οι συνοδοί του. Η ληστεία αποκλείεται από την αρχή, καθώς τα χρήματα και τα πολύτιμα αντικείμενά τους παραμένουν άθικτα.
Η φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας κατηγορεί την Ελλάδα για τη δολοφονία και αποστέλλει τελεσίγραφο με το οποίο αξιώνει, μεταξύ άλλων: να ζητήσει η ελληνική κυβέρνηση επίσημα συγγνώμη, να τελεστεί μνημόσυνο στον καθολικό ναό των Αθηνών, να αποδοθούν τιμές στην ιταλική σημαία την ημέρα εκείνη με κανιοβολισμούς και να αναρτηθεί σε όλα τα ελληνικά πλοία, να διενεργηθεί ανάκριση με ιταλική επιτήρηση, να κατατεθεί αποζημίωση 50.000.000 λιρετών, να αποδοθούν στρατιωτικές τιμές στις σορούς κατά τη μεταφορά τους σε ιταλικό ατμόπλοιο στην Πρέβεζα.
Η κυβέρνηση Γονατά-Πλαστήρα ανακοινώνει ότι θα εκφράσει επίσημα τη λύπη της στην ιταλική κυβέρνηση, θα εκτελέσει μνημόσυνο και θα αποδώσει τιμές στους νεκρούς, όμως απορρίπτει τις υπόλοιπες αξιώσεις, θεωρώντας ότι θίγουν την τιμή και την κυριαρχία του κράτους.
Στις 31 Αυγούστου 1923, οι Ιταλοί βομβαρδίζουν και καταλαμβάνουν την Κέρκυρα και τους Παξούς. Την 1η Σεπτεμβρίου, η Ελλάδα προσφεύγει στην Κοινωνία των Εθνών.
Η Κοινωνία των Εθνών παίρνει το μέρος της ισχυρής Ιταλίας και παραπέμπει τη διευθέτηση του ζητήματος σε Πρεσβευτική Διάσκεψη η οποία, χωρίς το πόρισμα της Ανακριτικής Επιτροπής, υποχρεώνει την Ελλάδα να αποζημιώσει την Ιταλία με 50.000.000 λιρέτες (τεράστιο ποσό για εκείνη την εποχή – ήδη η Ελλάδα είχε πάρει δάνειο για να αντιμετωπίσει τις ανάγκες των προσφύγων), να τελέσει μνημόσυνο και να διενεργήσει ανακρίσεις υπό την εποπτεία διεθνούς παράγοντα.
Η Ελλάδα, ταπεινωμένη, εκπληρώνει τις απαιτήσεις της κυβέρνησης Mussolini και οι Ιταλοί, στις 27 Σεπτεμβρίου 1923, αποχωρούν από την Κέρκυρα.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ – Η Καταστροφή
Την 1η Σεπτεμβρίου 1923 πλήττει την επαρχία Κάντο στην Ιαπωνία σεισμός 7,9 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Οι καταστροφές στο Τόκιο και στη Γιοκοχάμα, αλλά και στις γύρω περιοχές, είναι τεράστιες. Σκοτώνονται περίπου 140.000 άνθρωποι, ενώ ξεσπούν μεγάλες πυρκαγιές που κάνουν ακόμα πιο τραγικές τις συνθήκες. Από τον σεισμό και τις πυρκαγιές καταστρέφονται περίπου 590.000 σπίτια και σχεδόν 2 εκατομμύρια άνθρωποι μένουν άστεγοι.
Μια φήμη που διατρέχει την περιοχή από τις πρώτες ώρες του σεισμού είναι ότι Κορεάτες μετανάστες (η Κορέα ήταν υπόδουλη στην Ιαπωνία) επιδίδονται σε πλιάτσικο και εμπρησμούς. Ξεσπάει πογκρόμ εναντίον τους από την αστυνομία και τον στρατό, αλλά και με πράξεις αυτοδικίας, που είναι γνωστό ως «Η Σφαγή του Κάντο». Οι νεκροί, σύμφωνα με ανεξάρτητους παρατηρητές, φτάνουν τις 10.000 (κατά άλλους τις 6.000). Ανάμεσά τους είναι και Κινέζοι και Γιαπωνέζοι που είχαν την ατυχία να μιλούν σπάνιες διαλέκτους, καθώς και πολιτικοί αντιφρονούντες – η επέτειος της σφαγής γιορτάζεται από κάποιες ακροδεξιές οργανώσεις ακόμα και σήμερα.
Το 1960, η Ιαπωνία κηρύσσει την 1η Σεπτεμβρίου «Ημέρα για την Πρόληψη των Καταστροφών».
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ – Η Ανακήρυξη
Στις 29 Οκτωβρίου 1923 το νεοπαγές τουρκικό Κοινοβούλιο ανακηρύσσει την ίδρυση της Δημοκρατίας της Τουρκίας, τερματίζοντας την ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Mustafa Kemal, ηγέτης του τουρκικού Εθνικοαπελευθερωτικού Πολέμου και στη συνέχεια γνωστός ως «Ατατούρκ» (πατέρας των Τούρκων), ορκίζεται πρώτος πρόεδρος της χώρας, θέση στην οποία θα παραμείνει μέχρι και το 1938, ημερομηνία θανάτου του.
Ο Kemal θέλει να μετατρέψει την Τουρκία σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα βασισμένη στα δυτικά πρότυπα και θα προχωρήσει σε ριζοσπαστικές αλλαγές. Μια από τις πρώτες του ενέργειες είναι να καταργήσει το χαλιφάτο και να κλείσει τα ιδρύματα που λειτουργούσαν βάσει της ισλαμικής νομοθεσίας. Απαγορεύει την πολυγαμία, τον φερετζέ και το φέσι, ενώ το 1928 επιβάλλει το λατινικό αλφάβητο στη θέση του αραβικού. Επίσης, αναβαθμίζει τον ρόλο των γυναικών, δίνοντάς τους δικαίωμα ψήφου, και θεσπίζει την ισότητα των δύο φύλων. Το 1934 επιτρέπει και την εκλογή τους στα δημόσια αξιώματα.
Η 29η Οκτωβρίου γιορτάζεται στην Τουρκία ως Ημέρα της Ανεξαρτησίας.
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ – Το Πραξικόπημα
Μετά τον Α′ Παγκόσμιο Πόλεμο, σύμφωνα με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, η Γερμανία θα πρέπει να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις σε διάφορες χώρες. Στην ηττημένη Γερμανία ο πληθωρισμός είναι πολύ υψηλός και η ανεργία μεγάλη. Όπως και η λαϊκή δυσαρέσκεια, που γίνεται ακόμα μεγαλύτερη όταν ο καγκελάριος Gustav Stresemann αναγγέλλει ότι θα προχωρήσει στην καταβολή των αποζημιώσεων.
Στις 8 Νοεμβρίου 1923, ο Hitler πιστεύει ότι οι συνθήκες είναι ώριμες πλέον για την ανατροπή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος που θα επαναφέρει τη Γερμανία στη θέση της ηγέτιδας δύναμης. Προσεταιρίζοντας τον στρατιωτικό ηγέτη του Α′ Παγκοσμίου Πολέμου Erich Ludendorff εκτιμά ότι θα κερδίσει και την υποστήριξη του στρατού στο πραξικόπημά του, επιτυγχάνοντας εθνικό ξεσηκωμό.
Εκείνη τη μέρα, σε μια μεγάλη μπιραρία του Μονάχου, τη Löwenbräukeller, συγκεντρώνονται 3.000 επιχειρηματίες με οικοδεσπότη την ηγεσία της βαυαρικής κυβέρνησης, μέλη της οποίας αποφασίζει ο Hitler να απαγάγει.
Τα μέλη της παραστρατιωτικής οργάνωσης του κόμματος SA, υπό την ηγεσία του Hermann Göring, περικυκλώνουν την μπιραρία και ο Hitler, συνοδεία ενόπλων, εισβάλλει και διακόπτει την ομιλία του επικεφαλής της κυβέρνησης Gustav von Kahr. Στην αγόρευσή του ισχυρίζεται ότι έχει αρχίσει η Εθνική Επανάσταση.
Το Πραξικόπημα της Μπιραρίας ή του Μονάχου, όπως είναι γνωστό, δεν θα έχει αίσιο τέλος. Την επομένη, και ενώ παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης ο Hitler και ο Ludendorff, επικεφαλής 3.000 ενόπλων υποστηρικτών τους, βρίσκουν απέναντί τους αστυνομικές δυνάμεις. Ο απολογισμός της μάχης που ακολουθεί είναι 21 νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες.
Ο Hitler θα παραπεμφθεί σε δίκη κατηγορούμενος για εσχάτη προδοσία, για την οποία η μέγιστη προβλεπόμενη ποινή είναι η θανατική καταδίκη. Όμως, στη βαυαρική κυβέρνηση υπάρχουν πολλοί συμπαθούντες των ναζί και η ποινή του περιορίζεται σε πενταετή φυλάκιση με ήπιες συνθήκες κράτησης, που θα μετατραπεί σε οκτάμηνη μαζί με ένα πρόστιμο 500 μάρκων.
Το πραξικόπημα απέτυχε, όμως ο Hitler κατάφερε να γίνει γνωστός και να στρέψει τα φώτα σε ένα άσημο μέχρι τότε κόμμα, που εννιά χρόνια αργότερα θα έρθει πρώτο στις εθνικές εκλογές.
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ – Η Πρεμιέρα
Στις 28 Δεκεμβρίου 1923 κάνει πρεμιέρα στο θέατρο Garrick στο Μανχάταν το έργο «Saint Joan» (Αγία Ιωάννα) του Bernard Shaw, μόλις τρία χρόνια μετά την αγιοποίηση της Ζαν ντ’ Αρκ (16 Μαΐου 1920).
Ο Ιρλανδός δραματουργός περιγράφει το ιστορικό και τραγικό χρονικό της θρυλικής χωριατοπούλας του 15ου αιώνα που, ακούγοντας τις μυστικές εσωτερικές φωνές της, βάλθηκε να λύσει την πολιορκία της Λωρραίνης και να ελευθερώσει τη χώρα της, τη Γαλλία, από τους Άγγλους φεουδάρχες. Η ανταμοιβή της, ωστόσο, ήταν να καεί από την Ιερά Εξέταση στην πυρά ως αιρετική. Ωστόσο, πέντε αιώνες αργότερα θα ανακηρυχθεί αγία.
Στο έργο, ο Bernard Shaw δικαιώνει τη θυσία της, τη θαυμάζει που κατάφερε να ξεφύγει από τη μοίρα της, την ταπεινή καταγωγή της και αυτή της καταπιεσμένης γυναίκας που τόλμησε να αγωνιστεί. Και μέσα από το δικό της δράμα καταφέρνει να διατρανώσει τις ηθικές και κοινωνικές αλήθειες για τις οποίες μαχόταν πάντα και να κρίνει την υποκρισία των κοινωνικών, εκκλησιαστικών και πολιτικών θεσμών.
Ο T.S. Eliot γράφει ότι, παρόλο που η Ιωάννα της Λωρραίνης δεν είναι το αριστούργημα που κάποιοι ισχυρίζονται ότι είναι, «φαίνεται να αντανακλά τη σκέψη του κυρίου Shaw πιο καθαρά από οτιδήποτε άλλο έχει γράψει μέχρι τώρα». Όμως, σε ό,τι αφορά την ίδια τη Ζαν ντ’ Αρκ, αναφέρει πως κατάφερε να τη μετατρέψει σε μια μεγάλη μεταρρυθμίστρια της μεσαίας τάξης, λίγο πιο πάνω από… την κυρία Emmeline Pankhurst (τη Βρετανή σουφραζέτα).
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
12 Ιστορίες Πριν από 100 Χρόνια | Μέρος Α’
Ηπειρώτικο Μοιρολόι: Οδοιπορικό Ζωής Από τις Εκδόσεις Δώμα
Ιστορίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για Παιδιά και Εφήβους
