Η Jess Wade ήταν 20 χρόνων όταν εγκαινίασε, το 2017, την εκστρατεία της: να «ανεβάζει» προφίλ γυναικών και επιστημόνων από μειονότητες που υποεκπροσωπούνται στη Wikipedia. Από τότε μέχρι σήμερα έχει προσθέσει στην πιο διάσημη ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια περίπου 2.000 σελίδες.
Άλλη δουλειά δεν είχε να κάνει η Jess;
H αλήθεια είναι πως έχει· για την ακρίβεια, η Βρετανίδα φυσικός είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο εργαστήριο Blackett του Imperial College στο Λονδίνο, με ειδίκευση στη φασματοσκοπία Raman (μια ειδική τεχνική στην έρευνα που αφορά τη δομή των μορίων, των ιόντων και των κρυστάλλων).
Όταν η Jess Wade συνειδητοποίησε ότι πολλές αξιόλογες γυναίκες που εργάζονται στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στη μηχανική και στα μαθηματικά (SΤΕΜ), καθώς και έγχρωμοι επιστήμονες και επιστήμονες της LGBTQ+, δεν είχαν σελίδα στη Wikipedia, αποφάσισε να τις γράφει η ίδια, μία κάθε μέρα.
Ψάχνοντας την Kim Cobb και την Clarice Phelps
Η διαπίστωση της Jess Wade ότι πολλές αξιόλογες επιστημόνισσες, καθώς και επιστήμονες από υποεκπροσωπούμενες μειονότητες, ήταν άφαντες/οι από τη Wikipedia σχηματίστηκε όταν έψαχνε να βρει τις σελίδες της κλιματολόγου Kim Cobb και της χημικού Clarice Phelps.
Όταν είδε πως δεν υπήρχε το προφίλ τους στη Wikipedia, τo πρώτο που –εικάζουμε– ότι αισθάνθηκε ήταν μάλλον τεράστια έκπληξη. Για να καταλάβετε, η Kim Cobb ήταν κύριος συντάκτης της «6ης Έκθεσης Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή» (περιλαμβάνει περίπου 10.000 σελίδες μελετών από εκατοντάδες επιστήμονες και εγκρίθηκε από τους εκπροσώπους 195 χωρών»).
Η ομάδα της Cobb επιδιώκει να κατανοήσει την παγκόσμια κλιματική αλλαγή εντοπίζοντας τις φυσικές και ανθρωπογενείς αιτίες. Για τον σκοπό αυτό έχει κάνει πολλά ωκεανογραφικά ταξίδια στον Ειρηνικό και έχει πάρει μέρος σε σπηλαιολογικές αποστολές στα τροπικά δάση του Βόρνεο.
Η Clarice Phelps, που εργάζεται στο Εθνικό Εργαστήριο Oak Ridge των ΗΠΑ, είναι Αφροαμερικανίδα επιστημόνισσα η οποία συμμετείχε σε ομάδα που συνέβαλε στην ανακάλυψη του στοιχείου Τennessine, του δεύτερου βαρύτερου γνωστού στοιχείου. Σπουδαίο το κατόρθωμα της ομάδας και της Phelps μαζί, ωστόσο οι συντάκτες της Wikipedia διαφώνησαν για το αν δικαιούται μια σελίδα στην εγκυκλοπαίδεια.
Η ένταξη της σελίδας της προκάλεσε μεγάλη συζήτηση, καθώς διαγράφηκε συνολικά τρεις φορές! Αρκετά ήταν τα μέσα ενημέρωσης που κατηγόρησαν τότε τη Wikipedia για διακρίσεις. Τα στατιστικά στοιχεία που παρέθεταν, δε, έδειχναν πως ήταν ιδιαίτερα προκατειλημμένη και κατά των γυναικών γενικά αλλά και κατά των γυναικών επιστημόνων ειδικά. Για τις τελευταίες, αναλογούσε ποσοστό 16% σε σύνολο σχεδόν 150.000 άρθρων.
Όταν, λοιπόν, η Jess Wade συνειδητοποίησε ότι πολλές αξιόλογες γυναίκες που εργάζονται στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στη μηχανική και στα μαθηματικά (SΤΕΜ), καθώς και έγχρωμοι επιστήμονες και επιστήμονες της LGBTQ+, δεν είχαν σελίδα στη Wikipedia, αποφάσισε να τις γράφει η ίδια, μία κάθε μέρα. Λέει πως καθεμία από αυτές τις σελίδες χρειάζεται μόνο «λίγες ώρες» για να γραφτεί. Σε συνέντευξή της στον Guardian ομολογεί δε πως πρόκειται για ένα έργο που, κυρίως, ολοκληρώνει το βράδυ ενόσω παρακολουθεί εκπομπές ακινήτων στο Netflix.
«Με εκπλήσσει συνεχώς το ποιος ή ποια δεν έχει σελίδα στη Wikipedia», λέει. «Θα περίμενε κανείς να έχουν, καθώς υπάρχουν για πολύ λιγότερο σημαντικούς άντρες […] Πάντα με εκπλήσσει αυτό».
Το Παράσημο του «Αξιοσημείωτου»
Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση ήταν αυτή της Donna Strickland. Πριν κερδίσει το Νόμπελ Φυσικής το 2018 δεν είχε σελίδα στη Wikipedia, σε αντίθεση με τους δύο άντρες επιστήμονες που μοιράστηκαν μαζί της το βραβείο. Ένα προσχέδιο που δημιουργήθηκε για τη Strickland πριν από το βραβείο είχε απορριφθεί, επειδή δεν πληρούσε τα γενικά κριτήρια της Wikipedia περί «αξιοσημείωτου» (notability), δηλαδή δεν είχε την απαραίτητη προβολή σε πολλές αξιόπιστες και ανεξάρτητες πηγές έως τότε και έτσι δεν της «άξιζε» να έχει δική της σελίδα.
«Το “notability” είναι ένα πολύ πολύ δύσκολο θέμα», λέει ο Roger Bamkin, συνιδρυτής του Women in Red, ενός project της Wikipedia που στοχεύει στην αύξηση του αριθμού των βιογραφιών των γυναικών. «Όταν οι συντάκτες διαφωνούν ενάντια στην “αξιοσημείωτη παρουσία” μπορεί οποιοσδήποτε να πει ότι αυτό οφείλεται στην προκατάληψη των αντρών – κάτι που μπορεί να είναι αλήθεια. Άλλωστε, 9 στους 10 συντάκτες είναι άνδρες».
Μια μελέτη του 2016 διαπίστωσε επίσης ότι τα άρθρα για γυναίκες τείνουν να τονίζουν το γεγονός ότι αφορούν γυναίκες, περιέχουν λέξεις όπως «γυναίκα» ή «θηλυκό». Τα άρθρα για τους άντρες, από την άλλη, δεν περιέχουν ισοδύναμες λέξεις. Επιπλέον, οι βιογραφίες των γυναικών ήταν πιο πιθανό να περιέχουν λέξεις που σχετίζονται με την προσωπική τους ζωή ή την οικογένεια.
Κορίτσια και Εκπαίδευση STEM: Τα Στερεότυπα Καλά Κρατούν
Το χάσμα μεταξύ των φύλων που παρατηρείται στους τομείς SΤΕΜ (από τα αρχικά των λέξεων Science, Technology, Engineering και Math) είναι αποδεδειγμένα έντονο παγκοσμίως. Στην κορυφή της πυραμίδας των επιστημών οι γυναίκες (ιδιαίτερα οι έγχρωμες) υποεκπροσωπούνται σε μεγάλο βαθμό. Όπως πολύ λιγότερα είναι και τα κορίτσια που προτιμούν, όταν χρειαστεί να επιλέξουν, τα μαθήματα αυτά σε κατώτερες εκπαιδευτικές βαθμίδες.
Γι’ αυτό, καθώς η Jess Wade διδάσκει και προπτυχιακούς φοιτητές, αφιερώνει πολύ από τον ελεύθερο χρόνο της για να άρει αυτή την ανισότητα. Οργανώνει προβολές στα σχολεία με σκοπό να κάνει την επιστήμη προσιτή, συντονίζει συνέδρια για να βοηθήσει υποεκπροσωπούμενες ομάδες να δικτυωθούν και να προβάλλουν την έρευνά τους, ενώ συμμετέχει και σε διάφορες επιτροπές που προσπαθούν να ενισχύσουν την ισότητα και την ποικιλομορφία στην επιστήμη. Ηγετικό μέλος των 500 Women Scientists, μιας οργάνωσης που αγωνίζεται υπέρ των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων στην επιστήμη, συνδέεται με ένα τεράστιο δίκτυο επιστημόνων από υποεκπροσωπούμενες ομάδες.
Η Jess Wade υποστηρίζει πως οι γυναίκες και οι έγχρωμοι έχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες να κατακτήσουν κάποιο μεγάλο βραβείο, αλλά διαπιστώνει και πως οι υποψηφιότητες εκ μέρους τους είναι πολύ περιορισμένες.
Κατά τη γνώμη της Wade, οι γυναίκες και οι εθνοτικές μειονότητες συχνά υποεκπροσωπούνται στις ανώτερες θέσεις στους τομείς της επιστήμης, είτε επειδή δεν προτείνονται είτε επειδή οι ίδιες/οι δεν έχουν την αυτοπεποίθηση να το διεκδικήσουν.
Μας Αφορά Όλους
Κατά τη γνώμη της Wade, οι γυναίκες και οι εθνοτικές μειονότητες συχνά υποεκπροσωπούνται στις ανώτερες θέσεις στους τομείς της επιστήμης είτε επειδή δεν προτείνονται είτε επειδή οι ίδιες/οι δεν έχουν την αυτοπεποίθηση να το διεκδικήσουν.
Όμως αυτό δεν είναι άδικο μόνο για τους ίδιους. Είναι κακό για όλους μας: «Η επιστήμη έχει τόσο πολλές και τεράστιες ανοιχτές προκλήσεις –κλιματική αλλαγή, αντοχή στα αντιβιοτικά, ηθικά διλήμματα σε ό,τι αφορά την τεχνητή νοημοσύνη κ.ά.– που χρειαζόμαστε πραγματικά διαφορετικές ομάδες να εργάζονται για να τις λύσουν», λέει χαρακτηριστικά η Wade.
Στοιχεία από την UK Research and Innovation δείχνουν ότι όταν υποβάλλουν αιτήσεις χρηματοδότησης ανώτεροι ερευνητές από μια εθνική μειονότητα είναι λιγότερο πιθανό να την κερδίσουν σε σχέση με τους λευκούς συνυποψηφίους τους. Και η Wade ξέρει ότι ένα βραβείο ή μια επιτυχημένη αίτηση μπορεί να αποτελέσει σκαλοπάτι για μια άλλη και μετά για μια ακόμη. Πολύ συχνά τα ιδρύματα διορίζουν –και εκτιμούν– ακαδημαϊκούς που έχουν «ιστορικό κέρδους» μεγάλων βραβείων και επιχορηγήσεων έρευνας, ενώ παραβλέπει άξιους επιστήμονες από ιστορικά περιθωριοποιημένες ομάδες.
«Ήμουν Πολύ Τυχερή που Είχα Αυτό που Είχα»
H Wade γεννήθηκε σε ένα προνομιακό περιβάλλον. Κόρη γιατρών, μεγάλωσε στο καταπράσινο Hampstead του βόρειου Λονδίνου και φοίτησε στο South Hampstead High School, ένα επιλεκτικό ιδιωτικό σχολείο για κορίτσια. Άραγε, τι την παρακίνησε όχι μόνο να διακρίνει τις έμφυλες και φυλετικές διακρίσεις, αλλά να αγωνιστεί ενάντια σε ό,τι τις αναπαράγουν;
Η ίδια λέει πως, παρόλο που μεγάλωσε σε ένα προστατευμένο περιβάλλον, ήξερε πάντα πως υπάρχει ρατσισμός και σεξισμός. Ωστόσο, δεν είχε συνειδητοποιήσει την έκταση του φαινομένου στη χώρα της. Όταν πήγε στο Πανεπιστήμιο Imperial συνειδητοποίησε πως περιβαλλόταν από εξαιρετικά έξυπνους φοιτητές, με τα εξής όμως χαρακτηριστικά: ήταν άντρες και λευκοί. Έπαθε μεγάλο σοκ όταν μπήκε για πρώτη φορά στο τμήμα της και αντίκρισε 250 άτομα, από τα οποία μόνο το 20% ήταν γυναίκες, ενώ υπήρχε μόνο ένα μαύρο άτομο.
«Ήμουν πολύ τυχερή που είχα αυτό που είχα. Και όταν συνειδητοποιώ ότι δεν το έχουν όλοι, νομίζω ότι αυτό με θυμώνει πολύ», λέει. Το να προσεγγίζει τους νέους και να τους αλλάζει την οπτική τους για την επιστήμη την παρακινεί να συνεχίσει σε αυτόν τον μαραθώνιο.
Άλλωστε, η έλλειψη δημόσιας αναγνώρισης για τα επιτεύγματα των γυναικών επιστημόνων –που συχνά έχει ως αποτέλεσμα το πρωτοποριακό έργο τους να αποδίδεται σε άντρες συναδέλφους– δεν είναι πρόσφατη ιστορία.
Για πρώτη φορά περιγράφηκε από τη Matilda Joslyn Gage το 1870. Οι δεκάδες δημοσιεύσεις, ομιλίες της και ο ακτιβισμός της χάραξαν από τότε τον δρόμο για τη γυναικεία διεκδίκηση αυτού που πολύ αργότερα, στη δεκαετία του 1990, ονομάστηκε προς τιμήν της «φαινόμενο Matilda». Αυτό ακριβώς για το οποίο αγωνίζεται σήμερα η Jess Wade.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Τότε που οι Υπηρέτριες Λέγονταν και Ψυχοκόρες
Υπόθεση DATAWO: Προστασία Δικαιωμάτων Γυναικών και Θηλυκοτήτων στο Διαδίκτυο
Sinéad O’Connor | Tίποτα δεν Συγκρίνεται Μαζί σου
