Βολφράμιο, βισμούθιο, γάλλιο, ίνδιο, ταντάλιο, νιόβιο. Αν δεν είστε ειδικός, προφανώς δεν καταλάβατε λέξη. Ύττριο, δημήτριο, πρασεοδύμιο, νεοδύμιο, προμήθειο, σαμάριο, ευρώπιο, γαδολίνιο, τέρβιο. Ξαναχαθήκαμε στη μετάφραση…
Αυτές οι περίεργες για τους μη ειδικούς λέξεις είναι μέταλλα, ορυκτά και φυσικά υλικά, που αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς μας. Το βολφράμιο, για παράδειγμα, κάνει τα τηλέφωνα να δονούνται. Το γάλλιο και το ίνδιο αποτελούν μέρος της τεχνολογίας διόδων εκπομπής φωτός (LED) στους λαμπτήρες. Το νεοδύμιο, από την άλλη, παράγει μαγνήτες που μπαίνουν σε κινητήρες EV και ανεμογεννήτριες. Το ύττριο και το ευρώπιο χρησιμοποιούνται σε οθόνες τηλεοράσεων και υπολογιστών, επειδή μπορούν να εμφανίσουν διαφορετικά, εντυπωσιακά χρώματα, ανάλογα με την πηγή φωτός.
Πρόκειται για τις αποκαλούμενες κρίσιμες πρώτες ύλες και τις σπάνιες γαίες που απασχολούν εσχάτως τη διεθνή πολιτικοοικονομική σκηνή μέσα από τη συμφωνία Trump-Zelenskyy για συνεκμετάλλευση των σπάνιων γαιών της Ουκρανίας. (Παρεμπιπτόντως, πριν από λίγες ημέρες ο Αμερικανός πρόεδρος κατηγόρησε τον Ουκρανό ομόλογό του πως θέλει να υπαναχωρήσει από τη διμερή συμφωνία και του διεμήνυσε πως θα αντιμετωπίσει «μεγάλα προβλήματα» αν πάρει όντως τέτοια απόφαση.)
Αναρωτιέστε προς τι τόσο μεγάλο ενδιαφέρον; Με αυτά τα μέταλλα μπορούν να παραχθούν κινητά τηλέφωνα, υπολογιστές, ηλεκτρικά οχήματα, καταλύτες, μπαταρίες, ανεμογεννήτριες, ηλιακά πάνελ, ιατρικά τεχνολογικά μηχανήματα, αμυντικές εφαρμογές και διαστημικοί δορυφόροι, αφήνοντας χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα.
Οι σπάνιες γαίες είναι ένα υποσύνολο των κρίσιμων πρώτων υλών — αλλά δεν είναι όλες οι κρίσιμες πρώτες ύλες σπάνιες γαίες.
Και για να ξεκαθαρίσουμε μιαν ακόμη κρίσιμη παρανόηση: οι σπάνιες γαίες και οι κρίσιμες πρώτες ύλες συχνά χρησιμοποιούνται λανθασμένα ως ταυτόσημες έννοιες. Ωστόσο, κρίσιμη μπορεί να θεωρείται μια πρώτη ύλη για διάφορους λόγους: επειδή είναι απαραίτητη στη σύγχρονη ζωή μας, επειδή είναι καθοριστική για την πράσινη μετάβαση (όπως ο χαλκός, παρότι δεν είναι σπάνιος), επειδή δεν υπάρχει σε επάρκεια σε μια συγκεκριμένη περιοχή, ή επειδή η εξόρυξή της είναι εξαιρετικά δύσκολη. Μια πρώτη ύλη μπορεί, φυσικά, να είναι ταυτόχρονα κρίσιμη και σπάνια. Οι σπάνιες γαίες είναι ένα υποσύνολο των κρίσιμων πρώτων υλών — αλλά δεν είναι όλες οι κρίσιμες πρώτες ύλες σπάνιες γαίες.
Από το Μακρινό Παρελθόν στο Οικολογικότερο Μέλλον
Μερικές από τις κρίσιμες πρώτες ύλες ανακαλύφθηκαν μόλις πρόσφατα. Άλλες χρησιμοποιούνται επί αιώνες. Το αντιμόνιο, για παράδειγμα, γνωστό στην αρχαία Ελλάδα για τις ιατρικές του ιδιότητες και την καλλυντική του χρήση, χρησιμοποιείται πλέον σε αδιάβροχα ρούχα, παιχνίδια, καλώδια και αεροσκάφη. Το βανάδιο είναι ένα πρόσθετο χάλυβα, κοινό σε πανοπλίες και πυρηνικούς αντιδραστήρες, που ήρθε στο προσκήνιο γύρω στις αρχές του 20ού αιώνα, ενώ η λίστα με τις κρίσιμες πρώτες ύλες –η οποία ανανεώνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα− επεκτείνεται ανάλογα με τις ανάγκες της εποχής. Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, για παράδειγμα, η λίστα των κρίσιμων πρώτων υλών συμπληρώθηκε με το κοβάλτιο, το τιτάνιο και το βολφράμιο, τα οποία χρησίμευαν ως υλικά όπλων λόγω της σκληρότητας και του υψηλού σημείου τήξης τους.
Ωστόσο, ενιαίος ορισμός για τις κρίσιμες πρώτες ύλες δεν υπάρχει, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται διαφορές στις λίστες διαφορετικών χωρών (μπορείτε να δείτε εδώ τον κατάλογο της ΕΕ).
Η Γροιλανδία, την οποία ο Trump επιθυμεί να κάνει 51η Πολιτεία των ΗΠΑ, διαθέτει από τα μεγαλύτερα αποθέματα του Δυτικού Ημισφαιρίου σε μέταλλα στρατηγικής σημασίας.
Η Γεωγραφία των Πολύτιμων Μετάλλων
Σπάνιες Γαίες (ΣΓ) καλούνται στη χημεία μέταλλα (χημικά στοιχεία) των οποίων τα οξείδια είναι γαιώδους μορφής και ονομάστηκαν έτσι επειδή όταν ανακαλύφθηκαν θεωρήθηκαν σπάνια. Ωστόσο, με εξαίρεση το προμήθειο, υπάρχουν σε σχετική αφθονία στον φλοιό της Γης.
Η Ουκρανία, για παράδειγμα, εκτός από το ότι έχει στο έδαφός τις 22 από τις 34 κρίσιμες πρώτες ύλες, πιστεύεται ότι διαθέτει και σημαντικά αποθέματα σπάνιων γαιών, μια ομάδα 17 μεταλλικών στοιχείων που χρησιμοποιούνται επίσης σε συσκευές υψηλής τεχνολογίας, όπως τα smartphones, οι ανεμογεννήτριες και οι μαγνητικές τομογραφίες. Ενώ η έκταση των κοιτασμάτων σπάνιων γαιών της είναι εμπιστευτική, εκτιμάται, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ότι αντιπροσωπεύουν το 5% των παγκόσμιων αποθεμάτων.
Η Γροιλανδία, την οποία ο Trump επιθυμεί να κάνει 51η Πολιτεία των ΗΠΑ, διαθέτει από τα μεγαλύτερα αποθέματα του Δυτικού Ημισφαιρίου σε μέταλλα στρατηγικής σημασίας. Ανάμεσά τους τεράστια κοιτάσματα σπάνιων γαιών. Εκτιμάται ότι εκεί βρίσκονται ένα δισεκατομμύριο τόνοι μετάλλων σπάνιων γαιών, ποσότητα ικανή να αντιστρέψει πλήρως τις συνθήκες του είδους στην παγκόσμια αγορά και να αντισταθμίσει το σχεδόν παγκόσμιο μονοπώλιο της Κίνας, η οποία ελέγχει περίπου το 70% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών και το 91% της επεξεργασίας τους παγκοσμίως. Ωστόσο, σπάνιες γαίες εντοπίζονται και στη Νορβηγία, στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία, στην Ινδία και στην Αυστραλία, ενώ στην Ελλάδα έχουν εντοπιστεί «εμφανίσεις» σπάνιων γαιών και πιθανολογείται (αξιολογώντας γεωλογικά και κοιτασματολογικά δεδομένα) ότι ενδεχομένως υπάρχουν αξιοποιήσιμα κοιτάσματα.
Το καθοριστικό χαρακτηριστικό των κρίσιμων πρώτων υλών και των σπάνιων γαιών δεν είναι απαραίτητα η σπανιότητά τους, αλλά η δυσκολία εξόρυξής τους.
Το καθοριστικό χαρακτηριστικό των κρίσιμων πρώτων υλών και των σπάνιων γαιών δεν είναι απαραίτητα η σπανιότητά τους, αλλά η δυσκολία εξόρυξής τους. Επιπλέον, ορισμένα από αυτά τα μέταλλα, όπως ο χαλκός, επειδή εξορύσσονται βιομηχανικά εδώ και δεκαετίες, εξαντλούνται σε πολλά μεγάλα και παλιά ορυχεία και τα νέα ορυχεία βρίσκονται σε μέρη πολιτικά ασταθή ή δυσπρόσιτα. Ακόμη, άλλα κρίσιμα υλικά, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών, δεν βρίσκονται σχεδόν ποτέ σε καθαρή μορφή, με αποτέλεσμα να πρέπει να διαχωρίζονται από άλλα ορυκτά, μια διαδικασία ρυπογόνος και κοστοβόρα.
Ωστόσο, τις επόμενες δεκαετίες η άνοδος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των ηλεκτρικών αυτοκινήτων θα απαιτήσει τεράστιες ποσότητες κρίσιμων υλικών. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας εκτιμά ότι εάν οι χώρες τηρήσουν τις τρέχουσες δεσμεύσεις τους για το κλίμα, η ετήσια ζήτηση για τις σπάνιες γαίες νικέλιο, κοβάλτιο και λίθιο θα αυξηθεί κατά 62%, 73%, 80% και 400%, αντίστοιχα, έως το 2040. Ακόμη και η ζήτηση για χαλκό, η οποία είναι ήδη υψηλή, προβλέπεται την ίδια περίοδο να αυξηθεί κατά 7 έως 30 τόνους.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Κβαντικοί Υπολογιστές: Ένα Άλμα στο Μέλλον
