Σεξουαλική παρενόχληση, κακοποίηση μέσω εικόνας, σεξιστική ρητορική μίσους… Συμπεριφορές γνώριμες και παλιές, συνυφασμένες με τη σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου, ταυτισμένες συχνά με την πατριαρχική νοοτροπία, εμποτισμένες με πόνο και αδικία.
Cyberstalking, sextortion, σεξουαλική παρενόχληση μέσω διαδικτύου… Σκοτεινά αντίγραφα του παρελθόντος, συμπεριφορές της εποχής κρυμμένες στους δαιδαλώδεις διαδρόμους του διαδικτύου, που ταυτίζονται συχνά με την πατριαρχική νοοτροπία και προκαλούν πάντα πόνο και αίσθημα αδικίας.
Καθώς η τεχνολογία αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς, την ώρα που τα στερεότυπα της πατριαρχικής κοινωνίας κάνουν βήματα σημειωτόν, τα κρούσματα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τις γυναίκες και τις θηλυκότητες να αποτελούν –και πάλι– τον κυρίαρχο στόχο, απασχολούν την καθημερινότητα όλων. Θυμάτων –πρωτίστως–, οικείων, ακόμη και απλών θεατών.
Η DATAWO είναι ένας μη-κερδοσκοπικός οργανισμός (με έδρα τη Θεσσαλονίκη), που ιδρύθηκε από δύο νεότατες γυναίκες, τις δικηγόρους Αναστασία Καραγιάννη και Ανθή Αργυρίου, με στόχο να ευαισθητοποιήσουν την κοινωνία για την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών στην ψηφιακή εποχή.
Δύσκολο εγχείρημα. Δύσκολο, αλλά, ταυτοχρόνως, πολύ χρήσιμο.
Μπορείτε, έστω και σε «τίτλους», να περιγράψετε ποια είναι τα δικαιώματα τα οποία καταπατώνται;
Αναστασία Καραγιάννη (Α.Κ.): Κατά πρώτον, παραβιάζεται το θεμελιώδες δικαίωμα της αρχής της ισότητας των φύλων και της μη διάκρισης που προστατεύεται τόσο από διεθνείς και ευρωπαϊκές συνθήκες (Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Διεθνής Σύμβαση για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, καθώς και Ευρωπαϊκός Χάρτης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) όσο και από το Σύνταγμα (άρθρο 4, παρ. 5).
Ο τρόπος με τον οποίο παραβιάζονται αυτά τα δικαιώματα ποικίλλει. Για παράδειγμα, η ελλιπής προβολή προτύπων σε θέσεις εργασίας με τεχνικό υπόβαθρο, στην επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών ή επιστήμης των δεδομένων (επαγγέλματα STEM), και αντίστοιχα το χαμηλό ποσοστό κοριτσιών/θηλυκοτήτων που σπουδάζουν/εργάζονται σε αυτούς τους τομείς, καθώς και η χαμηλότερη αμοιβή τους για ίδια εργασία, μαρτυρούν τη διακριτική και άνιση μεταχείριση των γυναικών/θηλυκοτήτων στο ψηφιακό περιβάλλον.
Το διαδίκτυο δημιουργεί εύφορο έδαφος για την έξαρση της έμφυλης βίας, δηλαδή εκείνης της βίας που εκδηλώνεται εξαιτίας του φύλου του θύματος.
Οι τρόποι για να συμβεί αυτό είναι πολλοί. Χαρακτηριστικά και ενδεικτικά παραδείγματα τα εξής: κακοποίηση μέσω εικόνας, σεξιστική ρητορική μίσους, σεξουαλική παρενόχληση, διαδικτυακή παρακολούθηση (cyberstalking), διαδικτυακός σεξουαλικός εκβιασμός (sextortion).
Στις περιπτώσεις αυτές, προσβάλλεται η αξιοπρέπεια του ατόμου αλλά και το δικαίωμα που έχει κάθε άτομο να ζει ελεύθερο από την άσκηση βίας, τόσο όσον αφορά τη δημόσια όσο και την ιδιωτική σφαίρα.
Η συνιδρύτρια της DATAWO, δικηγόρος Ανθή Αργυρίου. Photo: Γιώργος Καλκανίδης
Ανθή Αργυρίου (Α.Α.): Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, καθώς και της ενδοοικογενειακής, αναφέρει στο άρθρο 3 πως ο όρος «βία κατά των γυναικών» νοείται ως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ως μια μορφή διάκρισης κατά των γυναικών και σημαίνει όλες τις πράξεις βίας που έχουν σχέση με το φύλο, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα ή ενδέχεται να έχουν ως αποτέλεσμα φυσική, σεξουαλική, ψυχολογική ή οικονομική βλάβη ή πόνο για τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των απειλών τέλεσης τοιούτων πράξεων, τον εξαναγκασμό ή την αυθαίρετη αποστέρηση της ελευθερίας, είτε αυτή συμβαίνει στον δημόσιο είτε στον ιδιωτικό βίο.
Ίσως εδώ αποτυπώνεται εύστοχα αυτό που συμβαίνει όταν ένα πρόσωπο δέχεται έμφυλη βία, είτε στην αναλογική είτε στην ψηφιακή πραγματικότητα.
«Το διαδίκτυο –ως γνωστόν– χρησιμοποιείται καθημερινά από δισεκατομμύρια χρήστες/ριες. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, πως, εάν διαρρεύσει η φωτογραφία ή το βίντεο ενός ατόμου με προσωπικό περιεχόμενο από δράστη που βρίσκεται στην Αθήνα, την ίδια στιγμή μπορεί να παρακολουθεί το περιεχόμενό του άλλο άτομο που βρίσκεται στη Σρι Λάνκα».
Γιατί διαχωρίζονται τα δικαιώματα των γυναικών και των θηλυκοτήτων από τα ανθρώπινα δικαιώματα; Υπάρχει ειδοποιός διαφορά;
Α.Κ.: Όχι, τα δικαιώματα των γυναικών/θηλυκοτήτων είναι ανθρώπινα δικαιώματα και η προστασία τους συμβάλλει στην ολιστική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων! Η ανάγκη διάκρισής τους από τα ανθρώπινα δικαιώματα έγκειται στις έμφυλες ανισότητες που υπάρχουν στην πατριαρχική κοινωνία στην οποία ζούμε.
Αναρωτιέμαι, πόσο χαοτικό είναι να αναζητά και να εντοπίζει κανείς παραβιάσεις δικαιωμάτων στον ψηφιακό κόσμο;
Α.Α.: Καθόλου χαοτικό! Είναι μπροστά μας και τις βιώνουμε όλες λίγο πολύ. Αρκεί αρχικά να αναλογιστούμε τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων και τις μορφές βίας που μπορεί να υποστεί μια θηλυκότητα στον πραγματικό κόσμο και θα αρχίσουμε να τις εντοπίζουμε μία μία στη «σύγχρονη εκδοχή τους» και στο ψηφιακό/διαδικτυακό σύμπαν.
Σε δεύτερο χρόνο βεβαίως, είναι ανάγκη να γίνει έρευνα σε βάθος, διότι ταυτόχρονα μιλάμε για ένα πολύ καινούργιο πεδίο, που συνεχώς εξελίσσεται.
Α.Κ.: Άρα, η μελέτη των περιπτώσεων των παραβιάσεων, αλλά και πιο πρακτικών ζητημάτων, όπως η αντιμετώπισή τους ή η ανεύρεση σχετικού αποδεικτικού υλικού για ένα περιστατικό, απαιτεί και διεπιστημονική συνεργασία, κάτι που κάνει τη διαδικασία ακόμη πιο ενδιαφέρουσα.
Ποια είναι η συχνότερη παραβίαση των δικαιωμάτων των γυναικών και των θηλυκοτήτων που συναντάτε;
Α.Κ.: Είναι αρκετά σύνηθες μια θηλυκότητα να παρενοχλείται σεξουαλικά μέσω διαδικτύου. Αυτό διότι το διαδίκτυο αποτελεί ισχυρό μέσο επικοινωνίας στην εργασία, στη δικτύωση ή στην απλή ανθρώπινη επαφή, το οποίο, παράλληλα, δημιουργεί και την απαραίτητη απόσταση που καθιστά το άτομο ικανό «να πει ό,τι θέλει» –κυρίως λόγω της ανωνυμίας–, αλλά και να αδιαφορήσει για την έλλειψη συναίνεσης από την άλλη πλευρά.
Α.Α.: Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι το άτομο που παρενοχλεί σεξουαλικά σε μια αληθινή επικοινωνία, χωρίς μεσάζοντα το διαδίκτυο, δεν θα προέβαινε στην ίδια πράξη, απλώς με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, για παράδειγμα, είναι ευκολότερο.
«Το διαδίκτυο δεν είναι παρά ένα ανθρώπινο δημιούργημα, το οποίο έχει εφευρεθεί, διαμορφωθεί και χρησιμοποιείται εν τέλει από εμάς. Αυτό συνεπάγεται ότι αναπαράγονται κατ’ αυτόν τον τρόπο τα στερεότυπα και εν γένει όλες οι παθογένειες της ανθρώπινης κοινωνίας».
Το μέσο –το διαδίκτυο στην προκειμένη περίπτωση– καθορίζει το είδος της παραβίασης; Εννοώ, το διαδίκτυο φταίει ή η παράλογη «λογική» των ανθρώπων που θεωρούν ότι οι γυναίκες και οι θηλυκότητες έχουν ενδεχομένως λιγότερα δικαιώματα από τους άνδρες;
Η συνιδρύτρια της DATAWO Αναστασία Καραγιάννη.
Α.Κ.: Το διαδίκτυο δεν είναι παρά ένα ανθρώπινο δημιούργημα, το οποίο έχει εφευρεθεί, διαμορφωθεί και χρησιμοποιείται εν τέλει από εμάς.
Αυτό συνεπάγεται ότι αναπαράγονται κατ’ αυτόν τον τρόπο τα στερεότυπα και εν γένει όλες οι παθογένειες της ανθρώπινης κοινωνίας. Στη συνέχεια γίνεται στα χέρια μας εργαλείο ικανό με την πληροφορία που φέρει να καλλιεργήσει συνειδήσεις.
Α.Α.: Το αποτέλεσμα είναι πως, μέσα από αυτό το δούναι και λαβείν, προωθούνται οι αξίες και οι ιδέες και της σύγχρονης πραγματικότητας, για τη διαμόρφωση των οποίων φέρει ευθύνη μόνο ο άνθρωπος και οι οποίες, με τη σειρά τους, δημιουργούν το κλίμα ώστε να είναι πιο ανεκτή η μία ή η άλλη παραβίαση.
Συνεπώς το διαδίκτυο δεν μπορεί να καθορίσει τα είδη των παραβιάσεων, μπορεί μονάχα να διευκολύνει/επιταχύνει την τέλεση αυτών.
Αν και η γενίκευση εμπεριέχει τεράστιους κινδύνους αποπροσανατολισμού ή ισοπέδωσης, θα ρωτήσω: οι παραβιάσεις στο διαδίκτυο είναι ηπιότερες από εκείνες που συμβαίνουν στον φυσικό κόσμο ή ακόμη πιο ειδεχθείς;
Α.Κ.: Το διαδίκτυο, ως γνωστόν, χρησιμοποιείται καθημερινά από δισεκατομμύρια χρήστες/ριες. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, πως, εάν διαρρεύσει η φωτογραφία ή το βίντεο ενός ατόμου με προσωπικό περιεχόμενο από δράστη που βρίσκεται στην Αθήνα, την ίδια στιγμή μπορεί να παρακολουθεί το περιεχόμενό του άλλο άτομο που βρίσκεται στη Σρι Λάνκα.
Και το αναλύουμε τόσο γλαφυρά για να καταστεί σαφής η βλάβη που επέρχεται στην ψυχολογία του θύματος, διότι σωματικά –τουλάχιστον άμεσα– δεν επηρεάζεται από τα ψηφιακά αδικήματα που τελούνται, όπως θα συνέβαινε με την επιζώσα ενός βιασμού, για παράδειγμα.
Α.Α.: Ωστόσο, τόσο το γεγονός των διαστάσεων που μπορεί να λάβει ένα τέτοιο περιστατικό όσο και το αχανές του διαδικτύου, που δεν βοηθά στην εξαφάνιση του υλικού αυτού, δημιουργούν στο θύμα την αίσθηση ότι είναι απόλυτα εκτεθειμένο μπροστά σε αυτό που συμβαίνει.
Πέραν του ότι στην περίπτωση της κακοποίησης μέσω εικόνας το πρόσωπο επηρεάζεται και σε άλλα επίπεδα, όπως είναι το επαγγελματικό, οικονομικό, κοινωνικό, αλλά και η προσωπική του ζωή.
Ας μην ξεχνάμε πως, πολλές φορές, η έμφυλη βία αποτελεί προστάδιο τέλεσης έμφυλης βίας και στον αναλογικό κόσμο…
Το διαδίκτυο επιδεινώνει την κατάσταση;
Α.Κ.: Την καθιστά σίγουρα πιο δυσχερή καθώς ό,τι (υλικό) ανεβαίνει στο διαδίκτυο ρέει ταχύτατα και με μεγάλη ευκολία, ενώ δύσκολα μπορεί κανείς να εξαλείψει τη διαρροή του.
«Η αλήθεια είναι πως σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν νομοθετικές πρωτοβουλίες για τη ρύθμιση του φαινομένου της έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή».
Ο ρόλος σας είναι πρωτίστως ενημερωτικός. Θεωρείτε πως υπάρχει έλλειμμα ενημέρωσης ή έλλειμμα κοινοτικών οδηγιών, εθνικών νόμων και εφαρμογής του νόμου;
Α.Κ.: Ο ρόλος μας είναι σίγουρα ενημερωτικός (ενημέρωση/ευαισθητοποίηση της κοινωνίας) αλλά και στο πλαίσιο του advocacy/συνηγορίας. Η αλήθεια είναι πως σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν νομοθετικές πρωτοβουλίες για τη ρύθμιση του φαινομένου της έμφυλης βίας στην ψηφιακή εποχή.
Συγκεκριμένα, η ΕΕ έχει συντάξει Πρόταση για Οδηγία σχετικά με τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία, στην οποία προβλέπει ρυθμίσεις και για τον μη συναινετικό διαμοιρασμό οπτικοακουστικού υλικού με σεξουαλικό περιεχόμενο, η οποία βρίσκεται αυτήν την περίοδο σε «trilogues», τριμερείς διαπραγματεύσεις.
Α.Α.: Μάλιστα, τον Μάιο του 2023 καταθέσαμε ανοιχτή επιστολή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υπογεγραμμένη από 46 οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών από όλη την Ευρώπη, προκειμένου να μοιραστούμε τις ανησυχίες μας σχετικά με κάποιες ρυθμίσεις της συγκεκριμένης πρότασης και με το πώς μπορεί αυτές να εφαρμοστούν –προβληματικά και διακριτικά έναντι κάποιων αποκλεισμένων κοινωνικά ομάδων– σε εθνικό επίπεδο.
Επομένως, συνοπτικά θα λέγαμε πως ο ρόλος μας είναι διττός.
Υπάρχει κάποιο ή κάποια παραδείγματα που να αποδεικνύουν ότι η ενημέρωση έφερε θετικά αποτελέσματα;
Α.Α.: Πράγματι, έπειτα από την επιστολή που καταθέσαμε, με χαρά πληροφορηθήκαμε από τους ευρωπαϊκούς κύκλους ότι οι ανησυχίες μας σχετικά με τις κρυπτογραφικές μεθόδους εισακούσθηκαν και έγιναν αποδεκτές από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώ οι υπόλοιπες βρίσκονται ακόμη υπό διαπραγμάτευση μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου.
Είστε δύο πολύ νέα κορίτσια, δύο πολύ νέες δικηγόροι. Τι εμπειρία ή τι πάθος κρύβεται πίσω από αυτή σας την απόφαση να ιδρύσετε την DATAWO;
Α.Κ.: Το πάθος για τη λευτεριά. Προσωπικά, το πάθος μου για τις ψηφιακές τεχνολογίες σε συνδυασμό με τις εμπειρίες που έχω βιώσει ως γυναίκα σε αυτήν την πατριαρχική κοινωνία (catcalling, body shaming, objectification of female bodies) με οδήγησε στο να ασχοληθώ ενεργά ακτιβιστικά, επαγγελματικά και ακαδημαϊκά με αυτόν τον τομέα του δικαίου, προκειμένου να επιφέρω μια αλλαγή σε κοινωνικό και νομικό επίπεδο.
Α.Α.: Από πολύ νωρίς ήξερα ότι θέλω να επικεντρωθώ στην προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών, ήταν μια ανάγκη για εμένα, όχι ακριβώς πάθος, το νιώθω σαν χρέος να προσπαθώ για αυτό, για το αυτονόητο.
Συνεπώς η επαγγελματική μου εμπειρία έχει διαμορφωθεί αναλόγως, μέσα από την ενασχόληση με υποθέσεις ενδοοικογενειακής και εν γένει έμφυλης βίας. Η προσέγγιση του φαινομένου από την ψηφιακή σκοπιά έχει πολύ ενδιαφέρον, γιατί απλώς είναι το μέλλον, και είναι έξυπνο να το φροντίσουμε από τώρα.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Τα Παπλώματα που Διηγούνται Ιστορίες
