Η φύση είναι όντως μαγευτική, όμως μπορεί και να μας τρομάξει αν δεν ξέρουμε πώς να εξηγήσουμε τα φυσικά φαινόμενα. Ένας άνθρωπος που δε γνωρίζει φυσική θα μπορούσε να φανταστεί ότι έρχεται το τέλος του κόσμου όταν ο δίσκος της Σελήνης περνάει μπροστά από το δίσκο του Ήλιου και όλα σκοτεινιάζουν. Να αρχίσει να πιστεύει ψευδοεπιστήμες και θεωρίες συνωμοσίας. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για ένα συνηθισμένο φαινόμενο και έχει να κάνει με τις σχετικές θέσεις τριών ουράνιων σωμάτων: του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης.
Αυτή την Κυριακή 21 Ιουνίου 2020 έχουμε τη μεγαλύτερη μέρα του χρόνου στο βόρειο ημισφαίριο, το θερινό ηλιοστάσιο. Ο άξονας περιστροφής της Γης, ο νοητός άξονας που περνά από το Βορρά προς το Νότο, βρίσκεται σε τέτοια θέση, έχει τέτοια κλίση ως προς τον ήλιο, που το βόρειο ημισφαίριο είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά στον Ήλιο και τον Νότιο όσο το δυνατόν πιο μακριά. Έτσι, το βόρειο ημισφαίριο φωτίζεται από τον Ήλιο περισσότερο από όλες τις άλλες ημέρες του χρόνου.
Φέτος, όμως, έχουμε και ένα άλλο φυσικό φαινόμενο την ίδια μέρα! Η Σελήνη θα περάσει ανάμεσα από τη Γη και τον Ήλιο και θα κρύψει το φως του Ήλιου, το φαινόμενο γνωστό ως έκλειψη Ηλίου. Η συγκεκριμένη έκλειψη έχει μια ιδιαιτερότητα. Ο δίσκος της Σελήνης δε θα καλύψει εντελώς το δίσκο του Ήλιου, αλλά μόνο κατά περίπου 98-99%, αφήνοντας ένα φωτεινό δαχτυλίδι, το δαχτυλίδι της φωτιάς.
Ας τα δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά. Έχουμε τη Γη που περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο και τη Σελήνη που περιφέρεται γύρω από τη Γη. Για να συμβεί μια Ηλιακή έκλειψη πρέπει να συμβούν δύο πράγματα:
- Η Σελήνη να βρεθεί σε συγκεκριμένα σημεία στον ουρανό. Οι τροχιές Γης και Σελήνης δεν είναι στο ίδιο επίπεδο. Η τροχιά πάνω στην οποία κινείται η Σελήνη σχηματίζει περίπου 5 μοίρες γωνία με την τροχιά πάνω στην οποία περιφέρεται η Γη γύρω από τον Ήλιο. Η Σελήνη περνά από τις διασταυρώσεις αυτές 2 φορές σε κάθε περιστροφή γύρω από τη Γη.
- Τα τρία σώματα, Ήλιος, Γη, Σελήνη, πρέπει να βρεθούν στην ίδια νοητή γραμμή και να έχουμε νέα Σελήνη.
Όταν ικανοποιηθούν και οι δύο συνθήκες, τότε έχουμε έκλειψη Ηλίου, όπου η σκιά της Σελήνης πέφτει πάνω στη Γη. Ένα πείραμα που μπορείτε να κάνετε στο σπίτι είναι με ένα πορτοκάλι (Σελήνη) και ένα φακό (Ήλιος). Και ας πούμε ότι ο τοίχος είναι η Γη, εκτός αν έχετε μια υδρόγειο σφαίρα ώστε να είναι λίγο πιο ρεαλιστικό το πείραμα! Κρατήστε το πορτοκάλι ανάμεσα στην υδρόγειο και τον φακό και φωτίστε το πορτοκάλι. Η σκιά του πέφτει πάνω στην υδρόγειο και εκεί είναι το σημείο που οι μικροσκοπικοί άνθρωποι που κατοικούν στην υδρόγειό σας θα δουν έκλειψη! Αν γυρίσετε ταυτόχρονα την υδρόγειο, θα δείτε την πορεία της σκιάς πάνω της. Όπως συμβαίνει και στη Γη.
Αναλόγως με την απόσταση της Σελήνης από τη Γη θα έχουμε είτε ολική έκλειψη Ηλίου ή δακτυλιοειδή. Έχει να κάνει με το φαινόμενο μέγεθος (πόσο μεγάλα φαίνονται) των δίσκων της Σελήνης και του Ήλιου στον ουρανό. Αν είναι η Σελήνη πιο κοντά στη Γη φαίνεται πιο μεγάλος ο δίσκος της απ’ ό,τι αν είναι πιο μακριά. Επίσης, αναλόγως με τη θέση του παρατηρητή πάνω στη Γη, θα δει άλλο φαινόμενο:
- Ολική/δακτυλιοειδή έκλειψη Ηλίου αν βρίσκεται πλήρως μέσα στη σκιά
- Δακτυλιοειδή αν η Σελήνη βρίσκεται στο απόγειο, το πιο μακρινό σημείο από τη Γη
- Μερική έκλειψη Ηλίου αν βρίσκεται μέσα στην παρασκιά
- Καθόλου έκλειψη αν δεν πέφτει σκιά από τη Σελήνη στη Γη
Άτυχος ο τελευταίος παρατηρητής, αλλά ευτυχώς έχουμε και την τεχνολογία και μπορεί να το δει μέσω ίντερνετ! Αν θέλετε να δείτε την δακτυλιοειδή έκλειψη μέσω ίντερνετ, η African Astronomical Society έχει μια ιστοσελίδα με συνδέσμους ανά περιοχή, τι ώρα θα συμβεί (σε ώρα Αγγλίας, -2 ώρες Ελλάδας) και κάλυψη του δίσκου του Ηλίου. Περισσότερες πληροφορίες για την ώρα παρατήρησης, εδώ.
Οι ηλιακές εκλείψεις μπορούν να κρατήσουν από μερικά δευτερόλεπτα (μερική) μέχρι αρκετά λεπτά (περισσότερο από 7 λεπτά για ολική έκλειψη όταν ο Ήλιος είναι στο Ζενίθ, δηλαδή κάθετα από πάνω μας, όταν η Σελήνη είναι στο περίγειο και όταν η Γη είναι στη πιο μακρινή απόσταση από τον Ήλιο).
Η δακτυλιοειδής έκλειψη στις 21 Ιούνη 2020 θα είναι ορατή από την Κεντρική Αφρική, Μέση Ανατολή, Νότια Ασία (Πακιστάν, Ινδία, Κίνα) και από τον Ειρηνικό Ωκεανό. Εκεί ο δίσκος του Ήλιου θα είναι καλυμμένος κοντά στο 99% αναλόγως την τοποθεσία. Στην Ελλάδα θα είναι ορατή σαν μερική έκλειψη με μεγαλύτερη κάλυψη στο Καστελόριζο (19,6%), ενώ στα Βόρεια μόνο κατά 10%.
Και όπως τραγουδά και ο Johnny Cash στο αγαπημένο μου Ring of Fire:
I fell into a burnin’ ring of fire
I went down, down, down
And the flames went higher,
And it burns, burns, burns,
The ring of fire, the ring of fire.
Γι’ αυτό, μη βλέπετε ποτέ τον ήλιο με γυμνά μάτια! Πάντα με ειδικά γυαλιά για έκλειψη ηλίου.
Πηγές:
https://el.wikipedia.org/wiki/Ηλιακή_έκλειψη_της_21ης_Ιουνίου_2020
https://www.timeanddate.com/eclipse/solar/2020-june-21
https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/What_is_an_eclipse?fbclid=IwAR1ijbYLvhjY2v1jPZJj6BsTETligV0m2A3O7_5jtDeJojXo5Awp9MKKMf0
https://www.nasa.gov/eclipse
https://bit.ly/3hFzeKl
https://el.wikipedia.org/wiki/Ηλιοστάσιο
https://www.timeanddate.com/eclipse/annular-solar-eclipse.html
