Χορεύτρια και χορογράφος, με παράλληλες σπουδές θεατρολογίας, ανθρωπολογίας και μουσικής, η Χαρά Κότσαλη, έστω και εν αγνοία της, κάνει τον χορό μια τέχνη που αποκτά υπόσταση ακόμη και για τους μη μυημένους. Δίνει στην τέχνη της ρόλο πρωταγωνιστικό όχι μόνο στις χορευτικές σκηνές –όπως είναι φυσικό– αλλά και στις θεατρικές. Την προσέχεις όχι μόνο όταν χορεύει ή παρουσιάζει τις χορογραφίες της, αλλά και όταν λάμπει επί σκηνής παρότι απουσιάζει.
Η Χαρά Κότσαλη, πλάσμα γήινο και αιθέριο, καλλιτεχνικό και προσγειωμένο στην πραγματικότητα, με 15 και πλέον χρόνια στη «δουλειά», όπως η ίδια αποκαλεί τον χορό, υπογράφει τη χορογραφία στον αξιοθαύμαστο «Αρτούρο Ούι» του Bertolt Brecht σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη και στον σαρδόνιο «Άσχημο» του Marius Von Mayenburg σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή.
Πριν από αυτές –και πολλές ακόμη– συνεργασίες είχε παρουσιάσει τη χορογραφία με τίτλο «to be possessed», της οποίας το ασυνήθιστο θέμα έδωσε το έναυσμα για την αρχή της κουβέντας μας.
Ας αρχίσουμε από τη χορογραφία που παρουσίασες πριν από μερικούς μήνες στη Στέγη και είχε τον τίτλο «to be possessed». Είναι ακριβές να πω ότι επρόκειτο για μια χορογραφία για τον δαιμονισμό; Τι ενδιαφέρον έχει ένα τέτοιο θέμα για σένα;
Αληθεύει ότι από μικρή είχα μια πετριά με τα horror films και τα θρίλερ. Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις σχετικά με το γιατί κάποιος απολαμβάνει το horror, αλλά δεν ξέρω τι από όλα όσα έχουν γραφτεί ταιριάζει στον δικό μου ψυχισμό.
Υπάρχουν horror films, ειδικά τα splatter, τα οποία είναι εμφανώς fake, αλλά αυτό, το πώς απολαμβάνεις ή ξορκίζεις τη συνθήκη του φόβου δηλαδή, έχει για μένα μεγάλο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι και τα παραμύθια είναι γεμάτα με horror στοιχεία.
Λέγοντας όλα αυτά δεν βγάζω κάποιο συμπέρασμα για τον εαυτό μου. Εξηγώ απλώς πως το γεγονός ότι το κομμάτι αυτών των ταινιών εντάσσεται σε ένα πλαίσιο αντικουλτούρας, με την έννοια ότι αρθρώνουν κάτι διαφορετικό από την εμπορευματική κυρίαρχη οδό, με μαγεύει.
Το «to be possessed» όμως δεν ήταν μια χορογραφία μόνο για τον δαιμονισμό. Συλλέγοντας ένα αρχείο ήχων, εικόνων και υλικών, αποπειράθηκα να βάλω διαφορετικές φωνές να συνομιλήσουν για το βίωμα και την έννοια της κατάληψης από δυνάμεις που ξεπερνούν το ατομικό σώμα, για τη μοναχικότητα ως συνάντηση με τις φασματικές παρουσίες της μνήμης και της σκέψης, για τα αντικείμενα που κουβαλάνε άλλες ζωές και, τελικά, για «τα ανήκουστα τραγούδια», την αόρατη μουσική που κατοικεί στα επί σκηνής ντοκουμέντα.
Θα άντεχες το βάρος που έχει η αντικουλτούρα;
Η αντικουλτούρα ήταν προϊόν κάποιων κινημάτων. Δεν μπορούμε να μιλάμε εμείς σήμερα με αυτούς τους όρους από τη βολή μας και τις χρηματοδοτήσεις μας. Δεν βρίσκομαι εκεί. Έχω όμως καταναλώσει μπόλικη αντικουλτούρα και έχει αποτελέσει μεγάλη έμπνευση και κίνητρο για μένα.
Τι σου προσφέρει, τι σου εξασφαλίζει η συνεργασία σου με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση;
Δεν έχω συμβόλαιο με το Ίδρυμα Ωνάση. Έκανα μια πρόταση, το «to be possessed», για το φεστιβάλ χορού που οργανώνει η Στέγη κάθε χρόνο, τη δέχτηκαν, έγιναν οι παραστάσεις του. Μπορεί να κάνω μια άλλη πρόταση που δεν θα έχει την ίδια τύχη. Εκτός αυτού έχω δουλέψει σε πάρα πολλές παραστάσεις που δεν έχουν σχέση με τη Στέγη, έχω κάνει χορογραφίες στο ελεύθερο θέατρο. Απλώς ό,τι γίνεται στη Στέγη έχει μεγαλύτερη προβολή.
«Δεν ξέρω εάν η σκέψη είναι κάτι τόσο ασώματο ή το σώμα τόσο αυθόρμητο και ενστικτώδες. Έχει πλάκα να σκεφτόμαστε τη σκέψη σαν κάτι πολύ σωματικό και το σώμα σαν κάτι πιο αφηρημένο και πνευματικό. Έστω και σαν άσκηση».
Δουλεύεις περίπου 15 χρόνια και, παρότι στην Ελλάδα ο χορός είναι αρκετά παραγκωνισμένη τέχνη, έχεις ήδη πλούσιο βιογραφικό. Σε τι οφείλεται νομίζεις;
Καμιά φορά το να μπορείς να έχεις δουλειά οφείλεται όχι μόνο στην εργατικότητα ή την ικανότητα αλλά και στην «τύχη». Ξέρω πως υπάρχουν συναδέλφισσες πολύ ικανότερες από εμένα, αν και δεν ξέρω πώς μετριέται η ικανότητα για να πω την αλήθεια, οι οποίες ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας βρίσκονται εκτός δουλειάς.
Πάντως κι εγώ που έχω την τύχη να μη βρίσκομαι μεγάλα διαστήματα εκτός, δουλεύω σε 4-5 δουλειές μαζί. Είμαι σε ένα μηχανάκι όλη μέρα για να κάνω διδασκαλίες, πρόβες για καινούργια έργα, επαναληπτικές πρόβες για κάποια παράσταση που θα βγει εκτός συνόρων… Δεν είναι τόσο απλό.
Αξίζει τον κόπο τόσος κόπος;
Δεν ξέρω πώς το αξιολογεί κανείς… Οικονομικά, ασφαλιστικά, συνταξιοδοτικά δεν αξίζει σε καμιά περίπτωση. Προφανώς όμως κάτι σε γεμίζει σε αυτή τη δουλειά και στα περιβάλλοντα που δημιουργείς μέσα από αυτή τη δουλειά. Προσωπικά δεν έχω αναρωτηθεί ποτέ τι μου προσφέρει και μήπως θα έπρεπε να κάνω κάτι άλλο, αν και έχω κάνει διάφορα πράγματα, όπως ένα μεταπτυχιακό, έχω ξεκινήσει να γράφω…
Τι γράφεις;
Περί ανέμων και υδάτων! Έχω γράψει δύο αρθράκια σε ένα περιοδικό, το Yusra, έναν στοχασμό πάνω στο σώμα ο οποίος συνδέεται με το μεταπτυχιακό μου στην ανθρωπολογία. Δεν ξέρω αν δικαιούμαι ή δεν δικαιούμαι να γράφω, αλλά είναι μια ανάγκη μου.
Αυτό που θέλω να πω είναι πως με ενδιαφέρουν πολλά πράγματα αλλά, παρότι ταλαιπωρούμαι πολύ, για την ώρα εξακολουθώ να ασχολούμαι με τον χορό. Οπότε εικάζω ότι μου αρέσει πάρα πολύ. Ωστόσο, δεν είμαι από τους ανθρώπους που λένε ότι δεν μπορώ να κάνω καμία άλλη δουλειά. Μπορώ! Θα μου άρεσε, για παράδειγμα, να είχα βιβλιοπωλείο, να γινόμουν δημοσιογράφος, δικηγόρος, νοσηλεύτρια… Πολλά έχω σκεφτεί.
«Εξαρτάται με ποιο φίλτρο εξετάζει κανείς το σώμα. Υπάρχει το έμφυλο σώμα, το ταξικό σώμα, το σώμα ως εργαλείο δουλειάς… Οι χορεύτριες εργαζόμαστε με το σώμα και το αντιλαμβανόμαστε μέσα από διάφορα πρίσματα, μπορούμε δηλαδή να δούμε το σώμα και πιο αφηρημένα από ό,τι κάποιος άλλος που το αντιλαμβάνεται ως το μέσο για να τραφεί, για παράδειγμα».
Τι είναι ο χορός για σένα; Προσωπικά, απλώς αφήνομαι στο θέαμα, δεν έχω τη γνώση να το επεξεργαστώ αλλιώς.
Προσπαθούμε να εξηγήσουμε τον χορό με όρους αφήγησης επειδή είναι ένα οπτικό θέαμα. Το να λέει κανείς ότι αφήνεται βλέποντας χορό είναι ένας συμπυκνωμένος τρόπος προσέγγισης. Όσο βλέπεις όμως χορό τόσο αντιλαμβάνεσαι και τον κώδικά του. Παρ’ όλα αυτά δεν είναι όλα για όλους κι εγώ αυτό το βρίσκω υπέροχο. Υπάρχουν θεάματα που είναι καθολικής απεύθυνσης και θεάματα που δεν είναι. Και τα δύο μου αρέσουν.
Τελικά, τι είναι ο χορός για σένα;
Η δουλειά μου.
Και τι άλλο;
Η δουλειά μου. Και η δουλειά μου είναι πολύ σημαντική για μένα.
Και το σώμα τι είναι για σένα;
Είναι και πεδίο απόλαυσης και πόνου και ασθένειας και μιας σκληρής βιολογίας. Εξαρτάται βέβαια με ποιο φίλτρο εξετάζει κανείς το σώμα. Υπάρχει το έμφυλο σώμα, το ταξικό σώμα, το σώμα ως εργαλείο δουλειάς… Οι χορεύτριες εργαζόμαστε με το σώμα και το αντιλαμβανόμαστε μέσα από διάφορα πρίσματα, μπορούμε δηλαδή να δούμε το σώμα και πιο αφηρημένα από ό,τι κάποιος άλλος που το αντιλαμβάνεται ως το μέσο για να τραφεί, για παράδειγμα.
Ως χορογράφοι και χορευτές προσπαθούμε πολλές φορές να αντιμετωπίσουμε το σώμα επί σκηνής πιο αφηρημένα. Όμως, ακόμη κι εμείς που κάνουμε αυτή τη δουλειά είμαστε κομμάτι του πολιτισμού μας, οπότε το σώμα και για μένα είναι ότι για σένα και για όλον τον κόσμο. Απλώς το μελετάω λίγο παραπάνω, δεν το ξεχνάω τόσο εύκολα όσο θα μπορούσε ένας άνθρωπος στην καθημερινότητά του, το φροντίζω και το προφυλάσσω ίσως λίγο περισσότερο από τους περισσότερους ανθρώπους.
Το σώμα για μένα είναι η γείωσή μας, η επαφή μας με τη γη, ενώ ο νους συνδιαλέγεται ίσως με την υπέρβαση. Συμφωνείς;
Δεν ξέρω εάν η σκέψη είναι κάτι τόσο ασώματο ή το σώμα τόσο αυθόρμητο και ενστικτώδες. Έχει πλάκα να σκεφτόμαστε τη σκέψη σαν κάτι πολύ σωματικό και το σώμα σαν κάτι πιο αφηρημένο και πνευματικό. Έστω και σαν άσκηση.
Με αυτόν τον τρόπο σπάνε και διακρίσεις στην κοινωνική αρένα, η διάκριση του χειρωνακτικού με το πνευματικό πάνω στην οποία έχει βασιστεί μεγάλο κομμάτι του πολιτισμού. Μπορούμε να αναθεωρήσουμε την αντίληψη ότι ο χορευτής δεν μπορεί να σκεφτεί ή να μιλήσει και ο ακαδημαϊκός είναι ένα κεφάλι χωρίς σώμα. Δεν μου ταιριάζουν αυτοί οι διαχωρισμοί.
Υπογράφεις τον σχεδιασμό κίνησης και τις χορογραφίες της εξαιρετικής παράστασης «Η Άνοδος του Αρτούρο Ούι» που σκηνοθετεί ο Άρης Μπινιάρης. Εντυπωσιάστηκα ομολογώ και από τον τρόπο που τόσο εύγλωττα εντάχθηκε η κίνηση στη δράση. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;
Θέλαμε καιρό να συνεργαστούμε με τον Άρη Μπινιάρη και τελικά τα καταφέραμε. Καταρχήν οι συνθήκες εργασίας ήταν εξαιρετικές. Είναι πολύ ωραίο μια τόσο σωματική και ταυτόχρονα σύνθετη δουλειά να γίνεται σε ανθρώπινες συνθήκες εργασίας.
Δεν έκανα κανέναν σχεδιασμό κίνησης στο χαρτί πάντως. Αλίμονο! Θα ήταν πολύ στείρο κάτι τέτοιο. Δουλεύεις με έμψυχο δυναμικό, άρα μπαίνεις σε πρόβες, λες κάποιες ιδέες, τις επεξεργάζονται οι ηθοποιοί, όπως και εγώ αντίστοιχα.
Φτιάχνεις δηλαδή σιγά σιγά έναν κόσμο μαζί με τους ανθρώπους που δουλεύεις. Άλλωστε το αποτέλεσμα του «Αρτούρο», όπως και κάθε δουλειάς, είναι συλλογικό. Σε αυτήν την παράσταση υπάρχουν και κομμάτια χορογραφημένα αλλά και πολλά μέρη στα οποία η σωματικότητα κάθε χαρακτήρα χτίζεται σε συνεργασία με τον άνθρωπο που το ενσαρκώνει. Το ωφέλιμο πεδίο, δηλαδή, για τη δημιουργία μιας χορογραφίας είναι κυρίως οι πρόβες.
Φέτος παίζεται και ο «Άσχημος» σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή και κίνηση δική σου. Γι’ αυτήν τη συνεργασία τι θα έλεγες;
Και οι δύο σκηνοθέτες, ο Άρης Μπινιάρης και ο Γιώργος Κουτλής, εκτός από τις εξαιρετικές συνθήκες εργασίας που δημιουργούν, έχουν από την αρχή αρκετά σαφή εικόνα του κόσμου που θέλουν να στήσουν. Φυσικά αυτός ο κόσμος στην πορεία πλάθεται και εμπλουτίζεται.
- Το «to be possessed» θα παρουσιαστεί τον Φεβρουάριο στο θέατρο Θησείον.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Τα Βράδια η Jess Wade Διορθώνει τις Διακρίσεις της Wikipedia
Δανάη Δεληγεώργη: «Δεν είναι Χαρισματικοί Όλοι οι Έξυπνοι Άνθρωποι»
