Όταν θα ανατείλει ξανά ο Ήλιος, πολλά πράγματα θα έχουν αλλάξει. Ένα από αυτά, με εμβέλεια που ίσως ξεπεράσει τις προσδοκίες μας, είναι η χρήση του διαδικτύου για μάθηση από απόσταση. Όλοι όσοι έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο διαπίστωσαν, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, πόσο αυτό αποδείχθηκε ένα σωτήριο εργαλείο στο μέσον της κρίσης που διανύουμε. Ας σκεφθούμε μόνο τι θα γινόταν αν ήμασταν όπως το 1918 στην πανδημία της Ισπανικής Γρίπης ή, ακόμα χειρότερα, όταν είχε ξεσπάσει η πανούκλα του Μεσαίωνα. Καταφέραμε και διατηρήσαμε επαφή με φίλους και συγγενείς, καθώς και με τις αρχές και τις υπηρεσίες της χώρας, παραγγείλαμε φαγητά και άλλα αγαθά με ελάχιστη ταλαιπωρία, και σχεδόν καταφέραμε να διατηρήσουμε μια ανεκτή μορφή επιβίωσης, όσοι καταφέραμε να αποφύγουμε την αρρώστια…
Παράλληλα όμως, έγινε και ένα σπουδαίο πείραμα που θα έχει σαρωτικές συνέπειες για την κατάρτιση στα σχολεία και στα πανεπιστήμια. Όσο ατελή κι αν είναι ακόμα τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε, καταφέραμε να διατηρήσουμε ζωντανή (και χωρίς να τη βάλουμε στην Εντατική) τη διαδικασία της κατάρτισης και διδασκαλίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Η δική μου εμπειρία στηρίζεται στην πρακτική που εφαρμόζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, μιας και εκεί ζω και διδάσκω. Όμως, είμαι σε στενή επαφή με συναδέλφους ανά τον κόσμο, και φυσικά και στην Ελλάδα, που βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις. Με τη χρήση εργαλείων όπως το Ζoom, το Skype, το ELMS Canvas και πολλά άλλα, κουτσά-στραβά (και πολλές φορές με ανεπάντεχη επιτυχία), καταφέραμε την συνέχιση των μαθημάτων και της επαφής με τους σπουδαστές μας.
MOOC ή ΜΑΔΙΜ
Εδώ και αρκετά χρόνια έχει αρχίσει (αρχικά πειραματικά, αλλά μετά και επαγγελματικά) η εξάπλωση των λεγομένων Μαζικών Διαδικτυακών Μαθημάτων από πολλά πανεπιστήμια της Βορείου Αμερικής, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας. Το ακρώνυμο με το οποίο έχουν γίνει γνωστά είναι ΜΟΟC (Massive Online Open Courses). Η μετάφραση στα ελληνικά είναι δική μου και η προσέγγιση στο ακρώνυμο θα ήταν, ακολουθώντας την μετάφραση, ΜΑΔΙΜ.
Το Δεκέμβριο του 2012 είχα δημοσιεύσει στο “Athens Review of Books” ένα άρθρο για το κίνημα των MOOC ή ΜΑΔΙΜ. Ήδη τότε, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ηράκλειο, ο Στέφανος Τραχανάς (παλιός συνάδελφος και συμμαθητής από το ΕΜΠ) είχε αρχίσει αξιόλογη προσπάθεια εισαγωγής τέτοιων μαθημάτων και από την Ελλάδα. Λέγω “από” και όχι “στην”, γιατί τα μαθήματα αυτά είναι προσιτά σε όποιον έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο οπουδήποτε στον κόσμο.
Τα ΜΑΔΙΜ είχαν και έχουν κάπως διαφοροποιημένο σκοπό απ’ αυτόν της απλής εξ αποστάσεως μάθησης που έχει τις ρίζες της στις αρχές του 20ού αιώνα και που έχει εξελιχθεί στη μορφή που χρησιμοποιούμε στις κρίσιμες μέρες της πανδημίας σήμερα. Αποβλέπουν στην προσφορά, αντί ελάχιστου κόστους, μαθημάτων που είναι “ανοιχτά” κυριολεκτικά σε όποιον επιθυμεί να τα παρακολουθήσει οπουδήποτε στην υφήλιο. Επισημαίνω εδώ αυτήν τη διαφορά, απλά σαν σημείο αναφοράς για το τι μέλλει γενέσθαι.
Νέες Μέθοδοι Διδασκαλίας
Αυτό που γίνεται σήμερα είναι η “τριβή” με τα εργαλεία του διαδικτύου για τη βελτίωσή (αν όχι την τελειοποίησή) τους, ώστε να θεμελιώσουν αύριο μια σημαντική ανασκευή του τρόπου και των μεθόδων διδασκαλίας, όχι μόνο στα πανεπιστήμια αλλά και στα σχολεία όλων των βαθμίδων. Πιστεύω ότι ο εθισμός με αυτόν τον καινοτόμο τρόπο μάθησης θα είναι καταλυτικός.
Δεν πρόκειται φυσικά να υποκαταστήσει πλήρως την κλασική διδασκαλία που βασίζεται στην άμεση προσωπική επαφή και που έχει κυριαρχήσει ανά τους αιώνες μέχρι σήμερα. Όμως θα της προσφέρει νέες διαστάσεις που θα βελτιώσουν σημαντικά την αποτελεσματικότητα της κατάρτισης (αν όχι και της έρευνας υψηλού επιπέδου). Η πείρα που έχει αποκτηθεί με τα πειράματα και την πρακτική των ΜΑΔΙΜ, μαζί με την πολύτιμη εμπειρία που βιώνουμε στις μέρες μας, θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη μας στη χρήση της τεχνολογίας του διαδικτύου που έχει χωρίς αμφιβολία αλλάξει ριζικά τη ζωή μας.
Μετά από ένα αρχικό διάστημα δισταγμού, μια ενθουσιώδης υιοθέτηση της επέκτασης των διαδικτυακών μεθόδων στα σχολεία και στα πανεπιστήμια.
Η πρώτη προσέγγιση της διδασκαλίας μέσω του διαδικτύου είναι η μαγνητοσκόπηση των διαλέξεών μας από την κατοικία μας και η αποθήκευσή τους σε ιστοτόπους προσιτούς στους σπουδαστές που συμμετέχουν στο μάθημα. Αλλά αυτό είναι μόνο η αρχή. Η πείρα από τα ΜΑΔΙΜ δείχνει πόσο πιο πλούσια και αποτελεσματικά μπορούμε να μεταλλάξουμε τη διδασκαλία, χρησιμοποιώντας ένα, πραγματικά εκπληκτικό, οπλοστάσιο μεθόδων που μπορούν να εξειδικεύουν τη μετάδοση γνώσης ατομικά στον καθένα με σχεδόν κατά παραγγελία τρόπο. Μπορεί, για παράδειγμα, ο σπουδαστής να επιλέγει κατά βούληση τη μελέτη παραδειγμάτων και να εμβαθύνει κατά το δοκούν στην ύλη του μαθήματος. Σίγουρα, αυτό και μόνον το χαρακτηριστικό αποτελεί επαναστατική εξέλιξη στον τρόπο κατάρτισης που καταφέρνει να προσαρμόσει την ύλη στις ανάγκες και ικανότητες του κάθε σπουδαστή, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του.
Επιπλέον, η επέκταση της χρήσης του διαδικτύου στην εκπαίδευση μπορεί να προκαλέσει και διαρθρωτικές αλλαγές στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Αρκετές από τις σημερινές πρακτικές για το ποιος είναι και πώς επιλέγεται ο καθηγητής μπορεί να αναθεωρηθούν. Η σημασία και η βαρύτητα του πτυχίου μπορεί να αλλάξει. Η πιστοποίηση της κατάρτισης θα αποκτήσει ποικίλες μορφές. Με άλλα λόγια, μπορεί να οδηγηθούμε σε ριζικές αλλαγές.
Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς και σε τι βαθμό θα αγκαλιάσει αυτές τις μοναδικές ευκαιρίες το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Αποτολμώ να προβλέψω ότι θα υπάρξει, μετά από ένα αρχικό διάστημα δισταγμού, μια ενθουσιώδης υιοθέτηση της επέκτασης των διαδικτυακών μεθόδων στα σχολεία και (κυρίως) στα πανεπιστήμια. Προβλέπω επίσης ότι το αποτέλεσμα θα είναι εκθαμβωτικό και θα υπερβεί τις προσδοκίες μας. Ίσως πάρει λίγο χρόνο. Αλλά όταν προσαρμοστούμε στο νέο περιβάλλον, εν μέρει τουλάχιστον, θα οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το ρόλο πού έπαιξε η πανδημία που τόσο μας έχει πλήξει. Ουδέν κακόν αμιγές καλού.
