Ένας φίλος είχε πριν λίγες εβδομάδες καλά νέα: τον είχαν μόλις πάρει πίσω από τη δουλειά στην οποία είχε κάνει αίτηση να του πουν ότι προσελήφθη. Με δύο μεταπτυχιακά σε κορυφαίο πανεπιστήμιο του εξωτερικού, ήταν εντυπωσιακό το γεγονός ότι τα τελευταία 4 χρόνια δεν είχε καταφέρει να βρει τον επαγγελματικό του δρόμο. Ακόμη πιο εντυπωσιακό το γεγονός ότι στα 30 του πια, η επίσημη επαγγελματική του προεργασία ήταν σχεδόν μηδενική.
Αυτό το ένα πράγμα, το γεγονός ότι δεν έχεις δουλειά, καταλήγει να σε χαρακτηρίζει εξ ολοκλήρου. Είναι ένα μούδιασμα. Πρέπει κατά τη περίοδο εκείνη να έστειλα 500 αιτήσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό. Από τη μία προσπαθείς, αλλά έχεις πια μάθει στην αποτυχία.
Είχε βέβαια κάνει αναρίθμητες και αξιοθαύμαστες προσπάθειες να παραμείνει ελκυστικός στην αγορά εργασίας. Είχε πραγματοποιήσει μια σειρά από internships χωρίς πληρωμή, για να συνεχίσει να εμπλουτίζει το βιογραφικό του. Ασχολείτο με μια σειρά από παράπλευρα projects και είχε εδώ και καιρό ξεπεράσει τη συνήθη -και όχι ολωσδιόλου αδικαιολόγητη- λογική ότι “εγώ με 3 πτυχία δεν είμαι για τέτοια”. Ίσως γι΄αυτό και η δική του ιστορία να είχε τελικά αίσιο τέλος. Ο ίδιος λέει ότι σίγουρα μεγάλο ρόλο στην πρόσληψή του έπαιξε ο παράγοντας τύχη – όπως προηγουμένως θεωρεί ότι είχε συντελέσει και στην παρατεταμένη ανεργία του.
Συζητώντας μαζί του, ο τρόπος που περιέγραφε την περίοδο που είχε προηγηθεί με έβαλε σε σκέψεις. “Αυτό το ένα πράγμα, το γεγονός ότι δεν έχεις δουλειά, καταλήγει να σε χαρακτηρίζει εξ ολοκλήρου. Είναι ένα μούδιασμα. Πρέπει κατά τη περίοδο εκείνη να έστειλα 500 αιτήσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό. Από τη μία προσπαθείς, αλλά έχεις πια μάθει στην αποτυχία. Δυσκολεύεσαι να πιστέψεις πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα και δεν σου αρκεί να πεις στον εαυτό σου ότι για όλους έτσι είναι πια. Σκέφτεσαι ότι σίγουρα φταις κι εσύ λίγο. Περίμενες άλλα. Μια ζωή στην οποία υπήρχε πρόγραμμα: σπουδές, δουλειά, οικογένεια. Αυτό χάλασε τόσο απότομα και τόσο έντονα”.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Κομισιόν, η μακροχρόνια ανεργία αφορά το 73,4% των ανέργων στην Ελλάδα, το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωζώνη. Την ίδια στιγμή, η ανεργία των νέων παραμένει πάνω απ’ το 40%. Τι σημαίνει για τη χώρα μας το γεγονός ότι ένα σημαντικό κομμάτι μιας ολόκληρης γενιάς σύντομα θα φτάσει τα 40 του και δεν θα έχει δουλέψει σχεδόν καθόλου;
Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Εργασίας, ως μακροπρόθεσμα άνεργος ορίζεται κάποιος ο οποίος παραμένει άνεργος για διάστημα μεγαλύτερο των 12 μηνών – η μακροπρόθεσμη ανεργία ορίζεται ως το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων διά του συνόλου του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Με βάση τώρα τα στοιχεία της Eurostat, η μακροχρόνια ανεργία στη χώρα μας εκτοξεύθηκε στα ύψη στον απόηχο της κρίσης: από 4% περίπου το 2009, το 2012 έχει ήδη φτάσει το 15%. Εξακολούθησε να ανεβαίνει, κορυφώθηκε το 2014 στο 19%, και μένει σ’ αυτά περίπου τα επίπεδα μέχρι σήμερα. Σχεδόν δύο στους δέκα οικονομικά ενεργούς Έλληνες βρίσκονται στην κατάσταση αυτή και 7 στους 10 απ’ αυτούς που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην ανεργία είναι μακροχρόνια άνεργοι.
Τι αντίκτυπο έχει στην ψυχολογία των ανθρώπων αυτών το γεγονός ότι έχουν βρεθεί για τόσο πολύ καιρό στο περιθώριο;
Η ανεργία έχει βέβαια πλήξει δυσανάλογα αυτούς στην κοινωνία μας που είναι νεότεροι σε ηλικία. Η ανεργία των νέων, η οποία ορίζεται ως το ποσοστό των ανέργων ηλικίας από 15 μέχρι 24 χρονών σε σχέση με το συνολικό εργατικό δυναμικό αυτής της ηλικιακής ομάδας, σκαρφάλωσε από το 23% το 2008 στο απελπιστικό 58% του 2012 και παραμένει εξαιρετικά υψηλή, λίγο πάνω από το 40% σήμερα. Σχεδόν ένας στους δύο νέους αυτής της ηλικίας είναι άνεργοι στην Ελλάδα του 2018.
Όσο για το ποιοι απ’ αυτούς είναι μακροχρόνια άνεργοι, ρίχνοντας μια ματιά στην ηλικιακή κατανομή των μακροχρόνια ανέργων με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία του ΟΑΕΔ για τον Ιανουάριο του 2018, διαπιστώνουμε ότι ένα 20% περίπου αυτών προέρχονται από τις ηλικίες 15 μέχρι 29 ετών. Σύμφωνα με τη μελέτη της διαΝΕΟσις για την ακραία φτώχεια στην Ελλάδα, ένας στους τέσσερις ανθρώπους που βρίσκονται αντιμέτωποι με το φαινόμενο αυτό ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία των 18 μέχρι 29 ετών.
“Σβησμένοι Από Τον Χάρτη”
Υπάρχει ο κίνδυνος να θεωρήσουμε ότι αυτοί οι νέοι, που ολοκλήρωσαν τις σπουδές ή την επαγγελματική τους κατάρτιση κατά τη διάρκεια της κρίσης, εκείνοι που δεν έχουν αποκτήσει παρά μηδαμινή εργασιακή εμπειρία, που έχουν χάσει την επαφή με το αντικείμενό τους και δυσκολεύονται να διεκδικήσουν ακόμη και τις ευκαιρίες που εμφανίζονται μπροστά τους, επειδή το βιογραφικό τους είναι φτωχό, αργά ή γρήγορα θα βρουν το δρόμο τους, όταν η χώρα επιστρέψει σε μια κάποια κανονικότητα. Πόσο παραγωγικοί και χρήσιμοι μπορούμε ρεαλιστικά να θεωρήσουμε ότι θα είναι, έχοντας μείνει εκτός για ένα τόσο παρατεταμένο χρονικό διάστημα; Τι αντίκτυπο έχει στην ψυχολογία των ανθρώπων αυτών το γεγονός ότι έχουν βρεθεί για τόσο πολύ καιρό στο περιθώριο;
Μίλησα με τη συμβουλευτική ψυχολόγο Ίρις Κρέμερ, η οποία συμμετέχει ως εισηγήτρια στα σεμινάρια του Skywalker.gr με τίτλο “Μονοπάτια Απασχολησιμότητας” -τα σεμινάρια αυτά έχουν ως στόχο μεταξύ άλλων την ενίσχυση της προσπάθειας ένταξης των μη απασχολούμενων στην ενεργή αναζήτηση- και μου μετέφερε την εμπειρία από τη δική της επαφή με ανθρώπους που βρίσκονται επί παρατεταμένες περιόδους στην ανεργία.
Πέρα απ’ τον όποιο οικονομικό αντίκτυπο έχει η ύπαρξη στην οικονομία μιας γενιάς που “δεν δούλεψε ποτέ”, υπάρχουν και οι αντίστοιχες συνέπειες στην πολιτική και κοινωνική συμπεριφορά. Συνέπειες που είναι δύσκολο και ενδεχομένως τρομακτικό να προβλέψει κανείς.
Διαπιστώνει μια έλλειψη αυτοπεποίθησης, συναισθήματα κατωτερότητας και ματαίωσης. Πολλοί από τους νέους τους οποίους συναντά έχουν δει το μύθο του “βολέματος στο δημόσιο” να καταρρέει μπροστά στα μάτια τους, άλλοι έχουν την αίσθηση ότι οι γνώσεις τους δεν θα είναι αρκετές για να αντεπεξέλθουν σε μια επαγγελματική συνέντευξη. Εξαρτώνται από το οικογενειακό περιβάλλον τους, όμως συχνά δέχονται κριτική απ’ αυτό. Νιώθουν ότι βρίσκονται στο περιθώριο – όπως χαρακτηριστικά μου αναφέρει, είναι “σβησμένοι από τον χάρτη”. Κάποιοι απ’ αυτούς δεν αποκλείεται να αντιμετωπίσουν, όσο η κατάσταση αυτή χρονίζει, ψυχολογικά προβλήματα όπως κατάθλιψη, ενώ πολλοί γίνονται φοβικοί.
Σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία ανέργους, ο θυμός που τους κατακλύζει είναι πιο έντονος – οι μεγαλύτεροι μοιάζουν πιο παραδομένοι, πιο καταβεβλημένοι. Κάποιοι απ’ τους νέους αυτούς προσπαθούν να διατηρούν την επαφή τους με την αγορά εργασίας, μέσα από εθελοντισμό, internships ή προγράμματα αυτοβελτίωσης, όμως υπάρχουν κι αυτοί που αποστασιοποιούνται ολοένα και παραπάνω. Ακόμα κι αν βρεθεί κάποια στιγμή μια επαγγελματική ευκαιρία γι’ αυτούς τους τελευταίους, η επαγγελματική τους ωριμότητα θα είναι σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα απ’ αυτά των πιο δραστήριων συνομήλικών τους.
Ακτίνες Αισιοδοξίας
Πέρα απ’ τον όποιο οικονομικό αντίκτυπο έχει η ύπαρξη στην οικονομία μιας γενιάς που “δεν δούλεψε ποτέ”, υπάρχουν και οι αντίστοιχες συνέπειες στην πολιτική και κοινωνική συμπεριφορά. Συνέπειες που είναι δύσκολο και ενδεχομένως τρομακτικό να προβλέψει κανείς. Παραδείγματα του τι συμβαίνει όταν ένα τόσο μεγάλο μέρος μιας γενιάς βιώνει κάτι τόσο τραυματικό και βρίσκεται απροσδόκητα και παρατεταμένα στο περιθώριο, είναι διάσπαρτα στην ανθρώπινη ιστορία. Η στροφή προς τα άκρα, η οποία παρατηρείται ήδη στη χώρα μας, και η ψήφιση αντισυστημικών κομμάτων -όπως έγινε πρόσφατα και στη γειτονική μας Ιταλία- μοιάζουν αναπόφευκτα επακόλουθα. Η διαχείριση και αξιοποίηση αυτών των ανθρώπων απαιτεί μια προσοχή που μέχρι τώρα δεν της έχει αποδοθεί.
Υπάρχουν όμως και δύο στοιχεία αισιοδοξίας, σε σχέση με τις αντίστοιχες περιπτώσεις στο παρελθόν.
Το πρώτο έχει να κάνει με τις νέες τεχνολογίες. Η κατάσταση αυτή θα ήταν πολύ πιο δύσκολα διαχειρίσιμη και ανατρέψιμη σε προηγούμενες δεκαετίες απ’ ό,τι είναι τώρα. Η τεχνολογία και η σύνδεση στο διαδίκτυο, η οποία είναι στην Ελλάδα μια δυνατότητα την οποία έχει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και ιδίως οι νέοι, σημαίνει ότι μια σειρά από γνωσιακά εργαλεία μπορούν να επιστρατευτούν, είτε με πρωτοβουλία του ατόμου, είτε με την παρότρυνση δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, ώστε η επαφή ενός μακροπρόθεσμα άνεργου με την αγορά να μη διακοπεί.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» τη Δευτέρα 19 Μαρτίου.
