Υπάρχει (και δεν υπάρχει) μια άτυπη κατηγορία ταινιών είδους (genre movies) που τιτλοφορείται ως «οικογενειακές ταινίες». Η συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνει ταινίες με συγκεκριμένη δομή σεναρίου, που συνήθως αφορά μια σύγκρουση εντός της οικογενειακής συνοχής (που αμφισβητείται) και η οποία, εν τέλει, επιλύεται με τη σύσταση μιας ελπιδοφόρου σχέσης μεταξύ των μελών της οικογένειας.
Μόνος στο Σπίτι
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, στο πλαίσιο των εορτών που πλησιάζουν, αποτελεί η ταινία (και τα sequel της) «Home Alone» (Chris Collumbus, 1990). Στην ταινία, ο 8χρονος πρωταγωνιστικός χαρακτήρας Kevin Malone, αμφισβητώντας την οικογενειακή δομή και ιεραρχία, καλείται να αντιμετωπίσει την πρόκληση της αυτονομίας σε συμβολικό και ρεαλιστικό επίπεδο, καθώς, παράλληλα με τον δικό του αγώνα για την επίλυση της σύγκρουσης της κατακερματισμένης του ταυτότητας ως παιδιού μιας πολυμελούς οικογένειας, πρέπει να αντιμετωπίσει και δύο μικροαπατεώνες ληστές, οι οποίοι πολιορκούν τόσο το σπίτι του όσο και την ικανότητά του να παραμείνει ελεύθερος και ανεξάρτητος από τα δεσμά της ηλικίας του.
Φυσικά, μέσω πολύ επιδέξιων κινηματογραφικά τρόπων, ο χαρακτήρας κερδίζει το στοίχημα και επίσης την οικογενειακή αγάπη, καθώς και ένα μάθημα που του προσφέρει την πολυπόθητη αλλαγή.
Η ταινία, ωστόσο, προσφέρεται για κάποιους προβληματισμούς, κυρίως στο επίπεδο μιας φεμινιστικής ανάγνωσης. Καθώς ο σκηνοθέτης της ταινίας είναι άντρας, είναι σχεδόν αναπόφευκτα ορατή η διάχυτη χρήση του «male gaze» που διαπνέει την αναπαράσταση των έμφυλων στερεοτύπων. Στην ταινία, κάθε αρρενωπότητα εμφανίζεται ως δυναμική και ψύχραιμη ή ως φορέας εξουσίας (π.χ. πατέρας ή γείτονας-υπερήρωας που σώζει τον Kevin).
Από την άλλη, η μητέρα του Kevin, καλείται να αντιμετωπίσει τις αρρενωπότητες, το gaslighting και το mansplain απέναντι στις ανησυχίες της, ενώ αυτοχαρακτηρίζεται ως «απαίσια μητέρα», η οποία επιλύει τη σύγκρουση μόνο όταν καταφέρνει έπειτα από μια (δια)προσωπική «οδύσσεια» να επιστρέψει στο σπίτι και στον νεαρό Kevin.
Ίσως οι ταινίες του να εξυπηρετούν το είδος του «κοινωνικού ρεαλισμού», όπου κατά κάποιον τρόπο «τίποτα ευχάριστο δεν συμβαίνει», ωστόσο, με κάποιον τρόπο, αυτό που μένει είναι μια αίσθηση οικειότητας, μιας και η ίδια η πραγματικότητα δεν είναι λιγότερο μεταμοντέρνα.
Οικογενειακή Γιορτή
Μια λιγότερο «οικογενειακή» ταινία είναι η «Οικογενειακή Γιορτή» («Festen/The Celebration», 1998), σκηνοθετημένη από τον Δανό Thomas Vinterberg. Στην ταινία, κύριο θέμα είναι η πραγματοποίηση μιας οικογενειακής γιορτής προς τιμήν του πατέρα, κατά την οποία αποκαλύπτεται μια σειρά αποτρόπαιων εγκλημάτων που διέπραξε εναντίον των παιδιών του.
Η ταινία-σταθμός του λεγόμενου «Δόγματος 95», φέρει όλα τα στοιχεία που όρισαν οι δημιουργοί του Lars Von Trier και Thomas Vinterberg, για παράδειγμα με χρήση της κάμερας στο χέρι, diegetic sound και δράση χωρίς ειδικά εφέ, αλλά κυρίως χαρακτήρες κατακερματισμένους, κατατεμαχισμένους και φυσικά καταφρονημένους, αναπαριστώντας (ή όχι) την επίδραση του μεταμοντερνισμού στην ατομικότητα.
Η φιλμογραφία του Thomas Vinterberg περιλαμβάνει όλες εκείνες της μεταμοντέρνες θεματικές σχετικά με την αλλοτρίωση της ατομικής ταυτότητας, της αποδόμησης, της απονοηματοδότησης και της αποκαθήλωσης των σταθερών ιδανικών. Ίσως οι ταινίες του να εξυπηρετούν το είδος του «κοινωνικού ρεαλισμού», όπου κατά κάποιον τρόπο «τίποτα ευχάριστο δεν συμβαίνει», ωστόσο, με κάποιον τρόπο, αυτό που μένει είναι μια αίσθηση οικειότητας, μιας και η ίδια η πραγματικότητα δεν είναι λιγότερο μεταμοντέρνα.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα από τον ίδιο είναι το «Submarino» (2010), όπου ένας ακρωτηριασμένος, συμβολικά και μη, χαρακτήρας προσπαθεί σαν Κυναίγειρος να κρατηθεί στην ύπαρξή του και να μην κατηφορίσει. Στην ίδια κατηγορία, η πρόσφατη ταινία «Another Round» («Druk», 2020) αναδεικνύει τη ματαιότητα στις κοινωνικές σχέσεις και το κυνήγι της ύπαρξης και της ευτυχίας, που καταλήγει αισίως στην ουσιαστική συγκρότηση της διατομικότητας.
Από το «Λεωφορείον ο Πόθος» στο «Σπιρτόκουτο» και στον «Κυνόδοντα»
Είτε κάνουμε λόγο για τις παραπάνω ταινίες είτε όμως για το «Σπιρτόκουτο» (Γιάννης Οικονομίδης, 2022), τον «Κυνόδοντα» (Γιώργος Λάνθιμος, 2009), τη «Miss Violence» (Αλέξανδρος Αβρανάς, 2013), είτε ακόμα για το «Λεωφορείον ο Πόθος» ( Elia Kazan, 1951) το «Παρίσι, Τέξας» (Wim Wenders, 1984) και τον «Τυραννόσαυρο» (Paddy Considine, 2011), το μοτίβο είναι κοινό: μεταξύ πολλών άλλων, κάτι κάποια στιγμή συμβαίνει μέσα στην οικογενειακή σχέση που αλλάζει τον κεντρικό χαρακτήρα και αυτό το κάτι είναι η κορύφωση της βίας και της σύγκρουσης. Σεναριακά, φυσικά, η κορύφωση απαιτεί κατά κάποιον τρόπο την επίλυση και αποδυνάμωσή της και αυτό γίνεται ξανά μέσω του τερματισμού της σύγκρουσης, με φορά στον Εαυτό ή τον Άλλο.
Οι παραπάνω ταινίες σίγουρα δεν αντιπροσωπεύουν το εορταστικό κλίμα. Ωστόσο, ο προβληματισμός για την ατομικότητα και τη μοναξιά είναι ίσως οικουμενικός και αν οι γιορτές έχουν ως σκοπό τη μακροκοσμική θεσμοθέτηση της σύμπνοιας και την αλληλεγγύης, τότε η αναπαράσταση κατακερματισμένων χαρακτήρων είναι ίσως μια καλή και αναγκαία συνθήκη για την έκφραση του μικροκοσμικού χάους και, ίσως, για την ανακούφιση που αυτή μπορεί να προσφέρει.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Η αθηΝΕΑ Προτείνει Δώρα με Λέξεις
Χριστούγεννα | Μαγικές Ιστορίες Μικρού Μήκους
10 [+]: Η Παιδική (Χριστουγεννιάτικη) Ατζέντα του Δεκεμβρίου
