«Τι φοράνε οι γυναίκες. Tι φοράνε οι άντρες. Για μένα αυτό δεν είναι θέμα», είχε πει σε συνέντευξή του: «Αν δω ένα ωραίο πουκάμισο και μου πουν: “Μα, είναι για γυναίκες!”. Σκέφτομαι: “Εντάξει…”. Αυτό όμως δεν με κάνει να θέλω να το φορέσω λιγότερο… Νομίζω πως όταν νιώθεις άνετα με τον εαυτό σου, όλα είναι πολύ πιο εύκολα».
Πράγματι, εντάξει. Δεν ακούγεται περίεργο, ιδίως όταν το λέει το απόλυτο pop είδωλο Harry Styles, άξιος εκπρόσωπος της gender fluid μόδας, της μόδας που παίζει με τα χαρακτηριστικά διαφορετικών φύλων, δίνοντας έμφαση στην προσωπική έκφραση. Στο διαδίκτυο, οι εκθέσεις με ρούχα του Styles καταλαμβάνουν petabytes –μια τεράστια μονάδα μέτρησης αποθηκευτικού χώρου δηλαδή–, περιλαμβάνοντας φορέματα, εκτυφλωτικά ροζ, πέρλες, διαφάνειες, διχτυωτά καλσόν, εκκεντρικά –όρος που μάλλον χρειάζεται επανανοηματοδότηση– βαμμένα νύχια.
Πάντως, ο Styles παραμένει σέξι, σύμφωνα με τη φετινή δημοσκόπηση του περιοδικού People, στην οποία συγκέντρωσε σχεδόν 350.000 ψήφους και κατέλαβε για άλλη μια φορά την κορυφή ως «ο πιο σέξι μουσικός σε ολόκληρο τον πλανήτη». Και μάλλον η «πρωτιά» έρχεται να επιβεβαιώσει αυτό που γνωρίζουν όλοι δεκαετίες τώρα (ή μάλλον αιώνες), ότι η «απόδραση» από τη στερεοτυπική θηλυκή ή ανδρική εμφάνιση δεν έχει καμία σχέση με τη σεξουαλικότητα.
Συμπερίληψη, Απλότητα, Ελευθερία
Τα όρια μεταξύ του «γυναικείου» και «ανδρικού» ντυσίματος έχουν θολώσει χρόνια τώρα. Το unisex, άλλωστε, κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος, υιοθετημένο όχι από streetwear εμφανίσεις, αλλά από μεγάλους οίκους μόδας. Αντανακλά όχι μια τάση της μόδας –λένε τουλάχιστον όσοι υπερθεματίζουν σε αυτή–, αλλά μια κοινωνική αλλαγή, ανοιχτή στη συμπερίληψη, στην απλότητα και στην ελευθερία. Οι σχεδιαστές ξεφεύγουν από τις παραδοσιακές κατηγορίες και δημιουργούν ευέλικτα κομμάτια που μπορούν να φορεθούν από οποιονδήποτε. Η ρευστότητα του φύλου έχει μεταμορφώσει ολόκληρο το τοπίο της μόδας.
Τις διαχωριστικες γραμμές, αλλά με διαφορετικό τρόπο, αψηφά και το ανδρόγυνο στιλ, μόνο που εδώ, για να είμαστε πιο ακριβείς, δεν έχουμε να κάνουμε με ύφος ουδέτερο, αλλά με μείξη θηλυκών και ανδρικών στοιχείων. Πολλές φορές, ωστόσο, οι ορολογίες αλληλεπικαλύπτονται και εδώ σημασία δεν έχει τόσο η ακρίβεια όσο η μεγάλη εικόνα, η εξέλιξη σε μια μόδα που αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα, σε μια μόδα περιεκτική.
Όταν το ανδρόγυνο έγινε πιο mainstream –καθώς ως τρόπος έκφρασης έρχεται από πολύ μακριά– μέσα από τους μεγάλους μόδιστρους (π.χ. Alexander McQueen) υπέθετε κανείς ότι επρόκειτο για περιοδική τάση. Ωστόσο, ενισχυμένο και από τα gender-fluid και non-binary στοιχεία, το ανδρόγυνο παραμένει κραταιό, με κάθε επισημότητα, τουλάχιστον και για το 2025. Στις φετινές επιδείξεις μόδας ήταν εμφανής και η ανδρόγυνη αισθητική.
Νέοι Ρόλοι, Νέα Ρούχα
Το ανδρόγυνο look, όμως, δεν είναι επανάσταση του καιρού μας. Ήταν άλλοι οι πρωτοπόροι που άνοιξαν τον δρόμο για αυτή την «ελευθερία» επιλογής. Και μάλλον χρωστάμε πολλά σε αυτές/ούς τους/τις πρωτοπόρους, ώστε σήμερα να κάνουμε ανώδυνα σλάλομ ανάμεσα σε «θηλυκές» και «ανδρικές» νόρμες.
Όπως η Coco Chanel. Ίσως το πρώτο που συνδέουμε στο μυαλό μας με το όνομά της να είναι τα κομψά ταγέρ της, ωστόσο, όταν άρχισε να δημιουργεί ρούχα το 1913 –εποχή του κινήματος για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών–, έδωσε στις γυναίκες, που μόλις άφηναν πίσω τους τους αποπνικτικούς ρόλους της βικτωριανής θηλυκότητας, ρούχα που εξέφραζαν τους νέους, ανεξάρτητους ρόλους που υπόσχονταν οι αγώνες τους – ανάμεσα σε αυτά και το παντελόνι.
Για τον εαυτό της αρνούνταν τον όρο φεμινίστρια, όμως υπερασπίστηκε την ιδέα ότι ένα άτομο πρέπει να εκφράζεται με βάση το πώς αισθάνεται και όχι με βάση το πώς υποτίθεται ότι του λέει το φύλο του να αισθάνεται.
Οι Ανδρόγυνες Katharine και Marlene
Ο σπόρος δεν πήγε χαμένος, άλλωστε και τότε, όπως και τώρα, το στιλ δεν το διαμόρφωναν μόνο οι επιταγές της εφήμερης μόδας, αλλά η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, οι αλλαγές στην κοινωνία, οι πολιτισμικές προσλαμβάνουσες. Στα 30s, δύο ημίθεες του κινηματογράφου, η Katharine Hepburn και η Marlene Dietrich, ξεχώρισαν για το ανδρόγυνο ντύσιμό τους.
Από τη Hepburn που δεν δίστασε να κυκλοφορήσει με το μεταξωτό της εσώρουχο στα γυρίσματα μέχρι να της επιστραφεί το παντελόνι που της είχε κατασχεθεί –προσπαθώντας να την πείσουν να φορέσει φούστα– μέχρι την Dietrich που φιλούσε μια γυναίκα στην οθόνη φορώντας παπιγιόν και καπέλο – μια δική της ιδέα στο «Μαρόκο» του Josef von Sternberg–, αυτές οι γυναίκες δεν επρόκειτο να αφήσουν να υπαγορεύσει το φύλο τους πώς θα έπρεπε να συμπεριφέρονται.
«Μας μεγάλωσαν δύο εξαιρετικά έξυπνοι άνθρωποι που μας έδωσαν το μεγαλύτερο δώρο που θα μπορούσαν να μας δώσουν: την ελευθερία από το φόβο», δήλωνε η Hepburn για τα παιδικά της χρόνια, αναφερόμενη στον γιατρό πατέρα της και στη σουφραζέτα μητέρα της, που είχε ηγηθεί στο Κονέκτικατ για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών.
Η Πρώτη Unisex Δεκαετία
Τη δεκαετία του ’60, πολλές γυναίκες έρχονται με ορμή να αμφισβητήσουν τις έμφυλες νόρμες των μητέρων τους. Στο βιβλίο της «Sex And Unisex: Fashion, Feminism, And The Sexual Revolution», η Dr. Jo Paoletti ισχυρίζεται ότι η τάση unisex ήταν ένας πυλώνας του φεμινισμού του δεύτερου κύματος και «μια διόρθωση από τους baby-boomers των άκαμπτα έμφυλων στερεοτύπων της δεκαετίας του ’50».
Και καθώς οι μεγάλοι οίκοι τρέχουν να προλάβουν αυτό που ήδη έχει γεννηθεί, ο Yves Saint Laurent λάνσαρε το 1966 ένα ριζοσπαστικό νέο στιλ που υπογράμμιζε απόλυτα τον πιο αρρενωπό, ενεργό ρόλο που υιοθετούσαν οι γυναίκες, το σμόκιν. Η μούσα του Violeta Sanchez θα πει πως ήταν σημαντικό να βλέπει τις γυναίκες να υιοθετούν την ανδρική ενδυμασία και μαζί την ελευθερία που τους έδινε.
Αλλά την ίδια δεκαετία παρατηρείται και μια αντιστροφή. Ο Hendrix με τα λαχουρένια πανωφόρια του ή ο Jagger με τις peacock revolution μπλούζες του –ο όρος αναφέρεται στο πολιτιστικό και στιλιστικό φαινόμενο που σηματοδοτούσε την αλλαγή της ανδρικής μόδας σε πιο εκφραστικά, τολμηρά και διακοσμητικά ρούχα–, αλλά και οι Beatles και αργότερα ο Βοwie, έδειχναν πως ήταν η σειρά των ανδρών να απελευθερωθούν από τους έμφυλους περιορισμούς.
Ήταν μια νέα εποχή: η ομοφυλοφιλία είχε αποποινικοποιηθεί στη Βρετανία (το 1967) και η σεξουαλική επανάσταση είχε αρχίσει να κερδίζει έδαφος. Σύμφωνα με τους Toija Cinque, Christopher Moore και Sean Redmond, συγγραφείς του «Enchanting David Bowie: Space/Time/Body/Memory», η peacock revolution ήταν το αποτέλεσμα της υιοθέτησης του ενδυματολογικού στιλ των ομοφυλόφιλων ανδρών από τον μη ομοφυλόφιλο, ανδρικό πληθυσμό, καθώς η ανάγκη να υπερασπιστούν επιθετικά την ετεροφυλοφιλία τους μειωνόταν.
Και Ξανά στα Καθιερωμένα
Η peacock revolution υποχρεώθηκε σε άτακτη υποχώρηση τη δεκαετία του ’80, καθώς είχε φτάσει για να επαναφέρει με αποφασιστικότητα την τάξη μετά την επιδεικτική gender-bending (ρευστή και προσωπική έκφραση της ταυτότητας) δεκαετία του ’70.
Για τον λόγο αυτό, η Grace Jones αποτέλεσε με την ανδρογυνία της σύμβολο του φεμινισμού. «Είμαι ο δικός μου sugar daddy», έλεγε. «Έχω μια πολύ ισχυρή ανδρική πλευρά, την οποία ανέπτυξα για να προστατεύσω τη γυναικεία μου πλευρά. Αν θέλω ένα διαμαντένιο κολιέ μπορώ να πάω και να αγοράσω στον εαυτό μου ένα διαμαντένιο κολιέ».
Η Αντεπίθεση
Στη δεκαετία του ’90, η Gen X ήταν έτοιμη να αμφισβητήσει τα πράγματα μαζί με τον Kurt Cobain και το ανεπιτήδευτο, casual και αντισυμβατικό στιλ της grunge αισθητικής, αντίθετης με τη λαμπερή μόδα των 80s.
Ο Cobain δεν διστάζει να φοράει γυναικεία ρούχα, όπως και να αγοράζει ρούχα από καταστήματα μεταχειρισμένων, δίνοντας έμφαση στην επαναχρησιμοποίηση και την αυθεντικότητα και δηλώνοντας την αντίθεσή του στην παντοδύναμη εμπορευματοποίηση. Αλλά και στις γυναίκες έδωσε το grunge ανδρόγυνη διέξοδο, για παράδειγμα με τα φανελένια πουκάμισα και τα άρβυλα. Σήμερα, πολλά brand, όπως τα Saint Laurent, Balenciaga και Gucci, αντλούν έμπνευση από την grunge αισθητική.
Από τη δεκαετία του 2010, στις πασαρέλες, τα κοστούμια «εξαφανίζουν» άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο γυναικείες καμπύλες, ενώ οι φούστες και τα ψηλοτάκουνα αναδεικνύουν ανδρικά σώματα. Το ανδρόγυνο ήρθε για να μείνει, αυτή τη φορά χωρίς τη φόρτιση του παρελθόντος. Ας έχουμε, όμως, κατά νου πως έρχεται από μακριά, κουβαλώντας πολλές δύσκολες αλλά και όμορφες ιστορίες.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Η Ιστορία μιας Ξανθιάς (Βαφής)
