Αυτή η ιστορία πλημυρίζει από αίμα, ξεχειλίζει από πόνο, παραλύει από φόβο. Μοιάζει αιώνια, είναι πάντα επίκαιρη και φαίνεται σαν να μην έχει τελειωμό:
«Ξέρετε ποιος είμαι εγώ; Ξέρετε πού έμενε η κυρία; Πισίνα είχε το σπίτι!» φωνάζει έξαλλος ο σύζυγος. Η κυρία όμως κρύβεται. Γιατί η κυρία είχε φτάσει από το αστυνομικό τμήμα στο καταφύγιο γυναικών θυμάτων βίας με ματωμένο νυχτικό, μια μόνο παντόφλα και σε κατάσταση ασιτίας, επειδή την είχαν κλειδαμπαρώσει σε ένα δωμάτιο (του σπιτιού με την πισίνα) και δεν της έδιναν ούτε φαγητό.
Η συγκεκριμένη ιστορία είναι παλιά. Αλλά θα μπορούσε να είναι και καινούργια. Αυτή ή κάποια σαν αυτή. Τέτοιες ιστορίες υπάρχουν πολλές. Αμέτρητες. Καμιά δεν μοιάζει με καμιά και όλες μοιάζουν ίδιες. Μας την αφηγήθηκε προς το τέλος της συνέντευξής μας και με ολοφάνερη ένταση η Άννα Μαμάη, η οποία έχει εμπειρία 20 χρόνων σε θέματα ενδοοικογενειακής βίας.
«Του απάντησα», εξηγεί η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, «πως ούτε ξέρω ούτε με αφορά ποιος είναι. Αυτό που ξέρω είναι πως η γυναίκα του έφτασε στο καταφύγιο έντρομη με ματωμένο νυχτικό!».
Η συγκεκριμένη ιστορία έχει ίσως ένα κοινωνικοοικονομικό στάτους. Όχι, ωστόσο, και η βία κατά των γυναικών. Εν δυνάμει μας αφορά όλες, κατά κύριο λόγο προέρχεται από τους άντρες και μερικές φορές φτάνει στην πιο σκοτεινή και βίαιη έκφραση της πατριαρχικής αντίληψης, τη γυναικοκτονία.
Έπειτα από τόσα χρόνια ενασχόλησης με την έμφυλη βία έχω καταλήξει με σιγουριά στο συμπέρασμα ότι είναι πάντα πρώτα ψυχολογική και μετά σωματική.
Η βία κατά των γυναικών είναι δύσκολο να περιγραφεί. Γιατί είναι δύσκολο να χωρέσει ανθρώπινος νους πώς κάποιος σηκώνει το χέρι του σε κάποια. Πώς τη χειραγωγεί. Πώς την τρομοκρατεί. Πώς τη θεωρεί κτήμα του.
Για όλα αυτά τα εξοργιστικά και ακατανόητα μας μίλησε η Άννα Μαμάη, η οποία έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στη Διαχείριση Κρίσεων, Μαζικών Καταστροφών και Επειγουσών Καταστάσεων στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι υποψήφια διδάκτορας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στον Τομέα της Εγκληματολογίας της Νομικής Σχολής, με αντικείμενο την Ενδοοικογενειακή και Έμφυλη Βία, έχει εμπειρία στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ενώ υπήρξε προϊσταμένη στο Καταφύγιο Γυναικών Θυμάτων Βίας και Πολλαπλών Διακρίσεων από το 2016 μέχρι τον περασμένο Δεκέμβριο.
Χαρτογραφήσαμε μαζί της τα θολά νερά της έμφυλης βίας. Σταθήκαμε σε οκτώ υφάλους που εξηγούν τον εφιάλτη από τον οποίο, άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενες και εμπλεκόμενοι, δεν μπορούμε να ξυπνήσουμε.
Έμφυλη Βία
«Έμφυλη βία είναι η υποτίμηση, οι φωνές, η χειραγώγηση, ο έλεγχος, το πώς θα ντυθείς, πού θα πας, με ποιους θα πας, η οικονομική αποστέρηση, το να της απαγορεύει να εργαστεί, η απομόνωση από την οικογένειά της. Και φυσικά, το ξύλο, ο φόνος. Έπειτα από τόσα χρόνια ενασχόλησης με την έμφυλη βία έχω καταλήξει με σιγουριά στο συμπέρασμα ότι είναι πάντα πρώτα ψυχολογική και μετά σωματική».
Προφίλ Κακοποιημένων Γυναικών
«Πριν από 20 χρόνια μιλούσαμε για προφίλ. Σιγά σιγά συνειδητοποιήσαμε ότι κακοποίηση μπορεί να δεχθεί μια γυναίκα είτε είναι διδάκτορας του πανεπιστημίου, είτε έχει τελειώσει μόνο το δημοτικό, είτε είναι πλούσια, είτε φτωχή, όμορφη ή άσχημη, Ελληνίδα ή ξένη. Το μόνο κοινό που έχουν αυτές οι γυναίκες είναι ένας βίαιος σύντροφος.
Δεν ξέρω αν είναι η εξαίρεση του κανόνα. Γίνεται όμως. Όταν ο δράστης βλέπει ότι η γυναίκα δυναμώνει και ότι η αγριάδα του δεν περνάει, τις περισσότερες φορές σταματάει τον εκφοβισμό.
Υπάρχει προφανώς μια δομή προσωπικότητας η οποία “επιτρέπει” στη γυναίκα αυτή να παραμένει σε μια σχέση δεχόμενη όλα αυτά που της συμβαίνουν. Όταν μια γυναίκα δεν έχει βοηθηθεί, είτε από την οικογένειά της είτε από την πορεία της ζωής της, να δημιουργήσει ένα πολύ δυνατό και ανεξάρτητο “εγώ”, να διαμορφώσει τον πυρήνα του εαυτού της δηλαδή, ο δράστης βρίσκει χώρο. Σε καμία περίπτωση δεν λέω ότι φταίνε οι γυναίκες. Ο μόνος που δεν φταίει είναι οι γυναίκες. Ποτέ δεν φταίει αυτός που υπόκειται στο ξύλο. Όταν λέω πως μπορεί να υπάρχει ένα στοιχείο της προσωπικότητας των γυναικών που “επιτρέπει” τη βία, το μόνο που εννοώ είναι πως μπορούν να το εντοπίσουν και να βρουν τη δύναμη να αποχωρήσουν ή να μην ξαναβρεθούν σε κακοποιητικό περιβάλλον.
Το έχω δει να συμβαίνει. Υπάρχουν γυναίκες που φιλοξενήθηκαν στα καταφύγια και βρήκαν δουλειά, κατόρθωσαν και έκαναν ασφαλιστικά μέτρα στον θύτη, πήραν την επιμέλεια των παιδιών τους. Ξέρω γυναίκα που ο δράστης, για να το πω πολύ απλά, την άφησε ήσυχη! Δεν συμβαίνει πάντα. Δεν ξέρω εάν είναι η εξαίρεση του κανόνα. Γίνεται όμως. Όταν ο δράστης βλέπει ότι η γυναίκα δυναμώνει και ότι η αγριάδα του δεν περνάει, τις περισσότερες φορές σταματάει τον εκφοβισμό. Γενικά, οι περισσότεροι θύτες είναι αρκετά θρασύδειλοι άνθρωποι. Είναι νταήδες εκεί που τους παίρνει. Όχι παντού. Και τις περισσότερες φορές τους “παίρνει” στη γυναίκα τους.
Το να καταπολεμηθεί ο φόβος της γυναίκας και να καταλάβει ότι ο δράστης όσο εκείνη φοβάται τόσο εκείνος θα την εκφοβίζει, είναι πάρα πολύ σημαντικό».
Προφίλ Κακοποιητών
«Σαφώς έχει να κάνει με την προσωπικότητα του δράστη, όχι όμως με το αν είναι φτωχός ή πλούσιος, αν πίνει ή δεν πίνει, αν έχει κοινωνική δύναμη ή δεν έχει. Το ποιοι είμαστε, πώς έχουμε μεγαλώσει, τι έχουμε μάθει να δεχόμαστε, πόση εσωτερική δύναμη έχουμε, η δομή της προσωπικότητάς μας, δηλαδή, παίζει ρόλο. Μπορεί ο δράστης να είναι ένας άνθρωπος που έχει ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Μπορεί να έχει μεγαλώσει με έναν κακοποιητικό πατέρα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι που υπάγονται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι κακοποιητικοί. Γι’ αυτό είναι παρακινδυνευμένο να μιλάμε για προφίλ σήμερα.
Άκουσα ένα κορίτσι στην τηλεόραση τις προάλλες να λέει, αναφερόμενη σε έναν άνδρα, να βγει να μιλήσει «παντελονάτα»! Όταν 23χρονα και 24χρονα κορίτσια έχουν τέτοια εσωτερικευμένη ανισότητα κάτι δεν πάει καθόλου καλά με αυτή την κοινωνία.
Κάθε άνθρωπος, άνδρας ή γυναίκα, είναι μοναδικός. Έχουμε διαπιστώσει ότι η κάθε περίπτωση πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά και εξατομικευμένα. Και εμείς οι ειδικοί έχουμε στεγανά, αλλά πρέπει να δουλεύουμε απελευθερωμένοι από αυτές τις αντιλήψεις που κατηγοριοποιούν τους ανθρώπους».
Γυναικοκτονίες
«Ο όρος γυναικοκτονία πρέπει να αποκτήσει νομική ισχύ. Πρόκειται για τον φόνο μιας γυναίκας από τον άνδρα της/τον σύντροφό της γιατί αυτή η γυναίκα ήταν το αντικείμενο του πόθου του, ήταν ο άνθρωπος πάνω στον οποίο ασκούσε τον έλεγχο και την εξουσία του. Το φαινόμενο όχι απλώς δεν υποχωρεί, αλλά τελευταία φαίνεται να έχει και πάλι έξαρση. Πάντα στα στοιχεία που καταγράφουν τη βία πρέπει να προσθέτουμε έναν σκοτεινό αριθμό της βίας. Αυτό που δεν βλέπουμε και ίσως δεν θα δούμε ποτέ. Υπάρχει όμως πολλή βία. Έχω την αίσθηση ότι αυτά που ακούμε τον τελευταίο καιρό είναι η κορυφή του παγόβουνου».
Αιτίες
«Είναι θέμα πατριαρχίας, εξουσίας, ελέγχου. Μιλάμε για πολλά έμφυλα στερεότυπα, που δυστυχώς τα έχουν και οι γυναίκες. Υπάρχει εσωτερικευμένη ανισότητα που έχουμε εισπράξει κι εμείς και οι νέες γενιές και δεν το καταλαβαίνουμε καν. Άκουσα ένα κορίτσι στην τηλεόραση τις προάλλες να λέει, αναφερόμενη σε κάποιον άντρα, να βγει να μιλήσει «παντελονάτα»! Όταν 23χρονα και 24χρονα κορίτσια έχουν τέτοια εσωτερικευμένη ανισότητα κάτι δεν πάει καθόλου καλά με αυτή την κοινωνία».
Φρασεολογία
«Όταν, εν έτει 2022, λέμε συνέχεια “ο” επιστήμονας, “ο” γιατρός, “ο” δικηγόρος, μιλάμε για μια ανούσια λεπτομέρεια ή μήπως πρόκειται για εσωτερικευμένη έμφυλη ανισότητα; Είναι κάτι ανούσιο ή ουσιαστικό; Είναι φαίνεσθαι ή εσωτερικευμένη έμφυλη ανισότητα; Για μένα ο τρόπος με τον οποίο εκφραζόμαστε έχει πολύ μεγάλη σημασία».
Καταφύγια
«Τα καταφύγια Γυναικών Θυμάτων Βίας και Πολλαπλών Διακρίσεων φιλοξενούν γυναίκες θύματα εμπορίας, γυναίκες σε κρίση, δηλαδή γυναίκες που πρόκειται να μείνουν άστεγες και έχουν παιδί/ά, προσφύγισσες που βρίσκονταν σε camp και τις παρενοχλεί κάποιος και, φυσικά, γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας.
Στο καταφύγιο στο οποίο ήμουν προϊσταμένη μέχρι τον περασμένο Δεκέμβριο, μπορούσαμε να φιλοξενήσουμε έως 30 γυναίκες. Θα πρέπει να πω ότι στα καταφύγια φτάνουν πολύ λιγότερες Ελληνίδες, όχι γιατί δεν είναι θύματα βίας οι Ελληνίδες, αλλά γιατί μπορεί να έχουν συγκριτικά πολύ περισσότερες πιθανότητες να τις υποστηρίξει κάποιος εκτός δομής, σε αντίθεση με τις ξένες γυναίκες που μπορεί να βρίσκονται στην Ελλάδα μόνο με τα παιδιά τους και τον θύτη.
Στα καταφύγια τους παρέχεται ψυχοκοινωνική υποστήριξη, τα παιδιά τους (εάν έχουν) γράφονται σε βρεφονηπιακό σταθμό που λειτουργούν από τις 7 το πρωί ως τις 5 το απόγευμα, ώστε οι μαμάδες να μπορούν να διευθετήσουν νομικές εκκρεμότητες, να βρουν δουλειά. Η βοήθεια που τους παρέχεται είναι σε πρακτικό επίπεδο, αλλά μπορούν να έχουν και ψυχολογική υποστήριξη με κάποιες, έστω περιορισμένες, συνεδρίες. Εννοώ ότι η ψυχοθεραπεία έχει άλλου τύπου δεσμεύσεις και στις δομές δεν δουλεύουμε ψυχοθεραπευτικά. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι αυτές οι γυναίκες τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής τους είναι σε κρίση και ψάχνουν σωσίβιο να πιαστούν για να καταφέρουν να φτάσουν μέχρι τη στεριά».
Υπάρχει Ελπίδα;
«Η έμφυλη ανισότητα είναι τόσο βαθιά ριζωμένη που δεν ξέρω εάν πραγματικά υπάρχει ελπίδα να αλλάξει η κατάσταση. Τη μία πλευρά (σ.σ. τους άνδρες) τη βολεύει, την άλλη (σ.σ. τις γυναίκες) δεν νομίζω ότι τη βολεύει, αλλά υπάρχουν γυναίκες που δεν καταλαβαίνουν τι τους συμβαίνει. Υπάρχει ένα συλλογικό ασυνείδητο, ενώ η ασυνείδητη ριζωμένη πατριαρχική σκέψη σε ένα κορίτσι είναι χειρότερη, γιατί κατευθύνει ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού και της ζωής χωρίς καν να γίνεται αντιληπτό. Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να σταματήσουμε να προσπαθούμε. Αν σταματήσουμε, δεν έχουμε καμία ελπίδα. Ως γυναίκες και ως κοινωνία. Εάν δεν συνεχίσουμε να είμαστε επίμονες και ακάθεκτες στις διεκδικήσεις μας, δεν έχουμε καμία ελπίδα. Σκεφτείτε πώς ήμασταν 30 χρόνια πριν και πώς είμαστε τώρα. Βία υπάρχει, αλλά τουλάχιστον το ονομάζουμε πια. Τουλάχιστον τώρα έχει αρχίσει να μπαίνει στο μυαλό κάποιων πως ακόμη και γυμνή στο κρεβάτι να είναι μια γυναίκα όταν λέει όχι, είναι όχι».
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
Το «Όχι» Είναι Απλό σαν Ένα Φλιτζάνι Τσάι
