Συναντηθήκαμε, πρωί πρωί, σε ένα καφέ κοντά στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, όπου αμέσως μετά τη συνέντευξή μας θα έκανε πρόβα για την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή. Μικρές, καθημερινές αντιξοότητες σχολιάστηκαν στο φτερό και με χαμόγελο. Ως σκηνές από ταινία ενός κωμικοτραγικού έργου με το οποίο, εκείνη την ώρα, καμιά δεν ήθελε να ασχοληθεί.
Η Λένα Παπαληγούρα, με κεραίες τεντωμένες, αφουγκραζόταν τα πάντα, αλλά παρέμενε επικεντρωμένη στην κουβέντα μας. Λίγη ώρα αργότερα, στην πρόβα με τη σκηνοθέτρια Λίλλυ Μελεμέ, την κινησιολόγο Κική Μπάκα και μέλη του χορού της επικείμενης παράστασης, το ίδιο έκανε.
Παρέμεινε προσηλωμένη στην αναζήτηση της τεχνικής αρτιότητας της σκηνής, αφοσιώθηκε στην έκφραση του συναισθήματος της Ηλέκτρας, συνδέθηκε με τους συναδέλφους της ως μέρος του συνόλου, αλλά πού και πού, βγαίνοντας από τον ρόλο, αστειευόταν σαν χαρούμενο μικρό παιδί.
Γήινη και ονειροπόλα, προσγειωμένη και ταλαντούχα, προνομιούχα και ακούραστα εργατική, με βαθιά αγάπη στην τέχνη της και στην οικογένειά της, η ηθοποιός που προετοιμάζεται για έναν ακόμη σημαντικό ρόλο σε ένα σπουδαίο έργο κερδίζει τις εντυπώσεις πριν καν εκτεθεί στο κοινό. Γιατί είναι ανεπιτήδευτη και ευγενής, σοβαρή και όχι σοβαροφανής, έχει χιούμορ και αυτοσαρκασμό.
Τι σε ελκύει στον ρόλο της Ηλέκτρας;
Καταρχήν, η ευκαιρία που έχει ο οποιοσδήποτε να αναμετρηθεί με αυτά τα έργα μόνο ως δώρο μπορεί να εκληφθεί. Πρόκειται για τεράστια και ανεξάντλητα κείμενα, απολύτως διαχρονικά και υπαρξιακά. Οπότε, όταν καταπιάνεσαι με αυτά, έχεις ευθύς εξαρχής κάνει την παραδοχή ότι σε ξεπερνάνε.
Εννοώ ότι, ούτως ή άλλως, εάν θεωρήσεις πως μπορείς όντως να αναμετρηθείς με τέτοιους ρόλους, θα βγεις «χαμένος». Επομένως, ξεκινάς με το δεδομένο ότι ο χαρακτήρας που παίζεις θα αποδοθεί με γνώμονα την προσωπική σου ματιά. Αυτή η προσέγγιση με καθησυχάζει και μου επιτρέπει να δουλέψω με μεγαλύτερη ελευθερία.
Αλλιώς, το μέγεθος αυτού του έργου, το οποίο δεν χρειάζεται να είσαι ηθοποιός για να το αντιληφθείς, μπορεί να είσαι απλώς αναγνώστης του, σε φέρνει σε αμηχανία. Οπότε, αυτό που κάνεις είναι να ζήσεις το ταξίδι.
Δεν σε φοβίζει όμως τόσο το μέγεθος τέτοιων ρόλων ώστε να τους αποφεύγεις;
Όχι. Τους θεωρώ δώρο που προσπαθώ να δεχτώ με το δέος που τους αξίζει, με ευγνωμοσύνη και ταπεινότητα.
Επομένως, εφόσον τέτοιους ρόλους τους προσεγγίζεις έτσι όπως τους αντιλαμβάνεσαι τη δεδομένη στιγμή που καλείσαι να τους ερμηνεύσεις, τι θα έλεγες για την «Ηλέκτρα που τώρα ετοιμάζετε;
Η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή είναι επικεντρωμένη στην πολυπλοκότητα της ψυχοσύνθεσης αυτής της γυναίκας, ενώ το θέμα της μητροκτονίας, των Ερινυών –θέματα που ο Ευριπίδης στη δική του «Ηλέκτρα» τονίζει περισσότερο– είναι σε δεύτερο πλάνο.
«Με συγκινεί ότι έχουμε ένα απόλυτα δυναμικό πρόσωπο με μια μεγάλη αδυναμία. Αυτά τα πρόσωπα μου φαίνονται ενδιαφέροντα. Και στο θέατρο, αλλά και στη ζωή».
Το πολύ συγκινητικό στην Ηλέκτρα για μένα είναι το πάθος με το οποίο διατηρεί ζωντανό το πένθος για τον πατέρα της και, παρότι έχουν περάσει τόσα χρόνια από τη δολοφονία του, κάνει σκοπό της ζωής της να μη σβήσει η μνήμη του.
Η απολυτότητα του χαρακτήρα της, η αιχμηρότητα και η καθαρότητα που έχει απέναντι στα πράγματα, ακόμη και εάν δεν συμφωνείς, το ακέραιο του χαρακτήρα, το πάθος της να υπερασπίζεται το δίκαιο έστω κι έτσι όπως εκείνη το αντιλαμβάνεται, είναι πολύ συγκινητικά στοιχεία αυτής της ηρωίδας.
Για μένα είναι πολύ συγκινητικό ότι πρόκειται για ένα πρόσωπο που, ενώ θα ήθελε πολύ να κάνει η ίδια τον φόνο, περιμένει τον αδελφό της να τον κάνει, ότι δηλαδή, μέσα στην τεράστια δύναμή της, έχει αυτήν τη ρωγμή και την αδυναμία. Με συγκινεί ότι έχουμε ένα απόλυτα δυναμικό πρόσωπο με μια μεγάλη αδυναμία. Αυτά τα πρόσωπα μου φαίνονται ενδιαφέροντα. Και στο θέατρο, αλλά και στη ζωή.
Η «Ηλέκτρα» είναι ένα έργο που μιλάει κατεξοχήν για την εκδίκηση. Τι σημαίνει για σένα αυτή η λέξη;
Όλα αυτά τα έργα είναι ένας φαύλος κύκλος αίματος. Ενώ τα πρόσωπα διψάνε για εκδίκηση, γιατί πιστεύουν ότι έτσι θα τελειώσουν τα πάθη τους, τελικά, όταν εκδικούνται, δεν ξέρουν πώς να συνεχίσουν τη ζωή τους.
«Στη ζωή είμαστε Χρυσόθεμις και Ισμήνη, δεν είπε κανείς ότι είμαστε Ηλέκτρα και Αντιγόνη, αλλά η Ηλέκτρα και η Αντιγόνη είναι οι ελκυστικές ηρωίδες. Και για τον ηθοποιό και για τον θεατή. Ίσως γιατί είναι ρόλοι μεγεθυμένοι που στη ζωή δεν έχεις την ευκαιρία να συναντήσεις».
Είναι σαν η ικανοποίηση της επιθυμίας της Ηλέκτρας για εκδίκηση να σημαίνει, στην προκειμένη περίπτωση, και το τέλος της επιθυμίας και το τέλος της επιθυμίας να σημαίνει το τέλος της ύπαρξης. Τη βλέπεις στο τέλος του έργου να έχει ικανοποιήσει την επιθυμία της, αλλά να μην ξέρει προς τα πού να πάει.
Για μένα, βέβαια, η επιθυμία είναι κίνητρο και ζωογόνος δύναμη.
Αναρωτιέμαι πάντα γιατί μας απασχολούν μονίμως τόσο σπουδαίες, πολύπλοκες, ακραίες μορφές στα θεατρικά –και όχι μόνο– έργα και όχι πιο απλοί, καθημερινοί ήρωες.
Στη ζωή είμαστε Χρυσόθεμις και Ισμήνη, δεν είπε κανείς ότι είμαστε Ηλέκτρα και Αντιγόνη, αλλά η Ηλέκτρα και η Αντιγόνη είναι οι ελκυστικές ηρωίδες. Και για τον ηθοποιό και για τον θεατή. Ίσως γιατί είναι ρόλοι μεγεθυμένοι που στη ζωή δεν έχεις την ευκαιρία να συναντήσεις.
Βέβαια, είναι πολύ ωραίο να φωτίζονται στις παραστάσεις και πιο απλοί ρόλοι. Γιατί ο θεατής μπορεί να γοητεύεται από το πρόσωπο της Ηλέκτρας, αλλά με τη Χρυσόθεμη, που είναι ένα πρόσωπο πιο κανονικό, ας πούμε, ταυτίζεται. Όμως, σε όλους μας αρέσει να φανταζόμαστε πως είμαστε Ηλέκτρες.
Εμένα, πάντως, μου αρέσουν τα έργα με απλούς, κανονικούς ανθρώπους, αν και ξέρω πως είναι δύσκολο να γραφτούν. Μου αρέσουν γιατί, τελικά, κανείς μας δεν είναι απλός άνθρωπος. Όλοι πολύπλοκοι είμαστε.
Αν σκεφτώ τους πιο πρόσφατους ρόλους σου, της Νόρας στο «Κουκλόσπιτο», της Λώρας στον «Γυάλινο Κόσμο», της Κατερίνας στο ομότιτλο έργο του Κορτώ, της Ηλέκτρας του Σοφοκλή, υποδύεσαι χαρακτήρες πολύ εύθραυστων γυναικών, οι οποίες είναι ταυτόχρονα και πολύ δυναμικές, ανεξαρτήτως με το πότε και το πώς το εκδηλώνουν, αλλά ταυτοχρόνως είναι γυναίκες που προσδιορίζονται από κάποιον άλλο. Ισχύει;
Έχει ενδιαφέρον αυτό που λες… Γενικά με συγκινεί να βρίσκεις στα δυναμικά πρόσωπα την ευθραυστότητά τους και στα εύθραυστα τον δυναμισμό τους. Όπως στη ζωή, έτσι και στους ρόλους, κανένα πρόσωπο δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Ίσως θέλει μεγαλύτερο κόπο, αλλά έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον να ανακαλύπτεις τις αντιφάσεις κάθε ανθρώπου.
Ισορροπία μέσα στις αντιφάσεις υπάρχει;
Άλλοτε ναι και άλλοτε όχι. Μεγαλώνοντας, αισθάνομαι ότι είναι καλό να πορεύεσαι ανάλογα με τη φάση που βρίσκεσαι, γνωρίζοντας ότι σε μια επόμενη φάση μπορεί να ανατραπεί αυτό που νιώθεις. Όμως, νομίζω ότι μπορείς να δίνεις στον εαυτό σου τη δυνατότητα της ανατροπής. Δεν μιλάω φυσικά για θέματα ηθικής τάξης. Μιλάω για επιλογές επαγγελματικές και μη. Θέλω, όσο περνάνε τα χρόνια, να είμαι πιο ανοιχτή και στις επιλογές και στις ανατροπές.
«Ίσως θέλει μεγαλύτερο κόπο, αλλά έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον να ανακαλύπτεις τις αντιφάσεις κάθε ανθρώπου».
Θα μπορούσε, δηλαδή, έπειτα από δέκα χρόνια να κάνεις διαφορετικές επαγγελματικές επιλογές; Ολότελα διαφορετικούς ρόλους;
Δεν ξέρω… Ποτέ μη λες ποτέ, αλλά, από την άλλη μεριά, νομίζω ότι οι ρόλοι που έχω έως σήμερα επιλέξει –ή οι ρόλοι που έως σήμερα με έχουν επιλέξει, γιατί λειτουργούν και έτσι τα πράγματα– έχουν μια συνέπεια σε σχέση με αυτό που είμαι ως άνθρωπος. Οπότε, δεν νομίζω πως στο μέλλον θα κάνω εκ διαμέτρου αντίθετα πράγματα.
Λες πως οι ρόλοι που ερμηνεύεις είναι κοντά στην προσωπικότητά σου. Πώς αυτοπροσδιορίζεσαι;
Έλα ντε;… Νομίζω ότι είμαι αρκετά αφοσιωμένη και στη δουλειά και στη ζωή μου. Έχω περιέργεια, μου αρέσει δηλαδή να ανακαλύπτω πράγματα και ίσως γι’ αυτό μου αρέσουν αυτά τα έργα, με την έννοια ότι λειτουργούν ως αφορμή για να ανακαλύπτεις σχέσεις και στη ζωή και στη σκηνή.
Είμαι αρκετά «στρογγυλή», δηλαδή δεν μου αρέσουν οι συγκρούσεις, θέλω να βρίσκονται λύσεις στις αντιθέσεις, αλλά μου αρέσει και να συνεργάζομαι με ανθρώπους όπως ο Γιώργος Νανούρης με τον οποίο κάνουμε διαδρομές που δεν έχουν γωνίες και θεωρώ πως μας προχωράνε και τους δυο.
«Δεν αντέχω να βρίσκομαι πάνω στη σκηνή και να μη συμφωνεί το είναι μου με αυτό που κάνω».
Το να αποφεύγεις τις συγκρούσεις σημαίνει ότι συμβιβάζεσαι κιόλας;
Όχι! Θεωρώ ότι δεν συμβιβάζομαι. Απλώς προσπαθώ να βρω έναν τρόπο ώστε ο καθένας που υπάρχει μέσα σε μια σχέση, σε μια συνεργασία, να είναι ολόκληρος. Με άλλα λόγια, να χωράμε όλοι και ολόκληροι σε μια σχέση. Αυτό δεν σημαίνει πως, εάν κάτι δεν με βρίσκει καλλιτεχνικά σύμφωνη, δεν θα το πω. Δεν αντέχω να βρίσκομαι πάνω στη σκηνή και να μη συμφωνεί το είναι μου με αυτό που κάνω.
Άρα, παίζει ρόλο το με ποιους συνεργάζεσαι;
Πολύ μεγάλο. Και τα τελευταία χρόνια, όσο μεγαλώνει και η ευθύνη αυτού που κάνω, προτιμώ να είμαι με ανθρώπους που μπορώ να συνεννοηθώ. Με τον Δημήτρη Τάρλοου, για παράδειγμα, αισθάνομαι ότι συνεννοηθήκαμε πολύ καλά στο «Κουκλόσπιτο» [σ.σ. η παράσταση στο θέατρο Πορεία θα επαναληφθεί τον χειμώνα], με τον Γιώργο Νανούρη επίσης, με τη Λίλλυ Μελεμέ δεν έχουμε ξανασυνεργαστεί, αλλά μου αρέσει ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τα πράγματα και το κλίμα που δημιουργεί για την παράσταση.
«Το θέατρο, όπως και το ποδόσφαιρο, βασίζεται στην πάσα, στη γενναιοδωρία των ανθρώπων που συμμετέχουν, στην κοινή αντίληψη της ομάδας που οδηγείται από τον σκηνοθέτη ή τον προπονητή».
Το θέατρο, επομένως, είναι συλλογικό παιχνίδι…
Αποκλειστικά συλλογικό. Όπως και το ποδόσφαιρο. Αν δεν έχεις καλό τερματοφύλακα, θα φας γκολ ακόμη κι αν εσύ έχεις παίξει πολύ καλά. Το θέατρο, όπως και το ποδόσφαιρο, βασίζεται στην πάσα, στη γενναιοδωρία των ανθρώπων που συμμετέχουν, στην κοινή αντίληψη της ομάδας που οδηγείται από τον σκηνοθέτη ή τον προπονητή.
Τα φώτα, όμως, πέφτουν κυρίως στον πρωταγωνιστή. Σε απασχολούν αυτά τα φώτα;
Με απασχολούν ως ευθύνη όμως. Όσο μεγαλώνει η ευθύνη που έχεις απέναντι σε μια παράσταση, όσο δηλαδή μεγαλώνει ο ρόλος, το βάρος αλλάζει. Είναι διαφορετικό να είσαι μέλος του χορού και διαφορετικό να παίζεις την Ηλέκτρα.
Όμως, για μένα, είτε είμαι μέλος του χορού είτε είμαι Ηλέκτρα, η σκηνή είναι ένα γλυκό βάσανο. Η έκθεσή μου πάνω στη σκηνή έχει κόστος, δεν μου είναι εύκολη διαδικασία. Ασφαλώς κάτι αντλώ από αυτή την έκθεση, αλλιώς δεν θα έκανα αυτή τη δουλειά, αλλά δεν μου είναι εύκολο.
Μιλώντας για τους ρόλους σου, χρησιμοποιείς το ρήμα «συγκινούμαι». Γιατί; Όταν λες δηλαδή ότι σε συγκινεί η Ηλέκτρα ή όποιος άλλος ρόλος, εννοείς πως σε εξελίσσει;
Εννοώ περισσότερο πως με μετακινούν αυτοί οι ρόλοι. Ότι για να είσαι αποτελεσματικός σε αυτό που καλείσαι να κάνεις πρέπει να βρίσκεις πάντα κρίκους που σε κινούν με έναν τρόπο. Που μετακινούν τον ψυχισμό σου.
Ας πούμε, στην «Κατερίνα», το γεγονός ότι το έργο είναι αληθινή ιστορία, το θέμα που πραγματεύεται, το οποίο ούτε σήμερα, πόσο μάλλον τότε, πριν από 9 χρόνια που πρωτοανέβηκε η παράσταση, δεν το πολυσυζητάμε ως κοινωνία, το γεγονός ότι μπορούσε κάποιος που θα έβλεπε την παράσταση να κατανοήσει ανάλογες καταστάσεις, μου αρκούσε για να έχω συγκίνηση για 9 χρόνια.
Μπορεί και μια φράση να μου αρκεί για να παραμένω συγκινημένη και να αποδίδω το 100% μου. Το τέλος της Νόρας στο «Κουκλόσπιτο» μου αρκεί για να ξανακάνω την παράσταση.
Δεν τον λυπάσαι τον κόπο που καταβάλλεις για να έχεις αυτήν τη συγκίνηση;
Όχι. Έτσι κι αλλιώς, ποτέ δεν θυμάμαι να μην κοπιάζω για κάτι. Νομίζω πως δεν μου έχει τύχει ποτέ κάτι χωρίς προσπάθεια. Είναι κάτι που θέλω να μεταδώσω και στα παιδιά μου. Δεν είναι εύκολο. Η εποχή μας, με όλες αυτές τις εναλλαγές των εικόνων και τα social, την εύκολη πληροφορία, την αποφυγή της προσπάθειας για οτιδήποτε, με φρικάρει. Όμως, για να παίξεις καλή μπάλα χρειάζεσαι προπόνηση!
Τι όφελος έχει η προσπάθεια;
Νοηματοδοτεί τα πράγματα. Αν δεν προσπαθείς για κάτι, τι νόημα υπάρχει; Η προσπάθεια μπορεί να είναι πολύ γόνιμη διαδικασία. Δεν είναι μόνο δύσκολη διαδικασία. Αλλά το να έχεις όνειρα, όχι στόχους –δεν μου αρέσει η λέξη στόχος– και να προσπαθείς γι’ αυτά, κάπως νοηματοδοτείς την αμείλικτη καθημερινότητά σου. Έτσι νομίζω…
Όλοι γνωρίζουμε από ποια οικογένεια προέρχεσαι και έχεις μιλήσει αρκετές φορές γι’ αυτό. Εγώ θα ήθελα να σε ρωτήσω εάν νιώθεις προνομιούχος άνθρωπος;
Η λέξη «προνομιούχος» σημαίνει πολλά πράγματα. Σίγουρα είμαι γιατί έχω εισπράξει πολλή αγάπη. Είμαι προνομιούχος άνθρωπος γιατί οι γονείς μου ήταν παρόντες στη ζωή μου και εξακολουθώ να τους χαίρομαι. Έχω μια πολύ ωραία σχέση με τον άντρα μου, που τον αγαπάω πάρα πολύ και έχουμε δυο παιδιά μαζί.
Ενδεχομένως δεν είχα την αγωνία της επιβίωσης και είχα τη δυνατότητα να επιλέξω μια καλλιτεχνική δουλειά, από την οποία μάλιστα ζω, ενώ μπορεί να υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που να είναι καλύτεροι από εμένα αλλά που να μην μπορούν να ζήσουν από αυτή τη δουλειά.
Επομένως, σίγουρα είχα και έχω κάποια προνόμια. Αλλά για μένα μεγάλο προνόμιο είναι επίσης ότι έμαθα να προσπαθώ για ότι θέλω να κάνω. Ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνεις να στέκεσαι απέναντι στις ευκαιρίες που δίνονται έχει να κάνει με το τι θα φέρει η επόμενη ευκαιρία για σένα.
Έμαθα ότι τίποτα δεν γίνεται χωρίς προσωπική δουλειά. Σίγουρα νιώθω πολύ τυχερή και ευγνώμων, αλλά σίγουρα έχω δουλέψει και πάρα πολύ.
Έχεις νιώσει ποτέ να χάνεις το μέτρο σου; Να την έχεις «ψωνίσει», με άλλα λόγια;
Όχι μωρέ, όχι. Είμαι τυχερή γιατί έχω παιδιά, εννοώ έχω ζωή που τρέχει, καθημερινές ευθύνες… Ίσως σχετίζεται και με τον χαρακτήρα μου, με το γεγονός ότι ποτέ δεν αισθάνομαι πως αυτό που κάνω είναι αρκετό, και ποτέ δεν είμαι πραγματικά ικανοποιημένη, οπότε πώς να ψωνιστώ; Πιο εύκολα θα μπορούσα να σου πω πως φοβάμαι ότι έχει γίνει κάποιο λάθος και θα αποκαλυφθεί ότι τελικά είμαι ένα φιάσκο, παρά να ψωνιστώ!
**********
Η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, που κάνει πρεμιέρα στο Κηποθέατρο Παπάγου στις 3 Ιουλίου 2023, θα περιοδεύσει σε όλη την Ελλάδα και θα φιλοξενηθεί ενδεχομένως και στο Ηρώδειο, είναι παράσταση σύγχρονη και πολιτική, για μια γυναίκα που παλεύει με τους δαίμονές της και, λίγο πριν καταρρεύσει, διεκδικεί εμμονικά το δίκιο της.
«Θέτουμε ένα πολύ σύγχρονο ερώτημα με αυτή την παράσταση, το οποίο νομίζω έθετε και ο Σοφοκλής: κατά πόσο μπορούμε να παίρνουμε το νόμο στα χέρια μας προκειμένου να αποκατασταθεί μια αδικία», μου είπε λίγο πριν από την πρόβα η σκηνοθέτρια Λίλλυ Μελεμέ. «Ο Σοφοκλής», συνέχισε, «δεν απαντάει στο ερώτημα. Το έργο δεν προτείνει λύση, αλλά μας κάνει να αναρωτηθούμε τι είδους δικαιοσύνη θέλουμε και πώς θα μπορούσαμε να την πετύχουμε».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Lexicon: Το Γλωσσάρι της Έμφυλης Ισότητας | Φεμινισμός
Ονοματεπώνυμο: Çiğdem Kotil. Ιδιότητα: Άνθρωπος
Tina Turner | Η Βασίλισσα του Rock ‘n’ Roll
