Μικρός Οδηγός για τα Σύννεφα: στη Ζωή, την Επιστήμη, την Τέχνη

Θυμάστε το παιχνίδι που παίζαμε παιδιά; Που ξαπλώναμε στο γρασίδι, κοιτούσαμε ψηλά στον ουρανό και… «βλέπεις αυτό το καρότο;», «ωωω! αυτό είναι σαν δράκος!», «δες! αυτό έχει κότσο! Μοιάζει με τη γιαγιά!». Τα σύννεφα έπαιρναν μορφές, η φαντασία μας οργίαζε, τα παιδικά μας μυαλά έστηναν ιστορίες.

Και ύστερα, στα ταξίδια μας με αεροπλάνο, το παιχνίδι άλλαζε επίπεδο – στην κυριολεξία. Δεν κοιτούσαμε πια τα σύννεφα από κάτω. Πετούσαμε πάνω από λευκές εκτάσεις, φουσκωτών, χνουδωτών στρωμάτων ουρανού. Άλλες φορές, η θέα από το παράθυρο ξεγελούσε: κάτω στη γη μπορεί να έριχνε καρεκλοπόδαρα, εμείς όμως ταξιδεύαμε ήσυχα πάνω από τα γκρίζα βαριά σύννεφα υπεράνω… ανησυχίας: σε «λειτουργία πτήσης».

Τον ορισμό –λίγο πολύ– τον ξέρουμε: σύννεφο ή νέφος είναι το ορατό σύνολο υδροσταγονιδίων, παγοκρυστάλλων, ή ο συνδυασμός τους, που σχηματίζονται από τη συμπύκνωση ή την εξάχνωση των υδρατμών της ατμόσφαιρας.

Τι γνωρίζουμε όμως για την επιστήμη που κρύβεται πίσω από τα σύννεφα; Μπορούμε να αναγνωρίσουμε έναν σωρείτη από έναν θύσανο; Και τι μας λένε άραγε αυτοί οι ουράνιοι ταξιδιώτες για τον καιρό, το κλίμα, την ατμόσφαιρα;

photo credit:
httpsmedia.bom_.gov_.au

Σύννεφα με… Ονοματεπώνυμο

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας και τον Διεθνή Άτλαντα Νεφών, τα σύννεφα χωρίζονται σε 10 βασικούς τύπους, οι οποίοι ανάλογα με το υψόμετρο, το σχήμα και τη σύστασή τους μας πληροφορούν για το τι συμβαίνει ή πρόκειται να συμβεί στον ουρανό.

Για παράδειγμα, τα cirrus (θύσανοι) –εκείνες οι λεπτές, σχεδόν φτερωτές γραμμές στον ουρανό που σχηματίζονται από παγοκρυστάλλους– συχνά σηματοδοτούν αλλαγή καιρού προς το καλύτερο. Αν πάλι ο ουρανός είναι καλυμμένος από altocumulus και altostratus, τότε… «έρχεται βροχή, έρχεται μπόρα» εντός 12-24 ωρών. Πιο χαμηλά, οικεία και βολικά, περιφέρονται τα αγαπημένα σε όλους μας cumulus, που μοιάζουν με μαλλί της γριάς ή ποπ κορν. Γενικά είναι… ήσυχα. Αν θυμώσουν όμως, μπορεί να γίνουν επικίνδυνα cumulonimbus, προκαλώντας καταιγίδες και κεραυνούς. Α, και αυτά που βλέπουμε μέσα από το αεροπλάνο είναι μια μεγάλη παρέα stratocumulus: τα επίπεδα, χαμηλά σύννεφα που μοιάζουν με αχανή, πουπουλένια θάλασσα.

Το 2017, μάλιστα, στον Διεθνή Άτλαντα Νεφών προστέθηκαν κάποιες σύγχρονες, ασυνήθιστες μορφές, όπως τα asperitas που μοιάζουν με αναταραγμένη θάλασσα και τα mammatus, εκείνα τα «βαριά» εξογκώματα που κρέμονται από τη βάση καταιγιδοφόρων νεφών και μάλιστα έχουν συνδεθεί με εξαιρετικά ασταθή ατμοσφαιρικά φαινόμενα. Ακόμη, υπάρχουν τα εντυπωσιακά lenticular σύννεφα που συνήθως σχηματίζονται πάνω από βουνά και –σαν να βγήκαν από ταινία επιστημονικής φαντασίας– μοιάζουν διαστημικά! Σπάνια επίσης μπορεί να έχουμε την τύχη να δούμε τα πανέμορφα ιριδίζοντα σύννεφα σε μαγικούς παστέλ χρωματισμούς –αποτέλεσμα της περίθλασης του φωτός (ιριδισμός)– ή τα roll clouds, επιμήκη, σωληνοειδή νέφη που μοιάζουν με πύργους από βαμβάκι που κυλούν.

Τα Σύννεφα… Αλλιώς!

Το αναμφισβήτητο μεγαλείο των νεφών δεν άφησε ανεπηρέαστη ούτε την τέχνη, αλλά ούτε και την τεχνολογία. «Το αρχείο αυτό έχει ανέβει στο cloud», λέμε, εννοώντας πως πολύτιμα στοιχεία βρίσκονται σε ένα φαινομενικά αόρατο, πάντα παρόντα, άπλετο χώρο.

Και φυσικά τα σύννεφα έχουν υπάρξει μεγάλο πεδίο έμπνευσης για καλλιτέχνες, ποιητές, μουσικούς, συγγραφείς. Από τους ιμπρεσιονιστές μέχρι τους σουρεαλιστές ζωγράφους, από τη Joni Mitchell μέχρι τον Mayakovsky, οι μορφές των νεφών γίνονται σύμβολα, συναισθήματα, σημεία φυγής ή παρατήρησης. Αναφέρω ενδεικτικά κάποια παραδείγματα:

Ο J. M. W. Turner χρησιμοποιούσε κατά κόρον τα σύννεφα στους πίνακές του, κυρίως ως ψυχολογικό εργαλείο για να εκφράσει συναισθήματα, όπως φόβο, υποταγή, μεγαλείο.

Ο Rene Magritte περιλαμβάνει σύννεφα σε πλήθος έργων του ως φόντο ή ως σύμβολο ονείρου, ψευδαίσθησης και ελευθερίας.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν και τα εκατοντάδες σκίτσα του Βρετανού ρομαντικού ζωγράφου John Constable, ο οποίος μελέτησε και αποτύπωσε στον καμβά του τα νέφη της βρετανικής εξοχής. Οι θαυμάσιες «Cloud Studies» του είναι από τις πρώτες επιστημονικά παρατηρησιακές αλλά και ποιητικές απεικονίσεις του ουρανού.

Η Georgia O’Keeffe εμπνεύστηκε από τις πτήσεις της πάνω από τις ΗΠΑ για να δημιουργήσει την αφαιρετική σειρά «Sky Above Clouds».

Στη μουσική τώρα, για τον ιμπρεσιονιστή Claude Debussy τα σύννεφα έγιναν έμπνευση για το «Nuages», τον μουσικό περίπατο ανάμεσα σε ρευστές, κινούμενες ατμοσφαιρικές υφές. Η Joni Mitchell τραγουδά «I’ve looked at clouds from both sides now» για να δηλώσει την αμφισημία της ζωής και των συναισθημάτων. Οι Rolling Stones είναι αποφασισμένοι να μην αφήσουν κανέναν ενοχλητικό να βρίσκεται πάνω στο συννεφάκι τους. Παρομοίως, ο Bryan Adams ορκίζεται στο δικό του «συννεφένιο» καταφύγιο αγάπης και στοργής, που έχει μάλιστα το Ν.9 – το οποίο (Cloud Νine) έχουν καπαρώσει χρόνια τώρα και οι Temptations ως δικό τους σύμβολο ψυχικής ανάτασης και ελευθερίας. Και ας μην ξεχνάμε τη φευγάτη «Συννεφούλα» που έκλεψε την καρδιά του Διονύση Σαββόπουλου και φυσικά τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» του Βασίλη Τσιτσάνη, ένα τραγούδι-σύμβολο στη συλλογική μας μνήμη.

Αξίζει επίσης να αναφέρω κάποιες χαρακτηριστικές λογοτεχνικές δημιουργίες με συννεφένια έμπνευση: ο Mayakovsky, στο εμβληματικό ποίημα «Σύννεφο με Παντελόνια», συνδυάζει ευαισθησία και ρεαλισμό. Ο Neruda γράφει την «Ωδή στα Σύννεφα» για τα δικά του όμορφα «κορίτσια» του ουρανού και ο συγγραφέας David Μitchell στο «Cloud Atlas» περιγράφει ανθρώπινες ιστορίες που «αιωρούνται» και επαναλαμβάνονται σε διαφορετικές εποχές, επηρεάζοντας η μία την άλλη.

Το πιο όμορφο με τα σύννεφα είναι πως παραμένουν το πιο φευγαλέο, ονειρικό, παιδικό στοιχείο της φύσης. Όταν λοιπόν τα ξαναδούμε στον ουρανό ίσως μπορούμε να προβλέψουμε τη βροχή ή να αναγνωρίσουμε ένα cumulonimbus. Ή μπορεί απλώς να δούμε έναν καρχαρία να κυνηγάει ένα παγωτό. Ή μήπως είναι καρότο;

 

Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:

Επιμένουμε στις #ClimateFridays

Το Κλιματικό Παράδοξο της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI)

Στέλλα, Κρατάω Βιβλίο!» | Ιστορίες Πέρα από τα Σύννεφα…