Μητροκτονία (μήτηρ και κτείνω) ονομάζεται η πράξη δολοφονίας μιας μητέρας από το παιδί της. Πανταχού παρών ακόμη και στις σύγχρονες κοινωνίες μας, είναι ένα έγκλημα του οποίου η είδηση σοκάρει. Η μητροκτονία εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της γυναικοκτονίας –της δολοφονίας γυναικών με βάση το φύλο– και αναδεικνύει κοινωνικά τυφλά σημεία στην αναγνώριση και αντιμετώπιση αυτής της ιδιαίτερης μορφής βίας.
Πρόκειται για την πιο ακραία και βάναυση εκδήλωση της βίας κατά των γυναικών, που αποτελεί την κορύφωση μιας συνεχόμενης άσκησης βίας, από τον προσωπικό χώρο του σπιτιού –όπου και γίνονται τα περισσότερα περιστατικά μητροκτονιών– στους χώρους εργασίας ή και σε δημόσιους χώρους.
Συχνά η καθημερινότητα κάθε γυναίκας σήμερα χαρακτηρίζεται από ανασφάλεια, φόβο και απειλή για την ψυχική και σωματική της υγεία. Αυτό που καθιστά τη μητροκτονία μοναδικό φαινόμενο είναι ότι η πρόκληση αυτής της απειλής, η οποία καταλήγει να μετουσιώνεται σε πράξη, προέρχεται από το ίδιο το παιδί της.
Ένα, Συχνά, Αθέατο Έγκλημα
Η συντριπτική πλειονότητα των μητροκτόνων είναι αγόρια/άνδρες. Μάλιστα, με βάση μελέτες του 2025 στην Αγγλία, ο δολοφόνος στη 1 από τις 10 γυναικοκτονίες τα τελευταία 15 χρόνια είναι γιος της γυναίκας που δολοφονείται. Το σoκαριστικό αυτό στοιχείο αναδεικνύει μόλις την κορυφή του προβλήματος και δίνει ένα δείγμα της συνολικής παγκόσμιας εικόνας, καθώς η δολοφονία αλλά και η γενικότερη βία προς τις γυναίκες/μητέρες συχνά είτε δεν αναγνωρίζεται είτε παραβλέπεται.
Σε αυτό συνδράμει και η δυσκολία εκ μέρους των μητέρων να ζητήσουν βοήθεια για ό,τι τους συμβαίνει, ιδιαίτερα όταν πρωτοεμφανίζονται τα δείγματα βίαιης συμπεριφοράς, καθώς οι ίδιες, συχνά, δεν το εκλαμβάνουν ως βία, εξαιτίας της στενής συναισθηματικής σχέσης που έχουν με τον θύτη. Ακόμη, λόγω των ενοχών που νιώθουν για τη συμπεριφορά του παιδιού τους, κάτι που τις κάνει να σωπαίνουν, να ντρέπονται, να λειτουργούν, λανθασμένα, καθησυχαστικά.
Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι πως οι μητροκτονίες αποκαλύπτουν έναν συνδυασμό προβλημάτων ψυχικής υγείας, μισογυνισμού, πατριαρχικών αντιλήψεων και συστημικής αποτυχίας από την πλευρά των θυτών – σε έξαρση στις σύγχρονες κοινωνίες όσο ποτέ άλλοτε.
Η συντριπτική πλειονότητα των μητροκτόνων είναι αγόρια/άνδρες. Μάλιστα, με βάση μελέτες του 2025 στην Αγγλία, ο δολοφόνος στη 1 από τις 10 γυναικοκτονίες τα τελευταία 15 χρόνια είναι γιος της γυναίκας που δολοφονείται.
Οι κύριοι λόγοι αυτών των δολοφονιών είναι η κατάχρηση ουσιών/ναρκωτικών, τα προβλήματα ψυχικής υγείας (το 70% των θυτών πάσχει), καθώς και ένα προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον, που δημιουργεί άνισες δυναμικές και μνησικακία ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας. Ειδικά την περίοδο του κορωνοϊού, η τριβή που δημιουργήθηκε λόγω εγκλεισμού ενέτεινε το φαινόμενο, με τους θύτες να αισθάνονται ότι δεν μπορούν να ξεφύγουν, συναισθηματικά και πρακτικά, από τον μητρικό κλοιό.
Κινητήριος μοχλός των μητροκτονιών, ωστόσο, θεωρείται η εδραιωμένη πεποίθηση –η οποία βασίζεται στον μισογυνισμό– ότι οι γυναίκες είναι δέκτες της οργής και της ανακούφισης από δυσάρεστα συναισθήματα ή της βίας.
Η Φρίκη των Αριθμών
Επιπλέον, καταγράφεται ότι στην Αγγλία, από τις 2.000 νόμιμα διευθετημένες υποθέσεις γυναικών που έχουν δολοφονηθεί από άνδρες τα τελευταία 15 χρόνια (ο αριθμός αντιστοιχεί στη δολοφονία 1 γυναίκας κάθε 3 ημέρες), το 9% έχει δολοφονηθεί από γιους, το 6% από άλλα οικογενειακά μέλη, το 15% από άλλους άνδρες του περιβάλλοντός τους, το 10% από αγνώστους, ενώ το μεγάλο ποσοστό του 60% καταλαμβάνουν οι σύντροφοι (πρώην και νυν).
Η μικρότερη ποινή έκτισης ήταν 9 χρόνια, ενώ η μεγαλύτερη 47. Μόλις το 1% των (ανδρών) θυτών καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, ενώ κάποιοι απέφυγαν εντελώς τη φυλάκιση, υποστηρίζοντας στις περισσότερες των περιπτώσεων ότι βρίσκονταν σε αυτοάμυνα.
Τα στοιχεία δείχνουν επίσης μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στους γιους που καταδικάζονται για ανθρωποκτονία από αμέλεια, λόγω μειωμένης ευθύνης, και στους συντρόφους ή πρώην συντρόφους. Ενώ το 76% των γιων στάλθηκε σε ψυχιατρική μονάδα, αυτό συνέβη μόνο στο 42% των συντρόφων/πρώην συντρόφων.
Τέλος, τα επικρατέστερα χαρακτηριστικά σε όλους τους δράστες μητροκτονίας είναι η σοβαρή ψυχική ασθένεια, η νοσηρή σχέση εξάρτησης με τη μητέρα, ο παθητικός ή αποσυρμένος πατέρας και η υπερβολικά βίαιη συμπεριφορά.
Η μητροκτονία, σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία του Freud, είναι αποτέλεσμα καταπιεσμένης επιθυμίας σεξουαλικής κατοχής του γιου προς τη μητέρα.
Αναπάντητα Ερωτηματικά
Τα ερωτήματα γύρω από τη φύση του ανθρώπου και την οικογενειακή (δυσ)λειτουργία διευρύνονται όταν εξετάζουμε το φαινόμενο της μητροκτονίας. Αυτά τα ερωτήματα απασχόλησαν και τον William R. Holcomb, ο οποίος στη μελέτη του (2000) με εστίαση το έγκλημα των μητροκτονιών στην Αμερική υπολόγισε ότι οι δολοφονημένες μητέρες ήταν σε ποσοστό 86% θύματα των γιων τους (βιολογικών και μη).
Ερευνητές έχουν προσπαθήσει, κατά καιρούς, να προσδιορίσουν τα πολύπλοκα αίτια πίσω από αυτό το πολυσύνθετο έγκλημα, το οποίο έχει μελετήσει ποικιλοτρόπως η ψυχολογία και η ψυχιατρική. Αυτό είναι εμφανές και από την επικρατούσα θεωρία του Freud ότι η μητροκτονία είναι αποτέλεσμα καταπιεσμένης επιθυμίας σεξουαλικής κατοχής του γιου προς τη μητέρα.
Παρ’ όλα αυτά, ψυχαναλυτές του 20ού αιώνα υποστηρίζουν ότι η υπερβολική προσκόλληση στη φιγούρα της μητέρας και, ως αποτέλεσμα, η δημιουργία συναισθημάτων μίσους προς εκείνη, ειδικότερα, και προς τις γυναίκες, γενικότερα, είναι η πιο πιθανή εξήγηση.
Ωστόσο, ελάχιστα στοιχεία σε αυτές τις μελέτες προκύπτουν από πραγματικά γεγονότα τα οποία να επαληθεύουν αυτές τις θεωρίες. Συνεπώς, ενώ η ψυχαναλυτική προσέγγιση φωτίζει πιθανά αίτια, στηρίζεται περισσότερο σε θεωρητικά στοιχεία παρά σε πραγματικά δεδομένα από υποθέσεις μητροκτονιών.
Άλλες θεωρίες μετατοπίζουν το επίκεντρο από τα μεμονωμένα άτομα και την ψυχολογία τους στην ισορροπία των οικογενειακών δομών, της δυναμικής τους και πώς αυτά επηρεάζουν τη συμπεριφορά των θυτών. Συγκεκριμένα, κακοποιητικά οικογενειακά περιβάλλοντα οδηγούν συχνά σε μητροκτονίες. Αυτό συμβαίνει όταν η τοξικά παθολογική οικογενειακή δομή δημιουργεί ένα τόσο αφόρητο περιβάλλον για τον δράστη που η δολοφονία προβάλλεται στο μυαλό του ως η μόνη «λογική λύση». Αυτή η περίπτωση μητροκτονίας παρατηρείται κυρίως σε υποθέσεις ανηλίκων.
Συγκαλυμμένα Αίτια
Υπάρχουν διάφορα είδη κακοποιητικής συμπεριφοράς στη μητροκτονική οικογένεια. Σύμφωνα με την καθηγήτρια εγκληματολογίας Kathleen Heide, εκτός από τη σωματική, σεξουαλική και τη συναισθηματική κακοποίηση (οι οποίες αποτελούν τις 3 συχνότερες), υπάρχουν και «παρακλάδια» τους, όπως η συγκαλυμμένη σεξουαλική κακοποίηση (με αμέτοχο τον έναν γονέα) ή η συναισθηματική παραμέληση, που έχουν την ίδια εξέλιξη.
Ο Paul Mones, δικηγόρος στο Λος Άντζελες, ειδικευόμενος στην υπεράσπιση ανήλικων παραβατών μητροκτονιών και πατροκτονιών, σημείωσε ότι οι νέοι που σκοτώνουν τους γονείς τους σε ποσοστό 90% και πλέον έχουν κακοποιηθεί από αυτούς.
Παρ’ όλα αυτά, μια μειοψηφία των δραστών κάτω των 18 ετών προβαίνουν σε αντιδραστική μητροκτονία, στις οποίες το κύριο κίνητρο των ανηλίκων είναι ένα κακοποιητικό οικογενειακό πλαίσιο. Σταθερό εύρημα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η περιγραφή μιας κυρίαρχης μητέρας και ενός παθητικού ή αμέτοχου πατέρα, ενώ και η οικογενειακή σύγκρουση είναι σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στα αυξημένα ποσοστά.
Μια άλλη προσέγγιση που ακολουθούν οι ερευνητές είναι ο γνωστικός συμπεριφορισμός, που αφορά τον ρόλο των παθολογικών προσωπικοτήτων ή της ψυχωτικής σκέψης. Αυτό σημαίνει ότι, σε αντίθεση με ό,τι υπογραμμίζουν οι ψυχαναλυτικές θεωρίες, οι μητροκτονίες πιστεύεται ότι προκαλούνται εξαιτίας προβλημάτων ψυχικής υγείας του δράστη, που δημιουργούν ένα πρίσμα μέσα από το οποίο προσλαμβάνει μια διαστρεβλωμένη εκδοχή της πραγματικότητας – για παράδειγμα, ότι η μητέρα του δεν τον υποστηρίζει ή ότι βρίσκεται εναντίον του και έτσι να αισθάνεται άδικη μεταχείριση εκ μέρους της.
Αυτοεπιβεβαίωση
Το επικρατέστερο επιχείρημα αυτής της θεωρίας είναι ότι οι γιοι σκοτώνουν τις μητέρες τους για να ξεπεράσουν τυχόν αισθήματα ανεπάρκειας σε μια προσπάθεια αυτοεπιβεβαίωσης.
Η θεωρία της αυτοεπιβεβαίωσης υποστηρίζει ότι τα άτομα αποσκοπούν μέσα από αυτή στη διατήρηση θετικών αντιλήψεων για τον εαυτό τους σε πνευματικό και ηθικό επίπεδο. Τυχόν απειλές κατά της ακεραιότητας του εαυτού πυροδοτεί την ανάγκη αντίδρασης ώστε να επανέλθει η αρχική εικόνα, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της ακραίας βίας, που μπορεί να οδηγήσει έως τη δολοφονία.
Σε αυτή την περίπτωση, η ακραία επιθετικότητα θεωρείται αναγκαία, καθώς η ανάκτηση της αυτοεκτίμησης επιτυγχάνεται μέσω της βλάβης του ανθρώπου που την έχει απειλήσει ή υποβαθμίσει. Γενικά, οι άνθρωποι βλάπτουν τους άλλους για να αποκαταστήσουν αδικίες ή για να προστατεύσουν την κοινωνική τους ταυτότητα.
Ωστόσο, η διατήρηση της αυτοεικόνας παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Όταν ο στόχος είναι να επιβεβαιωθεί ο εαυτός, τότε ο βαθμός τιμωρίας είναι συγκριτικά μεγάλος και μπορεί να δικαιολογήσει την ύπαρξη ακραίας βίας, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις μητροκτονίας. Ενώ οι ανησυχίες περί δικαιοσύνης, που μπορεί να εμπλέκονται, παίζουν σίγουρα δευτερεύοντα ρόλο.
Συγκεκριμένα, όταν η πρόκληση βλάβης υποκινείται από «αδικίες», η ικανοποίηση επιτυγχάνεται όταν το υπεύθυνο πρόσωπο τιμωρείται (όχι απαραίτητα με βίαιο τρόπο), ακόμη και αν η τιμωρία επιβάλλεται από κάποιον τρίτο. Ωστόσο, όταν το πρωταρχικό κίνητρο είναι η αυτοεπιβεβαίωση, τότε η ικανοποίηση επιτυγχάνεται κυρίως με την προσωπική τιμωρία. Το κίνητρο της αυτοεπιβεβαίωσης, που ενεργοποιείται σε αυτή την περίπτωση, έχει τη βάση του στο ότι η αυτοεκτίμηση του δράστη απειλείται σοβαρά και η πράξη της μητροκτονίας γίνεται για να αποκατασταθεί η εικόνα του «καλού» ή συμβατού εαυτού.
Η θεωρία της αυτοεπιβεβαίωσης, στο πλαίσιο της οποίας προτείνονται παρεμβάσεις που επικεντρώνονται στην ανάπτυξη των ανεξάρτητων δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων στα παιδιά και της ανεξαρτησίας των ψυχικά ασθενών προκειμένου να αποφευχθούν οι μητροκτονίες, επισημαίνει, επίσης, τον κίνδυνο των εξαρτημένων σχέσεων με αυταρχικές μητέρες, ιδίως με ιστορικό βίας. Επίσης, την κρίσιμη σημασία του ρόλου του δεύτερου γονιού στην κατασκευή της αυτοεικόνας του παιδιού, καθώς και οι δύο γονεϊκές φιγούρες είναι –ή καλούνται να είναι– παρόντες στην ανατροφή του.
Πατροκτονίες
Έχει αξία να σημειώσουμε το γιατί οφείλουμε να εξετάζουμε περιπτώσεις μητροκτονιών. Άραγε, δεν υπάρχουν μεγάλα ποσοστά πατροκτονιών; Γιατί ξεχωρίζουμε τη μητροκτονία ως φαινόμενο;
Είναι γεγονός ότι οι πατέρες και οι μητέρες φονεύονται από τα παιδιά τους σε παρόμοια περίπου ποσοστά. Αλλά η διαπίστωση αυτή, όταν αντιμετωπίζεται μεμονωμένα, δίχως το υπόβαθρο που παρουσιάστηκε παραπάνω, αποκρύπτει ορισμένα κρίσιμα σημεία που ενισχύουν το γεγονός ότι πρόκειται για ένα πρόβλημα που συνδέεται κατεξοχήν με τον μισογυνισμό.
Ακόμη, οι μητροκτονίες αντιστοιχούν σε μεγαλύτερο ποσοστό στις δολοφονίες συνολικά των γυναικών από ό,τι οι πατροκτονίες στις δολοφονίες ανδρών – ενώ φονεύονται συνολικά περισσότεροι άνδρες, είναι πολύ πιο πιθανό αυτό να γίνεται σε βίαιες διαμάχες, σε αντίθεση με τις γυναίκες που είναι πολύ πιο πιθανό να φονευθούν επειδή είναι γυναίκες.
Επιπλέον, στις περισσότερες υποθέσεις μητροκτονιών, το επίπεδο βίας που ασκείται είναι ακραίο σε σύγκριση με αυτό στις πατροκτονίες, στις οποίες το επίπεδο βίας είναι συχνά το αναγκαίο για να επιτευχθεί το μοιραίο χτύπημα. Αυτό καταδεικνύει μια συσσωρευμένη οργή κατά των γυναικών, καθώς η βία εναντίον τους ναι μεν αποσκοπεί επίσης στην αφαίρεση της ζωής τους, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αυτή δεν κατευνάζεται παρά συνεχίζεται ακόμη και όταν αυτή έχει επιτευχθεί.
Οι μητροκτονίες αποτελούν σκόπιμες δολοφονίες με κίνητρο το φύλο, ανεξάρτητα από εξωτερικούς παράγοντες που επηρεάζουν την πραγματοποίησή τους.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Υγιείς Αφετηρίες, Ελπιδοφόρο Μέλλον, Απογοητευτικό Παρόν
