Η κυρία Αλεξάνδρα παντρεύτηκε στα 17 της. Από προξενιό. Παλιά ιστορία. Παλιά και παντοτινή συνάμα. Όπως οι ζωές που χτίστηκαν με κόπο. Ο κύριος Δημήτρης αναγκάστηκε να φύγει από το χωριό του για να δουλέψει 1.200 μέτρα κάτω από τη γη, στα ορυχεία της Γερμανίας. Δύσκολη ζωή. Δύσκολη και μακρινή, αλλά και τόσο σημερινή. Όσο η ανάγκη του ανθρώπου να βρει ένα καλύτερο αύριο.
Η κυρία Ελένη μοιράστηκε τον εφιάλτη της κόρης της, η οποία στα 18 της χρόνια βυθίστηκε στον κόσμο των ναρκωτικών. Απελπισμένη ζωή. Απελπισμένη αλλά και βαθιά αισιόδοξη γιατί μέσα από αυτήν δίνεις νόημα σε αυτό: «Ζωή είναι να πέφτεις επτά φορές και να σηκώνεσαι οκτώ». Ο Αλέξης, πρωτοπόρος στην υποβρύχια κινηματογράφηση στην Ελλάδα, ανακάλυψε τα ναυάγια του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στον Κόλπο του Ναυαρίνου και εντόπισε ερείπια που εικάζεται ότι ανήκουν στη βυθισμένη αρχαία πόλη Ελίκη στον Κορινθιακό Κόλπο. Ενδιαφέρουσα ζωή. Μαγική, όπως και η σιωπή του βυθού.
Ιστορίες ανθρώπων από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Ιστορίες γεμάτες αγώνα, χαρά, όνειρα, ελπίδα, θλίψη. Ιστορίες οικείες, γνώριμες, της διπλανής πόρτας, ανθρώπων που, αν και δεν λούστηκαν με το φως της δημοσιότητας, έχουν τη λάμψη της προσωπικής αλήθειας. Ιστορίες που, χωρίς το Istorima, θα τις έπαιρνε ο άνεμος.
Το Istorima είναι ένα μεγάλο εγχείρημα συλλογής προφορικών ιστοριών από ολόκληρη την Ελλάδα. Μέχρι σήμερα έχει συλλέξει 20.000 αφηγήσεις, οι οποίες είναι συγκεντρωμένες με τη μορφή podcast στο ομότιτλο site. Δημιουργήθηκε από τη δημοσιογράφο Σοφία Παπαϊωάννου και την ιστορικό Katherine Fleming. Με ποιο στόχο; Την περιπλάνηση στις ψυχές των ανθρώπων, νομίζω. Και γιατί άλλο; Για το ότι το «ασήμαντο» είναι πολύ σημαντικό. Και γιατί ακόμη;
Η ιδρύτριά του, η δημοσιογράφος που φημίζεται για την εγκυρότητά της, Σοφία Παπαϊωάννου, μας απαντά.
Πώς προέκυψε η ιδέα της δημιουργίας τoυ Istorimaτος και γιατί είναι σημαντική η προφορική ιστορία;
Πιστεύω πως το Istorima ήταν με κάποιον τρόπο πάντα μέσα μας. Ως ανάγκη. Τόσο για εμένα όσο και για τη συνδημιουργό του, την ιστορικό Katherine Fleming. Και οι δύο, από διαφορετικές θέσεις, η μία ως ιστορικός και η άλλη ως δημοσιογράφος, βλέπαμε ότι οι ιστορίες, αν δεν τις αφηγηθούν οι άνθρωποι που τις έζησαν από πρώτο χέρι, χάνονται με τα χρόνια. Και με αυτόν τον τρόπο χάνονται κι ολόκληρες εποχές από τη μνήμη μας. Εποχές που, αν είχαμε ακούσει να μιλάνε γι’ αυτές εκείνοι που τις έζησαν, θα μας είχαν εντυπωθεί στη μνήμη και στη ζωή μας πιο ουσιαστικά.
«Είναι οι απλές ιστορίες των καθημερινών ανθρώπων που διαμόρφωσαν ένα κομμάτι της ιστορίας το οποίο δεν καταγράφεται στα επίσημα βιβλία – και που τελικά αυτό είναι η Ελλάδα».
Ποιες ιστορίες δεν πρέπει να χαθούν; Ποιο είναι το κριτήριο που τις καθιστά ενδιαφέρουσες και ποιος αποφασίζει ότι έχουν ενδιαφέρον;
Όλοι οι άνθρωποι έχουν μια ιστορία, διότι ζουν σε μια μοναδική στιγμή του χρόνου. Όλες οι ιστορίες είναι σημαντικές. Στο Istorima δεν συλλέγουμε μόνο ιστορίες από το παρελθόν αλλά και σύγχρονες, του παρόντος. Κάθε νέος ερευνητής (σ.σ. περισσότεροι από 1.000 νέοι ερευνητές και ερευνήτριες ανεξαρτήτως επαγγελματικού και μορφωτικού επιπέδου, οι οποίοι ζουν σε ολόκληρη την Ελλάδα, εκπαιδεύονται ειδικά προκειμένου να συλλέξουν και να καταγράψουν τις ιστορίες για το Istorima) μένει στον τόπο του, στο νησί, στο χωριό ή στην πόλη του, και είναι υπεύθυνος να ανακαλύψει τους αφηγητές του τόπου του, εκείνους που κουβαλούν ιστορίες που πρέπει να διασωθούν. Η ομάδα του Istorimaτος παρέχει στους ερευνητές μια ενδεικτική θεματολογία, ανάλογα με την ιστορία και την παράδοση της περιοχής, αλλά κάθε ερευνητής είναι και ελεύθερος να επιλέξει τους αφηγητές και τις ιστορίες που θέλει να ακούσει και να διασώσει. Είναι οι απλές ιστορίες των καθημερινών ανθρώπων που διαμόρφωσαν ένα κομμάτι της ιστορίας το οποίο δεν καταγράφεται στα επίσημα βιβλία – και που τελικά αυτό είναι η Ελλάδα.
«Το Istorima προσφέρει σε έναν αφηγητή την πρώτη και ίσως μοναδική ευκαιρία στη ζωή του να πει την ιστορία του για να μην ξεχαστεί. Μακάρι όλοι να είχαμε “γράψει” τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας, ακόμα και τους γονείς μας».
Τι σχέση έχει ένα –οποιοδήποτε– podcast στο Istorima με τα 15 λεπτά δημοσιότητας του Andy Warhol; Θέλω να πω, το να αφηγείται κανείς δημοσίως την ιστορία του είναι ματαιοδοξία, διάθεση επικοινωνίας, υπεροψία, μοναξιά;
Είναι παρέα. Γιατί μαζευόμαστε σε ένα καφενείο, γύρω από μια φωτιά σε μια παραλία, σε ένα σπίτι αν όχι για να ακούσουμε τους άλλους και τις ιστορίες τους; Οι ιστορίες είναι που μας ενώνουν και μας δίνουν δύναμη.
Το Istorima προσφέρει σε έναν αφηγητή την πρώτη και ίσως μοναδική ευκαιρία στη ζωή του να πει την ιστορία του για να μην ξεχαστεί. Μακάρι όλοι να είχαμε «γράψει» τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας, ακόμα και τους γονείς μας. Σίγουρα είχαν ζήσει ζωές και εμπειρίες που, αν τις είχαμε ακούσει και διασώσει, θα μας είχαν βοηθήσει όλους στην κατανόηση και του σημερινού κόσμου.
Διατρέχοντας το Istorima αισθάνθηκα σαν περιπλανώμενη στις ψυχές των ανθρώπων. Μήπως αυτός είναι ο στόχος; Να γνωριστούμε όλοι λίγο καλύτερα, χωρίς κρίσεις και αξιολογήσεις;
Σίγουρα αυτός είναι ο απώτερος σκοπός, να κατανοήσουμε τον άλλο μέσα από την ιστορία, να αισθανθούμε κάτι και να προχωρήσουμε κι εμείς πιο ουσιαστικά. Ακούγοντας κάποιος μία ιστορία γίνεται, αν θέλετε, καλύτερος άνθρωπος. Μακάρι όλες κι όλοι να άκουγαν μία ιστορία κάθε πρωί προτού ξεκινήσει η τρέλα της ημέρας τους μέσα από το Istorima.org.
Υπάρχει κάποια ιστορία που έφτασε στο Istorima και θεωρείτε πως δεν θα την ξεχάσετε ποτέ;
Είναι πάρα πολλές και καθεμία σου γεννά ή ξυπνά κι ένα άλλο συναίσθημα. Σίγουρα οι συνεντεύξεις που έχουν συλλεγεί μέχρι σήμερα, πάνω από 12.000, έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τις προσδοκίες που είχαμε όταν ξεκινήσαμε. Ο πλούτος των ιστοριών είναι απίστευτος.
Η δημοσιογραφία των πολιτών, δηλαδή η δημοσιογραφία που ασκείται από κάθε πολίτη, στην Ελλάδα τουλάχιστον δεν είναι ευρέως διαδεδομένη. Εγκυμονεί κινδύνους άραγε;
Οτιδήποτε έχει δημόσια έκθεση και δημόσιο λόγο μπορεί και να εγκυμονεί κινδύνους. Όχι όμως το Istorima, στο βαθμό που μπορούμε να το προβλέψουμε. Οι ερευνητές συλλέγουν ιστορίες του τόπου τους, στο εξάμηνο που επί πληρωμή συνεργάζονται με την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Istorima, και μια μεγάλη ομάδα από νομικούς, ιστορικούς κι ανθρωπολόγους ελέγχει το υλικό που θα μπει στο αρχείο.
«Οι καθημερινές ιστορίες έχουν τη δύναμη της αλήθειας και της αυθεντικότητας, την οποία βρίσκω πολύ σαγηνευτική».
Τι έχει να ζηλέψει η δημοσιογραφία των πολιτών από την επαγγελματική δημοσιογραφία και τι η επαγγελματική δημοσιογραφία από τη δημοσιογραφία των πολιτών;
Η επαγγελματική δημοσιογραφία διέπεται από διαφορετικούς κανόνες σε σχέση με αυτή της συλλογής προφορικών ιστοριών. Ένας δημοσιογράφος θέλει να βγάλει την είδηση και οδηγεί προς τα εκεί κάθε συνέντευξη. Στην προφορική ιστορία ο ερευνητής απλώς διευκολύνει τον αφηγητή να πει την προσωπική του ιστορία και το προσωπικό του βίωμα, χωρίς να τον πιέζει ή να τον κατευθύνει. Η δημοσιογραφία των πολιτών μπορεί να έχει τη μορφή της προφορικής συλλογής με τον τρόπο αυτό ή μπορεί και να κάνει ρεπορτάζ ψάχνοντας την είδηση και την αλήθεια σε ένα θέμα. Στο Istorima απλώς καταγράφουμε προφορικές μαρτυρίες.
Ερευνητική δημοσιογραφία και επώνυμοι συνεντευξιαζόμενοι που ορίζουν τις ζωές των πολλών ή Istorima και απλές καθημερινές ιστορίες «ταπεινών» ανθρώπων; Ως σοβαρή και έγκριτη δημοσιογράφος τι λέτε, αξίζει το ένα πιο πολύ από το άλλο;
Όλα χρειάζονται, η ερευνητική δημοσιογραφία είναι σημαντική για να κατανοήσει ο πολίτης τα συχνά περίπλοκα ζητήματα μέσα στον καταιγισμό των γεγονότων. Ο δημοσιογράφος τι κάνει; Έχει τον χρόνο και τη διάθεση και πληρώνεται να κάνει ακριβώς αυτό, να ψάξει. Οι καθημερινές ιστορίες έχουν τη δύναμη της αλήθειας και της αυθεντικότητας, την οποία βρίσκω πολύ σαγηνευτική.
Μέσα από την εμπειρία του Istorimaτος θα λέγατε ότι οι άνθρωποι ξέρουμε να ακούμε ο ένας τον άλλο ουσιαστικά ή λέμε –και ρωτάμε– καθένας τα… δικά του;
Θέλω να πιστεύω πως με τον καιρό, μέσα από το Istorima, οι άνθρωποι θα μάθουν να ακούν τον άλλο. Αυτό είναι, όπως πολύ σωστά ρωτάτε, και το πιο σημαντικό. Καθένας μας ακούει αυτά που θέλει πολύ συχνά κι έτσι ούτε κατανοεί, ούτε συσχετίζεται σωστά, και ούτε κάνει τις σωστές ερωτήσεις για να κατανοήσει. Το σημαντικότερο όλων είναι να είμαστε ανοιχτοί στο άλλο και το διαφορετικό και, ναι, να ακούμε.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Lexicon: Το Γλωσσάρι της Έμφυλης Ισότητας
Janis Joplin «Πάρε Ένα Κομμάτι της Καρδιάς μου»
«Είμαστε Πάτσι»: Παιδικό Θέατρο «Κατάλληλο» και διά Ενηλίκους
