Κάθε φορά που μου δίνεται η ευκαιρία να αναφερθώ στο ζήτημα του σεξισμού στον εργασιακό χώρο, και δη στον τομέα της δικαιοσύνης, προβληματίζομαι. Κι αυτό διότι η εμπειρία του σεξισμού και της διακριτικής μεταχείρισης στον εργασιακό χώρο συχνά προκαλεί σε πολλές γυναίκες αίσθημα αμφιβολίας.
Η ύπουλη φύση του σεξισμού μπορεί να σπείρει σπόρους αυτοαμφισβήτησης, κάνοντας τις γυναίκες να αναρωτιούνται: «Τώρα αυτό που νιώθω είναι φυσιολογικό;», «Ήταν πραγματικά διακριτική μεταχείριση αυτό που βίωσα;», «Μήπως είμαι υπερβολική;». Αυτό το μούδιασμα που έχουμε νιώσει όλες μας, έστω και μια φορά, κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής μας σταδιοδρομίας.
Έπειτα όμως αναλογίζομαι τη μεγάλη δύναμη που έχει το να μοιράζονται οι γυναίκες τις ιστορίες τους. Κι αν έστω και μια γυναίκα, ακούγοντας τις δικές μου εμπειρίες, συνειδητοποιήσει ότι ναι, αυτό που βίωσε δεν είναι φυσιολογικό, ότι ναι, ήταν πραγματικά διακριτική μεταχείριση, ότι όχι, δεν είναι υπερβολική, αν έστω και μία γυναίκα ακούσει αυτή τη φωνή μέσα της που της λέει ότι δεν πρέπει να ανεχτεί μία συμπεριφορά που την προσβάλλει ως προσωπικότητα και ως επαγγελματία, ναι, είναι μια μεγάλη επιτυχία.
Eξάλλου, πλέον έχει ανοίξει ο κοινωνικός διάλογος για τη θέση της γυναίκας στην ηγεσία και σε ανώτερα αξιώματα και πρέπει να ενισχυθεί.
Οι Γυναίκες Πλήττονται Δυσανάλογα
Το νομικό επάγγελμα, αν και κάνει βήματα προς την κατεύθυνση της συμμετοχικότητας, εξακολουθεί να παλεύει με συστημικά ζητήματα που πλήττουν δυσανάλογα τις γυναίκες. Παρά την πρόοδο, οι ανισότητες μεταξύ των φύλων εξακολουθούν να υφίστανται.
Καταρχήν, οι γυναίκες προτιμώνται στη διαδικασία πρόσληψης σε δικηγορικά γραφεία και νομικούς οργανισμούς λόγω της εργατικότητας και της εμμονής τους στην έρευνα των υποθέσεων, που είναι απαραίτητες στη νομική επιστήμη. Θα προσέθετα και της υπομονής τους με τον άνθρωπο, αφού η νομική είναι ανθρωπιστική επιστήμη.
Περαιτέρω, όμως, αντιμετωπίζουν συχνά διακρίσεις κατά τις διαδικασίες προαγωγής. Παρά το γεγονός ότι έχουν τα ίδια προσόντα και ικανότητες, μπορεί να παραγνωρίζονται σε ευκαιρίες ανέλιξης υπέρ των ανδρών συναδέλφων τους. Αυτή η προκατάληψη διαιωνίζει τις ανισότητες μεταξύ των φύλων στις ηγετικές τάξεις του νομικού επαγγέλματος.
Ως άμεσο επακόλουθο, εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται σε ηγετικές θέσεις σε δικηγορικά γραφεία και νομικά τμήματα εταιρειών. Αυτή η έλλειψη αντιπροσώπευσης περιορίζει την επιρροή των γυναικών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και διαιωνίζει την αντίληψη ότι η ηγεσία είναι ένας κατεξοχήν ανδρικός τομέας.
Άνισες Αμοιβές
Ταυτόχρονα, αντιμετωπίζουν συχνά ανισότητες στις αμοιβές σε σύγκριση με τους άνδρες συναδέλφους τους. Ακόμη και όταν κατέχουν παρόμοιες θέσεις και επίπεδα εμπειρίας, οι γυναίκες συχνά αμείβονται λιγότερο για την εργασία τους. Αυτό το μισθολογικό χάσμα όχι μόνο υπονομεύει την οικονομική ασφάλεια, αλλά αντανακλά επίσης υποκείμενες προκαταλήψεις και ανισότητες μεταξύ των φύλων, ειδικά στη δικηγορία.
Επίσης, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις οι γυναίκες να αντιμετωπίζουν συχνά σεξουαλική παρενόχληση και εχθρικό εργασιακό περιβάλλον, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει ανεπιθύμητες προσεγγίσεις, ανάρμοστα σχόλια και διακριτική μεταχείριση με βάση το φύλο, επειδή η κοινωνία δεν είναι έτοιμη ακόμη να δεχτεί ηγετικό ρόλο σε γυναίκα. Μια τέτοια συμπεριφορά θέτει σε κίνδυνο την αίσθηση ασφάλειας και ευημερίας των γυναικών στον εργασιακό χώρο.
Βήματα Προόδου
Σίγουρα το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή βρίσκονται, τουλάχιστον στη χώρα μας, γυναίκες στη κορυφή της πυραμίδας των ανώτατων δικαστηρίων, στον Άρειο Πάγο, στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, στο Συμβούλιο της Επικρατείας, στο Ελεγκτικό Συνέδριο και το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους είναι ένα από τα εντυπωσιακά βήματα προς τη συμμετοχικότητα.
Ο αυξανόμενος αριθμός των γυναικών που αποτελούν μέλη του δικαστικού σώματος και η επιλογή τους για θέσεις που απαιτούν υπευθυνότητα, ευθυκρισία και ήθος, επίσης είναι. Είναι κάτι που αισθάνομαι, σίγουρα, πολλές φορές όταν οι δικαστές με διορίζουν να αναλάβω καίριες δικαστικές γραφολογικές υποθέσεις που απαιτούν ευθύνη, ακεραιότητα και άκρα εμπιστοσύνη.
Ωστόσο, το να συζητήσουμε για ισότητα και ισοτιμία των δύο φύλων αποκλειστικά βάσει αυτών θα είναι ίσως κάπως εσπευσμένο, όταν ακόμη γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες περιστατικών άμεσου ή έμμεσου σεξισμού.
Πού Είναι ο Δικηγόρος Πατέρας σου!
Όντας μητέρα δύο κοριτσιών, φοιτητριών Νομικής, που πρόκειται σύντομα να ενταχθούν στον ίδιο επαγγελματικό στίβο με εμένα, συχνά ανησυχώ. Σκέφτομαι περιστατικά που τόσο εγώ όσο και γυναίκες συνάδελφοί μου βιώσαμε τα πρώτα χρόνια άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος.
Μέλη του δικαστικού σώματος, αμφότερων των φύλων, αλλά και συνάδελφοι, συνήθως άνδρες, αμφισβητούσαν τις ικανότητές μας και μας μείωναν, με βάση το φύλο μας, ακόμα και αν είχαν λιγότερα προσόντα. Θυμάμαι, η ανακρίτρια, κατά την ανάκριση μιας υπόθεσης ποινικού δικαίου, μου εξέφρασε την απορία γιατί βρισκόμουν εκεί, γιατί είχα επιλεγεί εγώ γι’ αυτή την υπόθεση, αφού ούτε πατέρα δικηγόρο είχα, ήμουν νέα και παραστάθηκα άριστα!
Θεωρούσε ότι μία γυναίκα, και δη νέα, δεν δύνατο να αναλάβει μια τόσο απαιτητική υπόθεση και να τη φέρει επιτυχώς εις πέρας. Από την άλλη, δεν είναι λίγες οι ιστορίες για εισαγγελείς ή δικαστές των οποίων η σεξιστική συμπεριφορά δεν τιμωρήθηκε ποτέ. Ως ασκούμενη δικηγόρος έχω συναντήσει εφέτη ο οποίος, κάθε φορά που δίκαζε με γυναίκα δικηγόρο, εκνευριζόταν από έδρας και πετούσε με θρασύτητα τη δικογραφία κάτω από την έδρα.
Και κανείς δεν αντιδρούσε. Φυσικά, παρόλο που αυτή του η συμπεριφορά ήταν γνωστή, δεν εκκλήθη ποτέ να περάσει πειθαρχικό. Όπως επίσης πειθαρχικό δεν πέρασαν ποτέ άνδρες-μέλη του δικαστικού σώματος που, καταχρώμενοι την εξουσία τους και εκμεταλλευόμενοι τη θέση τους, είτε φλέρταραν άκομψα δημοσίως δικηγορίνες είτε εξέφραζαν σεξιστικά σχόλια, ενώπιον των πελατών ή των λοιπών συναδέλφων, προσπαθώντας άμεσα και έμμεσα να μας υποβαθμίσουν.
Μεταξύ Εργασίας και Σπιτιού
Επιπλέον, μια σημαντική πρόκληση είναι και ο αγώνας για την εξισορρόπηση μεταξύ των επαγγελματικών φιλοδοξιών και των οικογενειακών υποχρεώσεων. Οι γυναίκες στο νομικό επάγγελμα βρίσκονται συχνά αντιμέτωπες με τον απαιτητικό φόρτο εργασίας και τις κοινωνικές προσδοκίες σχετικά με την οικογενειακή ζωή.
Oι διάχυτοι ρόλοι των φύλων που συχνά ορίζουν τις γυναίκες ως κύριους φροντιστές δημιουργούν δυσανάλογο βάρος, καθιστώντας δύσκολη την πλοήγηση σε απαιτητικούς επαγγελματικούς ρόλους και την ταυτόχρονη εκπλήρωση των οικογενειακών υποχρεώσεων. Δεν θα ξεχάσω ποτέ ένα περιστατικό που βίωσα όντας εννέα μηνών έγκυος στην πρώτη μου κόρη (28 ετών τότε). Εκδικάζαμε μια υπόθεση εργατικού δικαίου, όπου το ζητούμενο είναι η ταχύτητα στην απονομή της δικαιοσύνης προκειμένου οι εργαζόμενοι να βιοπορίζονται, κατά την οποία η συνάδελφος δικηγόρος που αντιπροσώπευε την αντίπαλη πλευρά ζήτησε αναβολή.
Εγώ με τη σειρά μου ζήτησα από την πρόεδρο η ημερομηνία αναβολής να είναι σύντομα ώστε να μπορώ να παρασταθώ πριν από τη γέννηση της κόρης μου, καθώς μετά θα ήταν δύσκολο. Και σε αυτό το αίτημά μου η πρόεδρος απάντησε ότι δεν έπρεπε να αναλάβω την υπόθεση εφόσον είμαι έγκυος. Υπήρχε ποτέ περίπτωση να ειπωθεί κάτι τέτοιο σε έναν άνδρα δικηγόρο που πρόκειται να γίνει σύντομα πατέρας; Σαφώς και όχι.
Και εκτός αυτού, τα κοινωνικά πρότυπα σμιλεύουν και τον τρόπο με τον οποίο τα δύο φύλα αντιδρούν στην επαγγελματική ανέλιξη των συντρόφων και συζύγων τους. Συχνά επικρατεί το εξής πρότυπο: μια γυναίκα να στέκεται ενεργά δίπλα στον άνδρα, στηρίζοντάς τον στην επαγγελματική, κοινωνική, πολιτική του δράση.
Ενώ ο άνδρας; Πολλές φορές είμαστε ευχαριστημένοι με τον άνδρα απλώς να ανέχεται τη δράση της γυναίκας, όχι απαραιτήτως να τη στηρίζει με την ίδια θέρμη. Πρέπει, επιτέλους, να αλλάξει το αφήγημα «η μεγάλη γυναίκα πίσω από τον σπουδαίο άνδρα». Δεν θέλουμε να μετατραπεί στο «ο μεγάλος άνδρας πίσω από τη σπουδαία γυναίκα», όπως πολλοί χωρίς ιδιαίτερη σκέψη υποστηρίζουν. Θέλουμε και χρειαζόμαστε ο άνδρας να είναι επιτέλους δίπλα στη γυναίκα, ούτε πίσω, ούτε μπροστά, δίπλα της ενεργητικά, δίπλα της επιδραστικά.
Όλα αυτά τα βιώματά μας, όμως, πρέπει να μας φέρουν κοντά. Η απάντηση στη διακριτική μεταχείριση είναι η στήριξη, η αγάπη, η ενδυνάμωση. Γι’ αυτό στη Θεσσαλονίκη, με πρωτοβουλία μου, ενωθήκαμε και δημιουργήσαμε την «Ένωση Γυναικών Αλυσίδα», με στόχο να εμπνεύσουμε και να ενδυναμώσουμε γυναίκες όλων των ηλικιών, μέσω ποικίλων δράσεων, όπως ομιλίες, workshops και με κοινωνική δικτύωση.
Μέσω της δύναμης της συλλογικής δράσης επιδιώκουμε να δεσμευτούμε για να προωθήσουμε ένα περιβάλλον όπου οι γυναίκες δεν είναι απλώς ισότιμοι συμμετέχοντες, αλλά ηγέτες στη διαμόρφωση της ζωής τους. Επίσης, μετέχω ενεργά στον νεοσύστατο Όμιλο Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης (ΟΠΕΔ), που, μεταξύ άλλων, ασχολείται και με την κατάργηση των έμφυλων διακρίσεων στη Δικαιοσύνη και την εξάλειψη των διακριτικών συμπεριφορών λόγω φύλου.
Η επαγγελματική μου πορεία με έφερε στην ευχάριστη θέση να γνωρίζω πολύ δυνατές γυναίκες, πολύ δυνατά μυαλά, που μέσω του επαγγέλματός τους έχουν γίνει επιδραστικές, φέρουν μοντέρνες ιδέες και άλλον αέρα και πλουτίζουν τη δημόσια σφαίρα της χώρας, και αυτό με γεμίζει χαρά, αισιοδοξία και την προσμονή ότι η κοινωνική αλλαγή που προσδοκούμε, ακόμη και αν δεν ολοκληρωθεί σύντομα, τουλάχιστον δημιουργείται.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Η Γιασεμή Καλαθάκη και τα 300 «Πέπλα» του Belly Dance
Μυρτώ Παπαθάνου | Καλή Επένδυση Είναι Αυτή που σε Ενθουσιάζει
Γεωργία Λαλέ | Η Τέχνη ως «Καταφύγιο»
