Η 13η ΕΣΩ: ολοκληρώθηκε την Τετάρτη 7 Μαΐου 2025 στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, ακριβώς όπως υποσχέθηκε, σαν αγκαλιά που εμπεριέχει τη ρευστότητα του σύγχρονου, διασυνδεδεμένου κόσμου μας, που διαρκώς αλλάζει.
«Η τεχνολογία είναι η απάντηση… αλλά ποια ήταν η ερώτηση;» έγραψε το μακρινό 1966 ο Άγγλος αρχιτέκτονας Cedric Price. Σχεδόν 60 χρόνια μετά, οι προσκεκλημένοι ομιλητές και ομιλήτριες της φετινής ΕΣΩ επιχείρησαν να στοιχειοθετήσουν τα δικά τους ερωτήματα, προτάσεις και προβληματισμούς για το πώς η νέα τεχνολογία και η –πολλά υποσχόμενη και πολυσυζητημένη στις μέρες μας– τεχνητή νοημοσύνη της θα ενσωματωθούν στα πεδία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας. Γιατί; Μα, για να μάθουμε να σχεδιάζουμε και να επανασχεδιάζουμε τους εαυτούς και τα κουκούλια που μας περιβάλλουν στην ασταθή και, άκρως, επισφαλή παγκόσμια πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής και της στεγαστικής κρίσης του σήμερα.
Πέντε εγχώριοι ομιλητές, τέσσερις αρχιτέκτονες κι ένας πολεοδόμος, από την Αθήνα και τη Μύκονο, συνάντησαν στη σκηνή της φετινής ΕΣΩ πέντε διεθνείς ομιλητές: τρεις αρχιτέκτονες σε σημαντικά έργα μεγάλης κλίμακας και δημόσιου ενδιαφέροντος, από το Ρότερνταμ, το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη αντίστοιχα, μια ακαδημαϊκό-ερευνήτρια από το Πανεπιστήμιο Yale και μια αρχιτέκτονα-πολεοδόμο με έδρα το Ρότερνταμ της Ολλανδίας, που απέδειξε στην πράξη τι σημαίνει να σχεδιάζουμε, αλλά και να ζούμε με κοινωνικό προσανατολισμό και πρόσημο – συμπεριληπτικά.
Aude Mazelin
Σε έναν εξαιρετικά γοητευτικό συντονισμό μεταξύ τους, η Μάρα Παπαβασιλείου, συν-ιδρύτρια του γραφείου Micromega Architecture & Strategies, η Κατερίνα Καραγιάννη, συν-ιδρύτρια του γραφείου KKMK Architects, και η Aude Mazelin, ιδρύτρια του γραφείου Mykonos Architects, έθεσαν τη συναισθηματική σύνδεση του ανθρώπου με τον χώρο στο επίκεντρο των τοποθετήσεών τους για το πώς η αρχιτεκτονική (τους) λειτουργεί σαν αγκαλιά που συμπυκνώνει, σε δεδομένα τετραγωνικά, την ουσία του μεταβαλλόμενου κόσμου με στόχο την πνευματική και σωματική ευημερία του εκάστοτε κατοίκου-χρήστη.
Κατερίνα Καραγιάννη
Μια αρχιτεκτονική εμβυθιστική (immersive), όπως την ονόμασαν οι KKMK Architects, μια αρχιτεκτονική πολυ-συναισθηματική, πολυ-επίπεδη και πολυ-παραγοντική, που ενεργοποιεί την περιέργεια, τη μνήμη, την αίσθηση του ανήκειν, την έκπληξη, την ηρεμία και την απόλαυση, κατά τους Μicromega, μια αρχιτεκτονική που «δεν είναι αλλά γίνεται» από ανθρώπους για ανθρώπους, και, τελικά, τους αντανακλά σε όλο τους το βάθος, κατά τους Mykonos Architects.
Μάρα Παπαβασιλείου
«Οι άνθρωποι δεν ξεχνούν ποτέ τον τρόπο με τον οποίο τους έκανες να αισθάνονται», υπογράμμισε, παραθέτοντας τους στίχους της Maya Angelou, η Μάρα Παπαβασιλείου και συνέχισε, «το ίδιο ισχύει και για τους τόπους» εφόσον οι άνθρωποι δεν θα ξεχάσουν ποτέ πώς τους έκανε να αισθανθούν ένας χώρος, ένα μέρος, μια σχεδιασμένη και άρα νοηματοδοτημένη λωρίδα γης.
Η αρχιτεκτονική ενσυναίσθηση παράγει μια «αρχιτεκτονική ευαισθησία» που προσφέρει μέσα στο χάος του έξυπνου, αλγοριθμικά εναλλασσόμενου, σύγχρονου κόσμου μας μια κουκκίδα για να αισθανθείς.
Ήβη Νανοπούλου
Στο ίδιο μήκος κύματος, το «Ρίζες και Καρποί: Καλλιεργώντας την Καινοτομία» στην κοινή παρουσίαση των Thymio Papayannis and Associates (TPA), από την αρχιτέκτονα και διευθύντρια του γραφείου Ήβη Νανοπούλου και τον αρχιτέκτονα-πολεοδόμο και εταίρο του οργανισμού Δημήτρη Πούλιο. Χρησιμοποιώντας παραδείγματα δημόσιων αστικών αναπλάσεων που έχει αναλάβει το γραφείο στην ελληνική επικράτεια, οι TPA μίλησαν για την ευθύνη του αρχιτέκτονα έναντι του συλλογικού, για τον αειφόρο ανασχεδιασμό μεσογειακών πόλεων με γνώμονα τη συνύπαρξη και την ενσωμάτωση της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς στο δομημένο περιβάλλον, καθώς και για την αδιαπραγμάτευτη ευθυγράμμιση των δημόσιων έργων στις ανάγκες και στις επιθυμίες της κοινωνίας των πολιτών.
Δημήτρης Πούλιος
Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας στον έξυπνο κόσμο του παρόντος και του μέλλοντος; Σκέψη, ήθος και συλλογική ιστορία αποτυπώνονται στον χώρο, μετατρέποντας το χάος των άπειρων δυνατοτήτων σε σχεδιασμό για την κοινή ζωή των πολλών.
Beatriz Ramo
Εστιάζοντας στους τρόπους κατοίκησης και ανακατοίκησης του χάους των σύγχρονων μητροπόλεων –οικοσυστήματα ή αλλιώς οικιακά συστήματα που κατοικούνται άγρια και πυκνά– η αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, ερευνήτρια και ιδρύτρια του γραφείου STAR strategies + architecture Beatriz Ramo ταξίδεψε το κοινό της ΕΣΩ από την καρδιά του Ρότερνταμ και το Cabanon στο Παρίσι και στο πρότζεκτ κοινωνικής στέγασης START-Ivry. Ξεδιπλώνοντας την πρότυπη, συμπεριληπτική, μεθοδολογία έρευνας και σχεδιασμού του γραφείου, η Ramo εξήγησε με παραδείγματα πόσο σημαντικό και απαραίτητο είναι «να σχεδιάζουμε για όλους» τους ανθρωπότυπους κατοίκων και για όλες τις σύγχρονες μορφές οικογενειακότητας.
Ο σύγχρονος, έξυπνος, κόσμος μας απαιτεί άμεσο επαναπροσδιορισμό των προϋπαρχουσών αρχιτεκτονικών τυπολογιών, αναγορεύοντας την κάτοψη ως το βασικό εργαλείο του αρχιτέκτονα για να δώσει χώρο στο απρόβλεπτο της ζωής που μεταβάλλεται.
Ανδρέας Καραβάνας
Μιλώντας για δυναμικές κατόψεις, όπως μόνο αυτές που οι OMA ξέρουν να σχεδιάζουν, ο Ανδρέας Καραβάνας, senior architect και επικεφαλής έργων στο Γραφείο Μητροπολιτικής Αρχιτεκτονικής (OMA) στο Ρότερνταμ, επιβεβαίωσε μέσα από εμβληματικά έργα του γραφείου, όπως το διαχρονικό Fondazione Prada (2015) στο Μιλάνο και η πρόσφατα ολοκληρωμένη αναδιαμόρφωση και επέκταση του Αιγυπτιακού Μουσείου (2025) του Τορίνο, σε συνεργασία με το γραφείο Andrea Tabocchini Architecture, πως, πρώτον, «στην αρχιτεκτονική ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός» εκτός από τις φορές που πελάτης είναι η Prada –οπότε είναι– και, δεύτερον και κυριότερο, πως «η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι μια σύγχρονη αρχιτεκτονική πράξη».
Για να αγκαλιάσουμε το χάος του έξυπνου κόσμου μας είναι απαραίτητο να συμπεριλάβουμε όλα τα επίπεδα της πρότερης ιστορίας του, αντιμετωπίζοντας τις πόλεις ως μνημονικά κολάζ και την αυθεντικότητα στην αρχιτεκτονική ως μια ποιότητα που δεν μένει στάσιμη, αλλά διαρκώς εξελίσσεται.
Julian Lipscombe
Επόμενη στάση το Λονδίνο, από τον Julian Lipscombe, διευθυντή των Bennetts Associates, και την ενεργή προτροπή να αγκαλιάσουμε το χάος ως πηγή έμπνευσης και καταλύτη εξέλιξης σε έναν έξυπνο κόσμο όπου η αλλαγή είναι η μοναδική σταθερά της ζωής. Η βιωσιμότητα, σε κλίμακα κτιρίου και πόλης, στάθηκε στο επίκεντρο της τοποθέτησης του Lipscombe με σύνθημα «More with Less», στοχεύοντας σε μια αρχιτεκτονική με περισσότερες αισθητικές ποιότητες και λιγότερη ποσότητα υλικών. Μοντερνιστικές ιδέες όπως «μια πόλη μέσα σε ένα κτίριο», για τη μείωση των μετακινήσεων άρα και της σπατάλης πόρων στις μεταφορές, και «έμφαση στον άνθρωπο» σε επίπεδο αστικότητας καθοδηγούν τη σκέψη των Bennetts περί αειφορίας σε συνδυασμό με την χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών, όπως η μαζική ξυλεία και το άχυρο.
Αναπόσπαστο κομμάτι της ΕΣΩ, κάθε χρονιά, η απονομή των Βραβείων Συνολικής Προσφοράς Archisearch Lifetime Achievement Awards, λίγο πριν από το διάλειμμα του συνεδριακού μέρους της ημερίδας, με τον απονεμητή, αρχιτέκτονα και καθηγητή Παναγιώτη Πάγκαλο να βραβεύει φέτος τους Κώστα Τσόκλη, Μάνο Περράκη και Ντίνα Βαΐου.
«Θα χαρώ πολύ να με κρίνετε ξανά στο μέλλον όχι από τα λόγια που είπα, αλλά από τα έργα που έκανα», σημείωσε ο εικαστικός Κώστας Τσόκλης που, μέσα από το έργο του, προσπαθεί αδιάκοπα να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του ανθρώπου με την πράξη της ζωής.
«Η αρχιτεκτονική είναι μια τέχνη που σου επιτρέπει να ζεις και να ονειρεύεσαι μέσα της, ελπίζοντας στο ακατόρθωτο, στο θαύμα», υπογράμμισε ο αρχιτέκτονας Μάνος Περράκης, ένας αυθεντικός θεατράνθρωπος.
«Ο χώρος παράγεται από την κοινωνία και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των κοινωνικών σχέσεων και όχι ουδέτερο δοχείο ή πεδίο έτοιμο να δεχθεί τους σχεδιασμούς των αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων», υπερθεμάτισε η ομότιμη καθηγήτρια ΕΜΠ στον Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας Ντίνα Βαΐου, η οποία αφιέρωσε τη ζωή και το έργο της στη μελέτη της πόλης (urban studies) μέσα από μια έμφυλη οπτική που επιδιώκει να αναδείξει τη σημασία της άτυπης εργασίας και του ιδιωτικού χώρου διαβίωσης στη συγκρότησή της.
Anna Dyson
Θεαματικό φινάλε της ΕΣΩ 2025, με αμερικανικό αέρα, από την Anna Dyson, καθηγήτρια αειφόρου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στη Σχολή Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Yale, ιδρύτρια και διευθύντρια του Yale Center for Ecosystems in Architecture (CEA), και τον Chris Sharples, ιδρυτικό εταίρο των SHoP Architects με έδρα τη Νέα Υόρκη. Μέσα από τη συνεργασία τους, οι Dyson και Sharples παρουσίασαν ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πώς η πανεπιστημιακή έρευνα αιχμής γύρω από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό ενσωματώνεται στην κατασκευή ως εφαρμοσμένη αρχιτεκτονική πρακτική. Ταυτόχρονα, περιέγραψαν πώς το μότο των SHoP Architects «το έργο μας βρίσκεται στο μέλλον» θέτει τις βάσεις για τη διευθέτηση του χάους στην παραγωγή της αρχιτεκτονικής στον σύγχρονο, έξυπνο, τρόπο ζωής.
Chris Sharples
Και οι δύο ομιλητές υπερθεμάτισαν πως οι αρχιτέκτονες χρειάζεται να αναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε αρχιτεκτονική: (α) λειτουργώντας συλλογικά μέσα από διεπιστημονικούς όρους συνεργασίας, (β) ενισχύοντας τη βιοποικιλότητα εντός των κτιριακών συστημάτων, (γ) ενσωματώνοντας τις νέες τεχνολογικές μεθόδους και την τεχνητή νοημοσύνη (AI) στον σχεδιασμό της πόλης και του δομημένου περιβάλλοντος, και (δ) προτεραιοποιώντας άμεσα τη χρήση βιομηχανικών, φιλικών προς το περιβάλλον και με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα, υλικών.
Χρησιμοποιώντας την έξυπνη τεχνολογία ως ρυθμιστή του απρόβλεπτου που οδηγεί στο χάος, στόχος της αρχιτεκτονικής είναι όχι να ελέγξει τη φύση, αλλά να σχεδιάσει μέσα στην πολυπλοκότητά της, ενσωματώνοντας το δομημένο περιβάλλον μέσα στο οικοσύστημα της γης και όχι το αντίστροφο.
Ακολουθώντας τη σκέψη του αρχιτέκτονα Carlo Ratti, επιμελητή της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας 2025 με κεντρική θεματική «Intelligens. Natural. Artificial. Collective.», η φετινή ΕΣΩ ολοκληρώθηκε αναδεικνύοντας την προσαρμογή στο χάος μέσα από διάφορες μορφές φυσικής και τεχνητής νοημοσύνης ως την ύψιστη σχεδιαστική αρετή μιας «έξυπνης» αρχιτεκτονικής ως τέχνης και τεχνικής επιβίωσης.
***
Δημιουργία Περιεχομένου & Χορηγός Επικοινωνίας Archisearch.gr
Διεύθυνση Παραγωγής & Καλλιτεχνική Επιμέλεια Design Ambassador
Eπιμέλεια άρθρου: Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου
Στοιχεία Διοργάνωσης
ΕΣΩ 2025 – Αγκαλιάζοντας το Χάος σε Έναν Έξυπνο Κόσμο
Τυπολογία: Συνέδριο, Ημερίδα Αρχιτεκτονικής & Σχεδιασμού
Τοποθεσία: Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Ημερομηνία: Τετάρτη 7 Μαΐου 2025
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
ΕΣΩ 2024 «Down to Earth» | Η Αρχιτεκτονική στο Νέο Κλιματικό Καθεστώς
#BraveNewLeaders | Σύγχρονη Ηγεσία με Στρατηγική, Ευελιξία και Ανθρωπιά
