Οι κεφάτες τρίλιες του καναρινιού από το απέναντι μπαλκόνι, το φρέσκο ντόπιο βούτυρο στον μπουφέ του μετσοβίτικου ξενώνα, ένα καθαρό λευκό πουκάμισο, μια «καλημέρα» με χαμόγελο. Ασβεστωμένα σοκάκια, μια αυλή γεμάτη φουντωτούς βασιλικούς, το φροντισμένο ξωκλήσι στην άκρη του πουθενά. Ο οδηγός που σταματά στη διάβαση των πεζών, η κυρία που μαζεύει προσεκτικά τις ακαθαρσίες του σκύλου της, το καπάκι του κάδου απορριμμάτων κλειστό, κορίτσια με περιποιημένα και όχι επιθετικά νύχια.
Τι λέω τόση ώρα; Περιγράφω εικόνες του φετινού καλοκαιριού που με έκαναν να αναλογιστώ «πώς αλλάζουν οι εποχές» και μαζί τους η αντίληψή μας για το ωραίο. Κάποτε ταυτιζόταν με το μεγαλείο και τη συμμετρία, σήμερα με ό,τι «γράφει» καλύτερα στην κάμερα, κι αύριο ίσως με τις εμπειρίες που θα συνθέτει η εικονική πραγματικότητα. Πίσω όμως από αυτές τις μεταβάσεις, παραμένει σταθερή μια ανάγκη του ανθρώπου: να αναζητά –κάτι που συχνά επικαλούμαστε αλλά σπάνια ορίζουμε– την αισθητική.
Η Αισθητική ως Θέση
Τι σημαίνει όμως «αισθητική»; Ο Πλάτων την εντόπισε σε ό,τι «εγείρει θαυμασμό»: όχι μόνο στην ομορφιά αλλά και στη σοφία, την αρετή, τους καλούς νόμους. Ο Αριστοτέλης τη σύνδεσε με την τάξη, τη λογική, την κάθαρση. Ο Montesquieu τόνιζε ότι η αισθητική δεν αφορά μόνο την τέχνη ή τη θεωρία, αλλά αγγίζει την καθημερινότητα όπου το προσωπικό «μου αρέσει» αποκτά αξία. O Alexander Baumgarten «βάφτισε» επισήμως «aesthetica» αυτήν την αναζήτηση. Ο Kant είδε στην αισθητική μια γέφυρα με την ηθική.
Η αισθητική και ο σεβασμός είναι επιλογές.
Η αισθητική λοιπόν είναι θέση και στάση ζωής. Κι εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Αφενός, επειδή μία διάστασή της σχετίζεται με το προσωπικό γούστο, το οποίο είναι υποκειμενικό. Επιπλέον, στον 21ο αιώνα υπάρχει και η τεχνολογία που παρεμβαίνει όλο και πιο αποφασιστικά: το πώς ορίζουμε το «ωραίο» φιλτράρεται, ενισχύεται ή απορρίπτεται από μια αντίληψη που πλέον διαμορφώνεται έντονα από αλγόριθμους. Επίσης, συχνά συγχέουμε το ωραίο με το πολυτελές, το ακριβό, το εντυπωσιακό, το μοδάτο. Ναι, υπάρχουν περιπτώσεις που αυτά συνδέονται, όμως αποτελούν αναγκαία και όχι ικανή συνθήκη, αφού η αισθητική μπορεί να αναδυθεί εξίσου μέσα από το λιτό και το ανεπιτήδευτο.
Άραγε υπάρχει και «κακή» αισθητική; Όχι κυριολεκτικά, αφού –ως θέση αντίληψης– η αισθητική δεν έχει πρόσημο. Ωστόσο υπάρχουν φορές που μοιάζει κενή, ρηχή, ακόμη και επιθετική: το εντυπωσιακό κτίριο που είναι «ξένο» στο φυσικό τοπίο, μια λαμπερή εικόνα που αναπαράγει στερεότυπα, μια «φροντισμένη» εμφάνιση που στηρίζεται στην επίδειξη…
Αισθητική + Σεβασμός = Ποιότητα Ζωής
Καθώς επιμένω να ανακαλύψω την ουσία της αισθητικής διαχρονικά, κατανοώ πως δεν περιορίζεται στο «όμορφο», αλλά διαφαίνεται και σε καθημερινές πράξεις και συμπεριφορές. Το να μην αφήνουμε σκουπίδια στην παραλία, να κρατάμε την πόρτα για τον επόμενο, να χαμηλώνουμε τη μουσική σε δημόσιους χώρους, να μην μπαίνουμε σφήνα στην ουρά. Αλλά και το πώς στεκόμαστε απέναντι στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα, τι επιλέγουμε να δούμε, να ακούσουμε, να «ακολουθήσουμε», ποια πλευρά της ιστορίας μας εκφράζει, πόσο διασταυρώνουμε τον τεράστιο όγκο πληροφορίας που έχουμε. Όλα αυτά δεν αποτελούν όψεις της αισθητικής μας; Άρα πιστεύω πως η αισθητική συνδέεται και με κάτι βαθύτερο: τον σεβασμό. Προς τον τόπο, τους ανθρώπους, τον εαυτό μας.
Η αισθητική είναι θέση και στάση ζωής.
Δυστυχώς, γύρω μας βλέπουμε να απουσιάζουν συχνά τέτοιου τύπου «ευαισθησίες». Από τον δρόμο και τα καταστήματα μέχρι τα ΜΜΜ και τα social media, η αγένεια, η προχειρότητα, η επιπολαιότητα, ο ωχαδερφισμός, η κριτική, η ξερολίαση, η απολυτότητα, η έπαρση, η αδιαφορία, δυστυχώς κυριαρχούν. Ο σεβασμός βρίσκεται σε κρίση. Κι αυτό οδηγεί σε έκπτωση και της αισθητικής μας.
Το Μέλλον της Αισθητικής
Η αισθητική δεν είναι έμφυτη. Καλλιεργείται διαρκώς και μας αφορά όλους. Από τον τρόπο που ντυνόμαστε, περπατάμε στον δρόμο, διαλέγουμε τις λέξεις ή τις σιωπές μας. Όλα αυτά –μαζί με πολλά άλλα– συνθέτουν την ποιότητα ζωής μας και, κατ’ επέκταση, τον πολιτισμό που μοιραζόμαστε.
Προφανώς και δεν υπάρχει μία και μόνη συνταγή του ωραίου. Σχετικότητα όμως δεν σημαίνει ισοπέδωση. Και ειδικά τώρα, στον κόσμο των αλγορίθμων και της τυποποίησης, η διάκριση, η προσωπική πρωτοβουλία, η επίγνωση, η εγρήγορση είναι καθοριστικές ώστε σεβασμός και αισθητική να γίνουν ασπίδα απέναντι στον ατομικισμό, την ψυχρή ομοιομορφία και την απρόσωπη μαζική εικόνα.
Ο σεβασμός βρίσκεται σε κρίση. Κι αυτό οδηγεί σε έκπτωση και της αισθητικής μας.
Η αισθητική και ο σεβασμός έχουν να κάνουν με τις επιλογές μας. Ας διεκδικήσουμε τον έλεγχο των επιλογών μας ουσιαστικά, συνειδητά και ανθρώπινα. Ας θυμόμαστε πως ο τρόπος που υπάρχει και ενεργεί ο καθένας μας αφήνει ένα ανεπανάληπτο ίχνος. Ίσως μικρό, αλλά όταν όλα αυτά τα ίχνη ενώνονται σε συλλογικό αποτύπωμα αποκτούν δύναμη. Γίνονται ζωντανή κληρονομιά, καθορίζουν την ποιότητα της ζωής μας και, ναι, ορίζουν το παρόν αλλά και το μέλλον της αισθητικής και του κόσμου μας.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Μικρός Οδηγός για τα Σύννεφα: στη Ζωή, την Επιστήμη, την Τέχνη
