Ο Πόπλιος Αίλιος Φλέγων καταγόταν, όπως αναφέρει η παράδοση, από τις Τράλλεις της Μικράς Ασίας και υπήρξε απελεύθερος του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138 μ.Χ.). Τη στενή σχέση του με τον αυτοκράτορα πιστοποιούν και οι φήμες που κυκλοφορούσαν όσο ζούσε, σύμφωνα με τις οποίες ο Αδριανός έγραφε κείμενα τα οποία στη συνέχεια δημοσίευε με το όνομα του Φλέγοντα.
Σώζονται μόνο τρία έργα του Φλέγοντα, το «Περί Θαυμασίων», μια παραδοξογραφική ιστορία, το «Περί Μακροβίων», ένας κατάλογος αιωνόβιων ανθρώπων, και οι «Ολυμπιάδες», ένας κατάλογος των νικητών των Ολυμπιακών Αγώνων.
Οι Συναρπαστικές Ιστορίες
Το «Περί Θαυμασίων» αποτελεί μια συλλογή συναρπαστικών σύντομων ιστοριών από άγνωστους συγγραφείς της αρχαιότητας. Περιλαμβάνει ιστορίες φαντασμάτων, αλλαγής φύλου και ερμαφρόδιτων, εύρεσης γιγάντιων οστών, τερατογενέσεων, τοκετών από άνδρες, πολλαπλών κυήσεων, πρόωρης γήρανσης και ιπποκένταυρων.
Ο Φλέγων υπήρξε ένας παρατηρητής της ανθρώπινης φύσης και με το έργο του εξερεύνησε τα όρια του ανθρώπινου σώματος. Χρησιμοποιώντας το θαυμάσιο και το τερατώδες ασχολήθηκε με την υπέρβαση των ορίων μεταξύ ζωής και θανάτου, αρσενικού και θηλυκού, ανθρώπου και τέρατος, σε μια προσπάθεια διερεύνησης της ανθρωπινότητας.
Το ηθικό δίδαγμα και στον Αριστοφάνη και στον Φιλόστρατο είναι ότι οι γυναίκες που παίρνουν πρωτοβουλία στην ερωτική επαφή ενδέχεται να οδηγήσουν ανυποψίαστους άνδρες στον όλεθρο και άρα θα πρέπει πάση θυσία να αποφεύγονται.
Το «Περί Θαυμασίων» αρχίζει με μια επιστολή η αρχή της οποίας δεν σώζεται. Η επιστολή περιέχει την ιστορία μιας άωρης νεκρής, της Φιλίννιον, που επανήλθε πρόσκαιρα στη ζωή με σκοπό να σμίξει ερωτικά με τον Μαχάτη, έναν νεαρό άνδρα που φιλοξενείτο στο σπίτι της.
Η ιστορία της Φιλίννιον, σύμφωνα με τον φιλόσοφο του 5ου μ.Χ. αιώνα Πρόκλο, διαδραματίζεται στα ελληνιστικά χρόνια, στην Αμφίπολη.
Η κόρη παντρεύεται με τον Κρατερό, έναν άνδρα της επιλογής των γονέων της. Ο γάμος, ωστόσο, είναι σύντομος γιατί η Φιλίννιον πεθαίνει πρόωρα. Έξι μήνες μετά τον θάνατό της, επισκέπτεται το σπίτι της ο Μαχάτης και η Φιλίννιον επανέρχεται στη ζωή και συνευρίσκεται ερωτικά μαζί του.
Ο Πρόκλος τοποθετεί το επεισόδιο στο 356-336 π.Χ. επί βασιλιά Φιλίππου. Έχει υποστηριχθεί ότι πρόκειται για τον Φίλιππο Β’, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και ότι ο Κρατερός ήταν ο γνωστός Μακεδόνας στρατιωτικός διοικητής που έχαιρε της εκτίμησης και της εμπιστοσύνης του Μεγάλου Αλεξάνδρου και είχε μια σύζυγο με το όνομα Φίλα.
Τα Συντηρητικά Διδάγματα
Η ιστορία της Φιλίννιον θυμίζει μιαν άλλη ιστορία με συντηρητικό δίδαγμα που κυκλοφορούσε στην αρχαιότητα, την ιστορία της Έμπουσας, ενός μοχθηρού και άκρως επικίνδυνου μη ανθρώπινου πλάσματος, που θεωρείτο ότι είχε την ικανότητα να λαμβάνει κατά βούληση τη μορφή ελκυστικής γυναίκας προκειμένου να ενωθεί ερωτικά με ανυποψίαστους άνδρες και να τους οδηγήσει τελικά στον θάνατο.
Η ιστορία σε αυτή την εκδοχή σώζεται στον Αριστοφάνη («Βάτραχοι», 288-295) και στον Φιλόστρατο («Βίος Απολλώνιου Τυανέα», 4.25). Το ηθικό δίδαγμα και στους δύο συγγραφείς είναι ότι οι γυναίκες που παίρνουν πρωτοβουλία στην ερωτική επαφή ενδέχεται να οδηγήσουν ανυποψίαστους άνδρες στον όλεθρο και άρα θα πρέπει πάση θυσία να αποφεύγονται.
Και στην ιστορία του Ερμαφρόδιτου, όπως σώζεται στον Οβίδιο («Μetamorphoses ΙV», 285-388), η νύμφη Σαλμακίς προσεγγίζει ερωτικά με επιμονή τον Ερμαφρόδιτο και, όταν εκείνος την αποκρούει, εκείνη αγκιστρώνεται πάνω του εκπλιπαρώντας τους θεούς να μη χωριστούν ποτέ. Οι θεοί εισακούν την προσευχή και οι συνέπειες είναι μόνιμα οδυνηρές, καθώς ο Ερμαφρόδιτος αποκτά οριστικά πλέον δύο φύλα.
Οι Αποδεκτές Συμπεριφορές
Στην ιστορία της Φιλίννιον, όπως παραδίδεται από τον Φλέγοντα, δεν υπάρχει ίχνος υπόνοιας ότι η κόρη έκανε κάτι το αξιοκατάκριτο ή συμπεριφέρθηκε πέρα από τα συνηθισμένα και τα αποδεκτά όταν προσέγγισε ερωτικά έναν άγνωστο νέο άνδρα.
Στον ‒σχεδόν σύγχρονο του Φλέγοντα‒ συγγραφέα Αιλιανό οι γυναίκες παρουσιάζονται ικανές να νιώθουν ερωτική επιθυμία (να «αναφλέγονται» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται) και να την εκδηλώνουν χωρίς περιστροφές.
Ο Μαχάτης δεν εμφανίζεται να παραξενεύεται που μια άγνωστη νέα τον πλησιάζει ερωτικά με δική της πρωτοβουλία. Ούτε και ο Φλέγοντας. Δίνεται αβίαστα η εντύπωση ότι η κοινωνική συνείδηση ή τουλάχιστον το κοινό του Φλέγοντα αποδεχόταν χωρίς δυσκολία μια τέτοια συμπεριφορά από μια νέα γυναίκα.
Η Ερωτική Επιθυμία των Γυναικών…
Στον ‒σχεδόν σύγχρονο του Φλέγοντα‒ συγγραφέα Αιλιανό οι γυναίκες παρουσιάζονται ικανές να νιώθουν ερωτική επιθυμία (να «αναφλέγονται» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται) και να την εκδηλώνουν χωρίς περιστροφές («Περί Ζώων Ιδιότητος Ι’», 48).
Μπορούν να ηρασθούν θερμότατα και να προτείνουν οι ίδιες γάμο (Αιλιανός, «Ποικίλη Ιστορία Ι’», 2). Ταυτόχρονα, σε ιατρικούς κύκλους, όπως στον Γαληνό («Περί Σπέρματος Β’», 601) και στον Σωρανό («Γυναικείων Α’», 7.31, 8.33 και 10.37-38) υπήρχε αναγνώριση της γυναικείας σεξουαλικότητας.
…Χωρίς την Έγκριση Όλων των Γιατρών!
Ο γιατρός Αρεταίος παραδεχόταν ότι στην εποχή του (τον 1ο μ.Χ. αιώνα) κάποιοι αναγνώριζαν αυξημένη ερωτική επιθυμία σε ορισμένες γυναίκες, εκείνος όμως διαφοροποιούσε τη θέση του και το αρνιόταν τασσόμενος με τις συντηρητικές φωνές («Περί Αιτιών και Σημείων Οξέων Παθών Β’», 12).
Έχει απίστευτο ενδιαφέρον ότι ακόμη και σήμερα ενίοτε ξενίζει ή ενοχλεί η παρουσίαση μιας γυναίκας της αρχαιότητας να λαμβάνει ερωτική πρωτοβουλία. Έτσι, έχει προταθεί από ερευνητές ότι η Φιλίννιον θα πρέπει να γνώριζε και να ήταν ερωτευμένη με τον Μαχάτη πριν από τον γάμο της με τον Κρατερό, ότι ο σύζυγος και ο Μαχάτης ήταν στην πραγματικότητα το ίδιο πρόσωπο, ή ότι ο σύζυγός της είχε ήδη πεθάνει όταν η Φιλίννιον επανήλθε στη ζωή και συνευρέθηκε με τον Μαχάτη [2].
Παρόμοιες Ιστορίες
Η ιστορία της Φιλίννιον παρουσιάζει ομοιότητες και με ιστορίες που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή σε μυθιστορήματα και σε χριστιανικά κείμενα που αργότερα χαρακτηρίστηκαν αιρετικά. Στον Χαρίτωνα («Χαιρέας και Καλλιρρόη», 1.4.12-1.5.1) και στον Ξενοφώντα («Εφεσιακά», 3.5-8) οι πρωταγωνίστριες δίνουν την εσφαλμένη εντύπωση ότι πέθαναν, όμως αργότερα συνέρχονται.
Στις απόκρυφες «Πράξεις Θωμά» (51-61) καταγράφεται η ανάσταση μιας νέας που σκότωσε ένας ζηλόφθονος εραστής και η αφήγηση της διαμονής της στον Κάτω Κόσμο. Προφανώς, οι ιστορίες γυναικών που έρχονται ή μοιάζει να έρχονται στη ζωή από το επέκεινα ήταν ιδιαιτέρως δημοφιλείς κατά την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και κυκλοφορούσαν ευρύτατα.
*[1] Erwin Rohde, “Zu den Mirabilia des Phlegon”, στο “Rheinisches Museum für Philologie 32”, 1877, σ. 329–339 (σ. 333)
*[2] Julia Doroszewska, “When the Dead Love the Living: Case Study in Phlegon of Tralles’ Mirabilia”, στο “Scripta Classica 12”, 2015, σ. 137-149
- Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου της Δέσποινας Ιωσήφ και της Μαρώς Τριανταφύλλου «H Αυλή των Θαυμάτων. Ευφάνταστες και Παράδοξες Ιστορίες από την Ελληνική Αρχαιότητα. Φλέγων, Πράγματα Θαυμάσια. Ανώνυμος, Το Μαρτύριο του Πέτρου», στη σειρά «Διάλογοι με την Αρχαιότητα» (διευθυντής σειράς: Δημήτρης Ι. Κυρτάτας), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2022.
Άλλα βιβλία της ίδιας:
· «Έγκλειστοι στις Ρωμαϊκές Φυλακές ή Αναμένοντας τον Καλό και τον Κακό Δικαστή. Λιβάνιος, Λόγος 45 και Λόγος 22, στη σειρά «Διάλογοι με την Αρχαιότητα», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα 2020
· “Early Christian Attitudes to War, Violence and Military Service”, Gorgias Press, 2013, Piscataway, New Jersey
· «Η Επιληψία στην Αρχαιότητα», Ελληνική Εθνική Εταιρεία κατά της Επιληψίας, Αθήνα 2013
· «Απόκρυφες Πράξεις Παύλου και Θέκλας», σε συνεργασία με τη Μαρώ Τριανταφύλλου, στη σειρά «Ύστερη Αρχαιότητα» (υπεύθυνη σειράς: Πολύμνια Αθανασιάδη), Κατάρτι, Αθήνα 2008. Αναμένεται να επανακυκλοφορήσει αναθεωρημένο από τις εκδόσεις Ηρόδοτος.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Από την Αρχαία Φιλοσοφική Σκέψη στη Γυναικεία Ψήφο
