Σε μια ασυνήθιστη και ιδιαίτερα φορτισμένη εικαστική συνάντηση, η διάσημη νοτιοαφρικανικής καταγωγής εικαστικός Marlene Dumas συναντά για πρώτη φορά την εξαιρετική συλλογή αρχαιοτήτων στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Η νέα της έκθεση με τίτλο «Marlene Dumas: Cycladic Blues» εγκαινιάστηκε στις 5 Ιουνίου και θα διαρκέσει έως τις 2 Νοεμβρίου 2025, αποτελώντας την πρώτη της ατομική παρουσίαση σε ελληνικό μουσείο. Παρουσιάζει περισσότερα από 40 έργα ζωγραφικής και σχέδια της καλλιτέχνιδας, που εκτείνονται σε τρεις δεκαετίες, τα οποία αναπτύσσουν έναν δυναμικό διάλογο με τις αρχαιότητες της Μόνιμης Συλλογής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης στο Μέγαρο Σταθάτου.
Τα έργα της Marlene Dumas παρουσιάζονται σε έναν διακριτικό αλλά ουσιαστικό διάλογο με 14 αρχαιολογικά αντικείμενα από τη συλλογή του μουσείου — από τα σχηματικά ειδώλια της ύστερης Νεολιθικής Περιόδου και τα εμβληματικά μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια της Εποχής του Χαλκού μέχρι γλυπτά των κλασικών χρόνων, προερχόμενα από το Αιγαίο και την Κύπρο. Τα αρχαία αυτά έργα, επιλεγμένα από την ίδια την καλλιτέχνιδα, άλλοτε αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης και άλλοτε λειτουργούν σαν σιωπηλοί συνομιλητές των σύγχρονων δημιουργιών της. Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο Douglas Fogle, σε στενή συνεργασία με τη Marlene Dumas.
Βρέθηκα στην επίσημη ξενάγηση και στη συνέντευξη Τύπου που προηγήθηκε και αυτό που ξεδιπλώθηκε στα μάτια μας ήταν ένα πολυφωνικό πορτρέτο του μοναδικού της βλέμματος πάνω στο ανθρώπινο σώμα — αλλόκοτα όμορφο, προκλητικά τρυφερό, βαθιά εκφραστικό. Η Marlen Dumas αφιέρωσε το εικαστικό της έργο στην εξερεύνηση του ανθρώπινου συναισθήματος, από τη βία και τη θλίψη μέχρι τη χαρά και την τρυφερότητα.
Μέσα από αυτή τη συνεύρεση, η έκθεση δεν προσφέρει απλώς ένα αισθητικό βίωμα· καλεί τον επισκέπτη να στοχαστεί σχετικά με τη διαχρονικότητα της ανθρώπινης μορφής και εμπειρίας. Ζωή, έρωτας, μητρότητα, ταυτότητα, φύλο — θεματικές που απασχολούν και τις δύο δημιουργικές γλώσσες, την αρχαία και τη σύγχρονη, συγκλίνουν στον ίδιο εκθεσιακό χώρο, υπαινισσόμενες ότι ο διάλογος με το παρελθόν μπορεί να είναι απρόσμενα επίκαιρος.
Η Dumas Απέναντι στην Αιωνιότητα
«Τι προνόμιο, αλήθεια, να εκτίθενται τα έργα μου πλάι στην εξαιρετική συλλογή αρχαιοτήτων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Αυτά τα έργα διαθέτουν μια διαχρονική ποιότητα, σαν να έχουν απελευθερωθεί από τις ανθρώπινες προκαταλήψεις…», λέει η Marlene Dumas.
«Old & Phantom Age»
Στα δύο μεγάλων διαστάσεων έργα, τα «Old» (2025) και «Phantom Age» (2025), τα οποία δημιούργησε ειδικά για την έκθεση, η Marlene Dumas συνεχίζει να διερευνά τη διαδρομή της ζωής μέσα στον χρόνο, εστιάζοντας ταυτόχρονα σε διαφορετικές ζωγραφικές προσεγγίσεις. Αφετηρία τους αποτελεί ένα ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού γλυπτού του 2ου αι. π.Χ., η λεγόμενη «Ηλικιωμένη Γυναίκα της Αγοράς», που απεικονίζει μια γυναίκα ντυμένη για διονυσιακή γιορτή. Τα έργα προσφέρουν εναλλακτικές οπτικές και τεχνικές αποδόσεις της ίδιας πηγής.
Καθώς ο επισκέπτης διασχίζει την έκθεση, το βλέμμα του περιφέρεται ανάμεσα σε σύγχρονες προσωπογραφίες μελαγχολικής έντασης και μαρμάρινα ειδώλια χιλιετιών. Η ίδια η καλλιτέχνιδα δήλωσε στη συνέντευξη Τύπου: «Τα αρχαία έργα έχουν διαχρονική ποιότητα. Σαν να απελευθερώνονται από τις ανθρώπινες προκαταλήψεις».
Photo credit: Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art
«Alfa» Η Αρχή του Τέλους
Η θεματική της έκθεσης είναι πολυεπίπεδη. Οι πίνακες της Dumas αντικατοπτρίζουν μια εμπειρία που δεν είναι ποτέ μόνο ατομική – είναι κοινή, παγκόσμια, βαθιά ανθρώπινη. Στο έργο «Alfa» (2004), αποτυπώνει το γαλήνιο —αλλά και ανατριχιαστικά επιθανάτιο— πρόσωπο μιας νεαρής γυναίκας. Η εικόνα αντλείται από ένα απόκομμα εφημερίδας, το οποίο απαθανάτιζε το σώμα μιας νεκρής Τσετσένας, θύμα της πολύνεκρης ομηρίας στο Θέατρο της Μόσχας το 2002. Μέσα από την επιλογή του συγκεκριμένου στιγμιότυπου, η καλλιτέχνιδα σχολιάζει την ωμότητα του θανάτου, αλλά και την εύθραυστη γραμμή μεταξύ ντοκουμέντου και αναπαράστασης. Ο τίτλος του πίνακα, «Alfa», αντλείται από το πρώτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου, παραπέμποντας ενδεχομένως σε μια αρχή — ειρωνικά αντιπαραβαλλόμενη με το απόλυτο τέλος.
Photo credit: Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art
Ένα «Pas de Deux» με την Αρχαιότητα
Ο επιμελητής της έκθεσης, Douglas Fogle, χαρακτήρισε εύστοχα τη σχέση των έργων της Dumas με τις αρχαιότητες ως «ένα αναχρονιστικό pas de deux». Στη διάρκεια της ξενάγησης, στάθηκε μπροστά σε ένα από τα κυκλαδικά ειδώλια λέγοντας: «Δεν ξέρουμε τίποτα για το πρόσωπο που το δημιούργησε, και όμως, το έργο του επιβιώνει ως καθρέφτης της ανθρώπινης μορφής και ουσίας. Αυτό το στοιχείο είναι που ενώνει την Dumas με την αρχαιότητα».
«Cycladic Blues»
Photo credit: Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art
Και πράγματι, ο επισκέπτης νιώθει αυτόν τον συντονισμό. Στο έργο «Cycladic Blues» (2020), ένα πρόσωπο εμπνευσμένο από κυκλαδικό ειδώλιο μετατρέπεται με ελάχιστες πινελιές σε φάντασμα – ένα αίνιγμα που μοιάζει αρχαίο αλλά και οικείο. Το «Cycladic Blues» απεικονίζει ένα κοντινό πλάνο μιας στιλιζαρισμένης, ανέκφραστης κεφαλής, εμπνευσμένης από πρωτοκυκλαδικό ειδώλιο. Με τρεις σχεδόν ανεπαίσθητες πινελιές, η Dumas δημιουργεί μια αίσθηση ματιών και ενός μελαγχολικού στόματος, τοποθετώντας το έργο σε μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην κωμωδία και την τραγωδία. Η αίσθηση του ανθρώπινου ίχνους πάνω στον καμβά προσδίδει φωνή σε αυτή την αινιγματική, βουβή μορφή, υποδηλώνοντας τη θνητότητα.
Η Ζωγραφική ως Αφή
Η ίδια η Dumas συνοψίζει την πρακτική της ως εξής: «Η ζωγραφική αφορά το ίχνος της ανθρώπινης αφής». Και αυτό ακριβώς αισθάνεται κανείς σε αυτή την έκθεση: ένα άγγιγμα που ξεκινά από την ύλη –το πινέλο, το χαρτί, το μάρμαρο– και φτάνει ως τα πιο μύχια συναισθήματα.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Μαρίνος Τρανουδάκης | Η Καρδιά των Κρουστών «Χτυπά» στην ΕΛΣ
