Η πρόσφατη εκδήλωση για την έναρξη των εορταστικών εκδηλώσεων με αφορμή τα 2500 χρόνια από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και τη Μάχη στις Θερμοπύλες μας έδωσε το ερέθισμα για να ψάξουμε ορισμένα βιβλία που μπορούν να μας μάθουν περισσότερα, αποκαλύπτοντας στοιχεία και πτυχές που αγνοούσαμε και οδηγώντας σε μια βαθύτερη κατανόηση του αντίκτυπου αυτών των δύο γεγονότων.
Η προσπάθειά μας σχετίζεται και με τις τάσεις καπήλευσης της ιστορίας, ειδικότερα της Μάχης των Θερμοπυλών, από ακροδεξιές ομάδες, που “πάτησαν” ιδεολογικά πάνω στο αξιόλογο, αλλά μέτα-ιστορικό κόμικ “300” του Frank Miller και της μεταφοράς του στη μεγάλη οθόνη από τον Zack Snyder, όπου η εστίαση γίνεται στο επικό-ηρωικό κομμάτι, στη θυσία των 300ων και του Λεωνίδα.
Η χρονική απόσταση που έχει μεσολαβήσει έχει αφήσει λίγες και συγκεκριμένες πηγές. Μια από αυτές είναι ο Ηρόδοτος, ο οποίος ήταν μικρό παιδί όταν έλαβαν χώρα τα δύο γεγονότα. Παρά την αμφισβήτηση που υπάρχει για την ιστορική αλήθεια των γραπτών του, ο Ηρόδοτος μας άφησε 9 βιβλία με τα ονόματα των Μουσών, όπου εξιστορεί το χρονικό της σύρραξης μεταξύ Ελλήνων και Περσών. Από εκεί και πέρα, πλήθος ερευνητών, Ελλήνων και ξένων, έχει ασχοληθεί με κάθε πτυχή της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, αλλά και της Μάχης των Θερμοπυλών, είτε από ιστορική σκοπιά, είτε από στρατιωτική.
Πάμε, όμως, να δούμε τις προτάσεις μας. 4 για τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και 4 για τη Μάχη των Θερμοπυλών, που σημειωτέον συνέβησαν και οι δύο το Σεπτέμβριο του 480 π.Χ., με τις Θερμοπύλες να προηγούνται χρονικά.
Η Μάχη των Θερμοπυλών
Το 7ο ιστορικό βιβλίο του Ηροδότου ονομάζεται “Πολύμνια” και καταγράφει το θάνατο του Δαρείου και την άνοδο στον θρόνο του Ξέρξη. Περιγράφεται όλη η προετοιμασία που θα μας οδηγήσει στη Μάχη των Θερμοπυλών. Διαβάζουμε για τη συγκέντρωση του περσικού στρατού στη Θεσσαλία, τη ζεύξη του Ελλησπόντου και τη συγκέντρωση των δυνάμεων του Ξέρξη.
Την ίδια ώρα, οι ελληνικές πόλεις προσπαθούν να έρθουν σε συνεννόηση για να διαμορφώσουν ένα ενιαίο μέτωπο ενάντια στους Πέρσες. Το βιβλίο κλείνει με την περιγραφή της Μάχης των Θερμοπυλών. Θα το βρείτε και σε μορφή pdf στο διαδίκτυο, αλλά και από τις Εκδόσεις Ζήτρος και Κάκτος.
Κάνουμε ένα άλμα στο 1998 για χάρη του περίφημου μυθιστορήματος “Οι Πύλες της Φωτιάς” του Steven Pressfield. Το βιβλίο διηγείται τη μάχη μέσα από τα μάτια του είλωτα Χίονη, ενώ αναλύει με πολλές λεπτομέρειες τον τρόπο διαπαιδαγώγησης των Σπαρτιατών, καθώς και τις στρατηγικές τους στο πεδίο της μάχης. Διαβάζουμε ότι το βιβλίο διδάσκεται στις στρατιωτικές ακαδημίες. Στα ελληνικά θα το βρείτε από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Το βιβλίο “Θερμοπύλες, η Μάχη που Άλλαξε τον Κόσμο” γράφτηκε από τον καθηγητή Paul Cartledge που διατέλεσε καθηγητής Eλληνικής Iστορίας στη Σχολή Kλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Kέιμπριτζ και έχει παρασημοφορηθεί με το Xρυσό Σταυρό του Tάγματος Aριστείας της Tιμής από τον Πρόεδρο της Eλληνικής Δημοκρατίας.
Εστιάζει λιγότερο στη στρατηγική και περισσότερο στις αξίες που αναδύθηκαν, στην ψυχολογική προετοιμασία της μάχης, στην ενόρμηση του επερχόμενου θανάτου, αλλά και στον αντίκτυπο που είχε αυτή η μάχη στον δυτικό πολιτισμό. Θα το βρείτε από τις Εκδόσεις Λιβάνη.
Θα κλείσουμε με το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη “Θερμοπύλες” που γράφτηκε το 1903 με πολλούς συμβολισμούς, όπως ίσως θα γνωρίζετε. Ο ποιητής αναγνωρίζει το ρόλο του χρέους προς την πατρίδα, της διαφύλαξης των αξιών, αλλά και την ανάγκη τιμής των ηρώων. Θα το βρείτε από τις Εκδόσεις Ίκαρος στον πρώτο τόμο της σειράς “Κ.Π. Καβάφης Τα Ποιήματα”
Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας
Οι πηγές σε ό,τι αφορά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας είναι λιγοστές και όχι απόλυτα ακριβείς, όπως είναι φυσικό. Ακόμα και στον αριθμό πλοίων της αθηναϊκής συμμαχίας υπάρχει διχογνωμία – από 110 τριήρεις έως 378. Το ίδιο συμβαίνει και με τον περσικό στόλο, ενώ οι υποθέσεις είναι περισσότερες από τα ιστορικά δεδομένα.
Και πάλι ο Ηρόδοτος με το 8ο βιβλίο του με τίτλο “Ουρανία” αναφέρεται στη ναυμαχία του Αρτεμισίου και την κάθοδο των Περσών στη Βοιωτία και την Αθήνα. Στη συνέχεια εξιστορεί τον τρόπο που πάρθηκαν οι αποφάσεις για την εκκένωση της Αθήνας, και τελικά καταγράφει την έκβαση της ναυμαχίας, με την ακόλουθη αποχώρηση του περσικού στόλου και του περσικού στρατού προς τον βορρά. Θα το βρείτε από τις Εκδόσεις Κάκτος.
O Tom Holland έγραψε το 2005 το βιβλίο “Η Περσική Φωτιά”, το οποίο εκδόθηκε στα Ελληνικά ένα χρόνο αργότερα από τις Εκδόσεις Ωκεανίδα και θεωρείται εξαντλημένο. Στο βιβλίο αναφέρει ότι δεν είναι δυνατόν να έχουμε έγκυρες πηγές, καθώς ο μόνος που μπορεί να είχε πλήρη γνώση της κατάστασης ήταν ο Ξέρξης και όσοι έβλεπαν μαζί του από ψηλά τις κινήσεις των ναυμάχων.
O Holland έχει μελετήσει τις υπάρχουσες πηγές και αποτυπώνει μια δική του υπόθεση για τον τρόπο εξέλιξης της ναυμαχίας. Στο συγκεκριμένο βιβλίο δεν περιορίζεται στα γεγονότα της Σαλαμίνας, αλλά αναλύει συνολικά την αντιπαλότητα με τους Πέρσες. Να αναφέρουμε ότι το βιβλίο έχει αξιολογηθεί θετικά και από τον ιστορικό Paul Cartledge.
Ο Κωνσταντίνος Ράδος έζησε στο γύρισμα του 20ού αιώνα. Ιστορικός με ειδίκευση στα ναυτικά ζητήματα και Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο των Παρισίων, στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έγραψε πολλά ιστορικά δοκίμια, αλλά και διηγήματα.
Ένα από τα δοκίμιά του ήταν “Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας”, όπου καταγράφει την αποφασιστικότητα του Θεμιστοκλή, τα “ξύλινα τείχη” και το επακόλουθο αυτής της κομβικής νίκης για την ενότητα των Ελληνικών πόλεων και τον μετέπειτα δυτικό πολιτισμό. Θα το βρείτε από τις Εκδόσεις Ενάλιος
Για το τέλος αφήσαμε το βιβλίο του Barry Strauss, ομότιτλο με του Κωνσταντίνου Ράδου, “Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας”. Ο Strauss είναι καθηγητής Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Cornell και γνώστης της αρχαίας στρατιωτικής ιστορίας.
Από το 2012 είναι επίτιμος Δημότης Σαλαμίνας, σε μια κίνηση τιμής προς το έργο του. Στο συγκεκριμένο βιβλίο καταγράφει 12 χαρακτήρες που συμμετείχαν στη Ναυμαχία, αναλύει τα αίτια του πολέμου, τις τακτικές και τις στρατηγικές, ακόμα και τον τρόπο κατασκευής των τριήρων, με τη γραφή του να μην είναι ακαδημαϊκή, αλλά να παραμένει ευχάριστη για τον αναγνώστη. Θα το βρείτε από τις Εκδόσεις Λιβάνη.
