Οι παλιότεροι, το πιθανότερο, θα έχουν ακουστά έστω την έκφραση «Καημένε Αθανασόπουλε, τι σου ’μελε να πάθεις», που διατηρήθηκε αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου. Κάποιοι θα ξέρουν το στόρι αποσπασματικά και άλλοι με περισσότερες λεπτομέρειες.
Ορισμένοι θα έχουν διαβάσει τα ρεπορτάζ, όπως έχουν πολλές φορές αναπαραχθεί στον Τύπο, μερικοί θα σιγοτραγουδάνε τη διαβόητη υπόθεση με μέτρο τα 9/8 και άλλοι, οι πιο μελετημένοι μάλλον θα έχουν φρίξει με την πολύκροτη δολοφονία που δεν γέμισε απλώς σελίδες επί σελίδων εφημερίδων και βιβλίων, αλλά άφησε ανεξίτηλη σφραγίδα στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντιμετωπίζει συχνά πυκνά γυναίκες και πεθερές.
Ακόμη κι αν δεν έγιναν ποτέ ηθικές αυτουργοί ενός εγκλήματος, ακόμη και δεν έπεσαν στο «ατόπημα» να αντιδράσουν στον κακοποιητή τους, ακόμη κι αν δεν επιχείρησαν να ανατρέψουν την καθεστηκυία τάξη που δικαιολογεί τον βιαστή και διαπομπεύει τη βιασμένη.
Το Έγκλημα στου Χαροκόπου
Για να βάλουμε τα πράγματα σε μια τάξη, ας πούμε την αληθινή, ανατριχιαστική ιστορία που συγκλόνισε το πανελλήνιο για την πρωτοφανή βιαιότητά της, αλλά όχι και για την ανήκουστη ετυμηγορία της δικαιοσύνης της εποχής.
Στις 6 Ιανουαρίου 1931, ξεβράστηκαν στις όχθες του Κηφισού δύο σακούλες. Την επόμενη μέρα η εφημερίδα «Πατρίς» έγραψε σε πηχυαίους τίτλους: «Δύο Μακάβρια Δέματα Περιέχοντα Τεμαχισμένον Πτώμα Αγνώστου Ανδρός Ανεκαλύφθησαν Χθες στην Κοίτην του Κηφισσού».
Το ρεπορτάζ περιέγραφε με ακρίβεια την κατάσταση στην οποία βρέθηκε το πτώμα και τις αντιδράσεις πολλών εξ όσων έσπευσαν να δουν τα δύο μακάβρια δέματα, κατέγραφε τη διά στόματος ιατροδικαστών εκτίμηση πως οι κακούργοι ήταν ή χειρουργοί ή κρεοπώλες (!), άνθρωποι δηλαδή που γνωρίζουν καλά (οι γιατροί-χειρουργοί) ή «εν τίνι μέτρω» (αι κρεοπώλαι) την ανατομία του σώματος.
Διατείνονταν δε τα εξής: «Τα βασανιστικά τραύματα του στήθους και της παρειάς πιστοποιούν, μάλλον, ότι οι κακούργοι εφόνευσαν το θύμα των επειδή ηρνείτο να τους ομολογήσει κάποιο μυστικόν το οποίον κατείχε και το οποίο το θύμα ηρνείτο να ομολογήση».
Το κουβάρι ενός φόνου ειδεχθούς, που σύντομα αποκάλεσαν το Έγκλημα του Αιώνα ή το Έγκλημα στου Χαροκόπου, άρχισε να ξετυλίγεται μέσα από τις ποτισμένες με τη νοοτροπία της εποχής εφημερίδες. Οι ισχυρισμοί του ιατροδικαστή Ιωάννη Γεωργιάδη ότι ο νεκρός άνδρας δολοφονήθηκε από χειρουργό και βασανίστηκε πριν από τον θάνατό του ανασκευάστηκαν σύντομα από τον ίδιο, ο οποίος παραδέχθηκε πως τελικά –έπειτα από λεπτομερέστερη εξέταση ενδεχομένως– το θύμα τεμαχίστηκε μετά θάνατον.
Οι εσφαλμένες αλλά δημοσιοποιημένες εκτιμήσεις του ιατροδικαστή είχαν, όπως τουλάχιστον έγραφε ο δημοσιογράφος Λεωτσάκος, ρίξει το μελάνι τους: «…επιμένω για το ζήτημα των πρόωρων και εσφαλμένων εκείνων εκτιμήσεων του καθηγητού περί βασανιστηρίων και περί απειλών του θύματος για να αποκαλύψει μυστικό και της κατόπιν εκτελέσεώς του, γιατί αυτές έδωσαν τον τόνο στους δημοσιογράφους και στις εφημερίδες και παρέσυραν όλη την κοινή γνώμη, ώστε να προκληθούν και σκηνές ακόμη, και να απειληθεί και λιντσάρισμα ακόμα των ενόχων και να επέλθη καταδίκη σε ανεπανόρθωτη ποινή από τόσον επηρεασθέντας ενόρκους, οι οποίοι δεν αντελήφθησαν ότι είχαν να κάνουν με ένα απλό οικογενειακό δράμα, με ένα σωρό ελαφρυντικά…».
Η επισήμανση του δημοσιογράφου Λεωτσάκου ήταν εύστοχη, αλλά έπεσε στο κενό.
Το Θύμα που Ήταν και Θύτης
Το θύμα, που γρήγορα αναγνωρίστηκε, ήταν ο Δημήτρης Αθανασόπουλος από το χωριό Γαρδίκι της Μεγαλόπολης, 42 ετών. Ζούσε από νεαρή ηλικία στην Αθήνα, παντρεύτηκε τη Σοφία (Φούλα) Κάστρου, ορθοπόδησε επαγγελματικά και οικονομικά με τη βοήθεια της γυναίκας του, της πεθεράς του, φίλων και συγγενών ως εργολάβος οικοδομών και δημόσιων έργων, απέκτησε τρία παιδιά, αλλά οι σχέσεις με τη γυναίκα και την πεθερά του ήταν εξαιρετικά άσχημες.
Το τι θα επακολουθούσε στις δικαστικές αίθουσες ήταν εν πολλοίς προδιαγεγραμμένο.
Κατηγορούμενοι για το φονικό ή/και τον τεμαχισμό ή/και τη μεταφορά του πτώματος ήταν ο 19χρονος εξάδελφος της πεθεράς του θύματος Δημήτρης Μοσκιός ως ο φυσικός αυτουργός του εγκλήματος, η πεθερά Άρτεμις Κάστρου ως ηθικός αυτουργός και κινητήριος δύναμη του φόνου, η Φούλα Αθανασοπούλου, επίσης ως ηθικός αυτουργός αλλά χωρίς να έχει ξεκαθαριστεί (και ούτε θα ξεκαθαριστεί ποτέ) ο τρόπος της συμμετοχής της, η υπηρέτρια του σπιτιού Γιαννούλα Μπέλλου ως συνεργός του εγκλήματος και βοηθός στον τεμαχισμό και στην εξαφάνιση του πτώματος, ο Σπύρος Μαγουλόπουλος ως συνεργός στην εξαφάνιση του πτώματος και οι Αντώνης Μαγουλόπουλος και Γιώργος Κορναράκης ως εκτελεστές της εξαφάνισης του πτώματος.
«Όχι μόνο εξετέλεσαν την άγρια ανθρωποκτονία εκ προμελέτης, αλλά επίσης μόλυναν την τίμια ελληνική συζυγική εστία και στιγμάτισαν και αυτόν τον νεοελληνικό πολιτισμό…».
Οι «Μέγαιρες»
Σε όλο το διάστημα της δίκης το ενδιαφέρον του κοινού και των εφημερίδων παρέμεινε αμείωτο. Η αίθουσα του Πλημμελειοδικείου ήταν πάντα κατάμεστη από κόσμο –τόσο που κάθε μέρα σημειώνονταν λιποθυμίες–, αλλά και οι δρόμοι γύρω από τα δικαστήρια ήταν πηγμένοι από τους ανθρώπους που ήθελαν να δουν από κοντά τις «μέγαιρες», τις «φόνισσες» και τις «κακούργες» όταν μπαινόβγαιναν, για να τις βρίσουν και να τις λιντσάρουν.
Οι γυναίκες, και κυρίως πεθερά και κόρη, ήταν στο στόχαστρο της κοινωνικής κατακραυγής. Φήμες ήθελαν την πεθερά να διατηρεί ερωτικές σχέσεις με τον γαμπρό, ο οποίος, εκτός από τα συνηθισμένα μπερμπαντέματά του, βίαζε και χτυπούσε τη γυναίκα του.
Παρ’ όλα αυτά, ο εισαγγελέας Εφετών Ρηγανάκος, με μια 5ωρη αγόρευση, επιχείρησε να καταποντίσει –κυρίως τις γυναίκες κατηγορούμενες– και ζήτησε την καταδίκη και των τριών σε θάνατο γιατί «όχι μόνο εξετέλεσαν την άγρια ανθρωποκτονία εκ προμελέτης, αλλά επίσης μόλυναν την τίμια ελληνική συζυγική εστία και στιγμάτισαν και αυτόν τον νεοελληνικό πολιτισμό…».
Στην αγόρευσή του, μεταξύ άλλων, έλεγε: «Και έρχομαι τώρα, κύριοι ένορκοι, σε ένα ζήτημα κοινωνικό. Ζήτημα το οποίο έχουν εννοήσει ευτυχώς όλες οι γυναίκες και στην Ελλάδα, το λέω προς τιμή τους αυτό, και μόνο οι κατηγορούμενες λόγω του χαρακτήρα τους δεν έχουν εννοήσει.
Η γυναίκα η τίμια, η ενάρετος, εργάζεται σήμερα. Δεν περιμένει να την ζήσει ο άνδρας και όταν δεν έχει τα μέσα αυτός, τον βοηθάει και το έχει ως τιμή της να εργάζεται. Είτε ως δακτυλογράφος, είτε ως γραφεύς, είτε ως εργάτρια, είτε ως ράπτρια, είτε μαθαίνοντας άλλη τέχνη αντεπεξέρχεται στις ανάγκες του σπιτιού της, όταν οι δυνάμεις του ανδρός της δεν επαρκούν, και δεν ατιμάζεται και δεν κυλιέται στην πορνεία όπως οι κατηγορούμενες.
Αυτό το δόγμα, ότι αν ο σύζυγος ατυχήσει, η γυναίκα θα ατιμαστεί για να ζήσει, μόνο οι κατηγορούμενες το επικαλούνται. Αυτές λοιπόν φταίνε για την ατίμωσή τους και όχι ο Αθανασόπουλος. Αλλά ποιες είναι αυτές που θα προσάψουν σε εκείνον μομφή;
Η Κάστρου, τύπος ανηθικότατος που σύρεται με τους εραστές της από τα σεπαρέ διάφορων κέντρων στην ανοιχτή αμμουδιά του Φαλήρου και στο σπίτι της Ελένης Μητροπολίτου; Είναι αυτή ο τύπος της ηθικής και ενάρετου γυναικός που θα μας δώσει τον χαρακτηρισμό του Αθανασόπουλου;».
Εις Θάνατον
Όταν η πολύκροτη δίκη ολοκληρώνεται, οι δικαστές ανακοινώνουν τις ποινές: Σοφία (Φούλα) Αθανασοπούλου και Άρτεμις Κάστρου: εις θάνατον. Δημήτριος Μοσκιός: πρόσκαιρα δεσμά 20 έτη και 1 μήνας για παράνομη οπλοφορία. Γιαννούλα Μπέλλου: ισόβια δεσμά. Σπύρος Μαγουλόπουλος: 20 μήνες φυλάκιση.
Το έργο «Κακούργα Πεθερά» σε κείμενο/στίχους τραγουδιών Νεφέλης Μαϊστράλη και σκηνοθεσία Θανάση Ζερίτη παίρνει σαφή θέση κατά του μισογυνισμού και της πατριαρχίας.
Το Τραγούδι
Ο «καημένος Αθανασόπουλος» όσο ζούσε είχε κάνει τη ζωή των ενοίκων του σπιτιού στη συμβολή των οδών Θησέως και Αγίων Πάντων στου Χαροκόπου κόλαση. Ωστόσο, εκτός από το γεγονός ότι δεν αναγνωρίστηκε κανένα ελαφρυντικό στις δύο γυναίκες –οι οποίες, τελικά, δύο χρόνια μετά την καταδίκη τους αποφυλακίστηκαν με το διάταγμα περί αποσυμφορήσεως των φυλακών της κατοχικής κυβέρνησης Τσολάκογλου–, έδωσαν τροφή και στο λαϊκό πεντάγραμμο.
Το 1931, τη χρονιά του φονικού, κυκλοφορεί το ρεμπέτικο «Κακούργα Πεθερά» σε στίχους Ιάκωβου Μοντανάρη και μουσική Μάρκου Βαμβακάρη. Το τραγούδι στην αρχή λέει: «Στου Χαροκόπου τα στενά, μια μικροπαντρεμένη / Εσκότωσε τον άντρα της, βρε η δαιμονισμένη. / Στον ύπνο που κοιμότανε, μάνα και θυγατέρα, / Εβάλανε τον ανηψιό και τούριξε τη σφαίρα».
Και λίγο πιο κάτω:
Βρε Φούλα, δεν εσκέφτηκες, δεν πόνεσε η καρδιά σου / Τον άντρα σου, τα νειάτα σου, τα άμοιρα παιδιά σου / Βρε Φούλα, πώς εβάσταξες, και πώς βαστάς ακόμα / Εσύ νάσαι στη φυλακή κι ο άντρας σου στο χώμα / Και συ, κακούργα πεθερά, τους πήρες στο λαιμό σου / Την κόρη σου, τον ανεψιό, τη δούλα, το γαμπρό σου. / Καϋμένε Αθανασόπουλε, τι σούμελλε να πάθεις, / Από κακούργα πεθερά τα νειάτα σου να χάσεις.
Το τραγούδι, στην εποχή του, είχε ρεκόρ πωλήσεων «κατ’ αναλογίαν». Πούλησε δηλαδή περισσότερους δίσκους απ’ όσα γραμμόφωνα υπήρχαν τότε στην Ελλάδα. Λέγεται πως όλοι οι γαμπροί που είχαν κακές πεθερές έστηναν γλέντι, και στο τέλος «σπάγανε το δίσκο» στα πόδια της πεθεράς.
Το βιβλίο του Τάσου Θεοφίλου «Καημένε Αθανασόπουλε; Ανταποκρίσεις του Μ. Γόργου από τη Δίκη του Εγκλήματος στου Χαροκόπου» γράφτηκε με στόχο να φωτιστούν πτυχές μιας υπόθεσης που, λόγω του θεσμικού μισογυνισμού, οδήγησε στη θανατική καταδίκη και στον αιώνιο κοινωνικό διασυρμό δύο αθώες γυναίκες.
Τα Βιβλία και το Θέατρο
Με το έγκλημα του αιώνα έχουν ασχοληθεί πολλοί συγγραφείς-δημοσιογράφοι. Το 2001, ο Τάσος Κοντογιαννίδης κυκλοφορεί «Το Έγκλημα στου Χαροκόπου – Η Φούλα η Κάστρου και ο Μοσκιός» (εκδόσεις Άγκυρα). Το βιβλίο γίνεται best seller.
Το 2022, ο Τάσος Θεοφίλου κυκλοφορεί το βιβλίο «Καημένε Αθανασόπουλε; Ανταποκρίσεις του Μ. Γόργου από τη Δίκη του Εγκλήματος στου Χαροκόπου» (εκδόσεις red n’ noir), μια crime non-fiction νουβέλα που καταπιάνεται με το δικαστικό σκέλος της υπόθεσης. Το βιβλίο γράφτηκε με στόχο να φωτιστούν πτυχές μιας υπόθεσης που, λόγω του θεσμικού μισογυνισμού, οδήγησε στη θανατική καταδίκη και στον αιώνιο κοινωνικό διασυρμό δύο γυναίκες.
Το 2023 ανεβαίνει στο θέατρο Πόρτα (η παράσταση παίζεται ακόμη) το έργο «Κακούργα Πεθερά» σε κείμενο/στίχους τραγουδιών Νεφέλης Μαϊστράλη και σκηνοθεσία Θανάση Ζερίτη. Το έργο είναι προϊόν μυθοπλασίας, αλλά βασίζεται στα πραγματικά γεγονότα. Είναι μια παράσταση καλοκουρδισμένη, με ξεχωριστές ερμηνείες από όλους τους πρωταγωνιστές (Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης, Εριέττα Μανούρη, Νεφέλη Μαϊστράλη, Ελένη Ουζουνίδου, Γιώργος Παπανδρέου), ευρηματική σκηνοθεσία και σαφή θέση κατά του μισογυνισμού και της πατριαρχίας.
Αξίζει τον κόπο να δει κανείς αυτήν την παράσταση. Μετά, ας αναρωτηθούμε γιατί το έργο είναι όσο επίκαιρο. Γιατί η «Κακούργα Πεθερά» (ή η ξινή, η στριμμένη, η αυταρχική, η προσκολλημένη στον κανακάρη της, η παρεμβατική) εξακολουθεί να ζει και να βασιλεύει, αλλά ένας αντίστοιχος πεθερός δεν εμφανίζεται πουθενά ούτε ως guest star…
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
