Καμιά φορά, δηλαδή συνήθως, μπορεί και πάντα, όταν μιλάμε για πρόσφυγες και μετανάστες χρησιμοποιούμε τη γλώσσα των αριθμών: τόσοι μπήκαν στη χώρα –σε οποιαδήποτε χώρα-, τόσοι χάθηκαν στα παγωμένα νερά –σε οποιαδήποτε νερά–, τόσοι πέρασαν τα σύνορα –οποιαδήποτε σύνορα–, τόσοι θα μπορούσαν να παραμείνουν, τόσοι δεν μπορούν να απορροφηθούν.
Πίσω από τους αριθμούς, όμως, υπάρχουν άνθρωποι! Άνθρωποι που αναγκάζονται όπως όπως και με την ψυχή στο στόμα να εγκαταλείψουν πατρίδα, οικογένεια, δουλειά, σπίτι, φίλους, για να πάνε στο άγνωστο με βάρκα όχι την ελπίδα πολλές φορές, αλλά την απελπισία. Κι όταν τη γλιτώνουν από τα παγωμένα νερά ή τα δυσβατα περάσματα, χάνονται σε έναν άλλο κυκεώνα δυσκολιών: να φτάσουν στη χώρα όπου θα ήθελαν να ζήσουν, να βγάλουν άδεια παραμονής, να βρουν δουλειά, να μάθουν τη γλώσσα, να βρουν σπίτι, να παλέψουν με τον θυμό της προσφυγιάς, με την προδοσία που ένιωσαν από την ίδια τους την πατρίδα, με τις αναμνήσεις που τους δυσκολεύουν τα όνειρα, με τα όνειρα που γκρεμίστηκαν, με τα πτυχία που μετατράπηκαν σε χαρτιά εν αχρηστία.
Η Çiğdem Kotil (Cigdem Kotil) εδώ και περίπου πέντε χρόνια ζει στην Αθήνα. Είναι πολιτική πρόσφυγας από την Τουρκία, παιδοψυχολόγος που εδώ στην Ελλάδα διδάσκει τουρκικά. Έχει σύζυγο επίσης πολιτικό πρόσφυγα, μιλάει ελληνικά, είναι θυμωμένη και λυπημένη με ό,τι συμβαίνει στη χώρα της τα τελευταία χρόνια, έχει φίλους, ελπίζει κι απελπίζεται, ονειρεύεται και προσγειώνεται στην πραγματικότητα.
Κι όταν τη ρωτάω «Τελικά, πώς ορίζετε την ταυτότητά σας; Τουρκάλα, Ελληνίδα, πολιτική πρόσφυγας ή μετανάστρια;», απαντά: «Είμαι άνθρωπος». Άνθρωπος. Όχι αριθμός.
Από πού είστε, Çiğdem Kotil;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Ιστανμπούλ, σε μια περιοχή όπου ζούσαν Ρωμιοί, η οποία λέγεται Τσεγκέλκιοΐ. Τότε, Ρωμιοί και Τούρκοι έμεναν μαζί. Η παιδίατρος της οικογένειας, ο υδραυλικός που φρόντιζε το σπίτι μας, η γειτόνισσά μας, ήταν όλοι τους Ρωμιοί. Έτσι μεγάλωσα. Έτσι λοιπόν, λόγω της συνύπαρξης των δύο λαών, άρχισα από τότε, τη δεκαετία του 1970, να μαθαίνω ελληνικά.
Ιστανμπούλ ή Κωνσταντινούπολη;
Και τα δύο. Καμιά φορά αποκαλώ την πόλη μου Ιστανμπούλ και άλλοτε Κωνσταντινούπολη…
Και πώς κύλησαν τα παιδικά χρόνια;
Είναι μεγάλη χαρά για ένα παιδί να μεγαλώνει σε τέτοιο περιβάλλον, με ανθρώπους που σχετίζονται μεταξύ τους κι ας έχουν διαφορές στην κουλτούρα τους. Από τα παιδικά μου χρόνια ξέρω πως ο εθνικισμός είναι αρρώστια. Ήταν ήρεμα τα πράγματα τότε… Όμως εγώ από τότε άρχισα να μαθαίνω ελληνικά. Μαθαίνω ακόμη βέβαια, γιατί τα ελληνικά είναι πολύ δύσκολη γλώσσα.
Σπουδάσατε εκεί;
Ναι, σπούδασα παιδοψυχολόγος και στη συνέχεια έκανα διδακτορικό για την προσχολική διδασκαλία. Στην Τουρκία δούλεψα ως παιδοψυχολόγος σε σχολεία, σε μια ιδιωτική κλινική και ως καθηγήτρια σε πανεπιστήμιο. Έπειτα από 22 χρόνια δουλειάς εκεί, ήρθα στην Ελλάδα. Την τελευταία πενταετία μένω στην Αθήνα.
Γιατί φύγατε από την Τουρκία;
Αναγκαστικά. Ο σύζυγός μου είναι αναπτυξιακός ψυχολόγος, καθηγητής. Στις 11 Ιανουαρίου 2016, 1.128 ακαδημαϊκοί υπέγραψαν το κείμενο ειρήνης στην Τουρκία. Ανάμεσά τους ήταν και ο σύζυγός μου.
Το κείμενο ειρήνης ήταν ένα ένα κάλεσμα ειρηνικού διαλόγου της τουρκικής κυβέρνησης με τις κουρδικές αρχές και, ταυτόχρονα, καταγγελία της αγριότητας των στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων του Recep Tayyip Erdoğan εναντίον κουρδικών περιοχών το φθινόπωρο του 2015.
Στις 15 Ιουλίου 2016 έγινε πραξικόπημα στην Τουρκία. Στις 21 Ιουλίου 2016 ξεκίνησαν τα μέτρα έκτακτης ανάγκης. Από τότε η Τουρκία έγινε μια μεγάλη φυλακή.
Μία εβδομάδα μετά τη δημοσιοποίηση του κειμένου ειρήνης ξεκίνησαν διώξεις εναντίον των καθηγητών που είχαν υπογράψει σε 90 πανεπιστήμια της χώρας. Οι τέσσερις καθηγητές που δημοσιοποίησαν το κείμενο συνελήφθησαν αμέσως. Όλοι οι υπόλοιποι εκλήθησαν από την αστυνομία για ανάκριση.
Στις 15 Ιουλίου 2016 έγινε πραξικόπημα στην Τουρκία. Στις 21 Ιουλίου 2016 ξεκίνησαν τα μέτρα έκτακτης ανάγκης. Από τότε η Τουρκία έγινε μια μεγάλη φυλακή. Στις 7 Φεβρουαρίου 2017 εκδόθηκε διάταγμα της τουρκικής κυβέρνησης με το οποίο οι ακαδημαϊκοί που είχαν υπογράψει το «κείμενο ειρήνης» διώχτηκαν από τις δουλειές τους στα πανεπιστήμια, τους απαγορεύτηκε η διδασκαλία εφ’ όρου ζωής σε όλα τα πανεπιστήμια της χώρας και τους ακυρώθηκαν τα διαβατήρια.
Με άλλα λόγια, όλοι αυτοί οι άνθρωποι έγιναν στην Τουρκία ζωντανοί-νεκροί. Χωρίς δουλειά, χωρίς διαβατήριο, ορισμένοι χωρίς δικαίωμα να πάρουν σύνταξη, σε κάποιους δεσμεύτηκαν οι τραπεζικοί λογαριασμοί. Αναγκάστηκαν να φύγουν από τη χώρα.
Δεν ήταν επιλογή τους. Εγώ δεν είχα υπογράψει, αλλά ακύρωσαν και το δικό μου διαβατήριο, με κράτησαν όμηρο στην Τουρκία δηλαδή, με το σκεπτικό ότι, εάν παρέμενα εκεί, θα ερχόταν και ο σύζυγός μου, ο οποίος είχε προλάβει στο μεταξύ να φύγει από τη χώρα.
Δεν μου εξήγησαν φυσικά με ποιο δικαίωμα έκαναν κάτι τέτοιο. Το μόνο που μου είπαν όταν με εντόπισαν στο αεροδρόμιο την ώρα που ετοιμαζόμουν να φύγω από την Τουρκία ήταν πως, εφόσον η χώρα έχει πάρει μέτρα έκτακτης ανάγκης, μου αφαιρούν το διαβατήριο.
Έτσι, τόσο εγώ όσο και ο σύζυγός μου είμαστε πολιτικοί πρόσφυγες. Τώρα πλέον ο σύζυγός μου εργάζεται σε ξένα πανεπιστήμια. Εγώ ζω στην Αθήνα και εκείνος πηγαινοέρχεται μεταξύ της χώρας όπου διδάσκει και της Αθήνας.
Τι δουλειά κάνετε εδώ στην Αθήνα;
Δουλεύω εθελοντικά ως καθηγήτρια τουρκικών σε ένα αλληλέγγυο σχολείο στο Μοσχάτο, από το οποίο δεν πληρώνομαι με χρήματα αλλά, εάν κι εφόσον υπάρχει δυνατότητα, έχω δωρεάν κάποιες υπηρεσίες.
Εάν, για παράδειγμα, χρειάζομαι υδραυλικό στο σπίτι κάποια φορά, τότε μπορεί ένας τεχνίτης που διδάσκεται την τουρκική γλώσσα στο αλληλέγγυο σχολείο του Μοσχάτου να με βοηθήσει χωρίς πληρωμή. Δουλεύω ακόμη και σε φροντιστήριο όπου διδάσκω τουρκικά. Από εκεί πληρώνομαι.
Δεν με έχει πληγώσει η μητρική μου γλώσσα, ούτε η κουλτούρα μου, με έχει πληγώσει η δικτατορία που επικρατεί στη χώρα μου. Κανείς δεν εγκαταλείπει τη μητρική του γλώσσα. Πάνω από όλα, όμως, θέλω να είμαι χρήσιμη, αλληλέγγυα. Αυτό προέχει για μένα.
Και πώς αισθάνεται μια παιδοψυχολόγος που είναι πολιτική πρόσφυγας και αναγκαστικά κάνει μια άλλη δουλειά από αυτήν που έχει σπουδάσει; Σας αρέσει να διδάσκετε τουρκικά;
Μου αρέσει να είμαι με τους ανθρώπους. Θα προτιμούσα να δούλευα μόνο με παιδιά. Αλλά, και εγώ και ο σύζυγός μου προσπαθούμε να είμαστε χρήσιμοι σ’ αυτή την κοινωνία. Χρήσιμοι για όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την ηλικία τους.
Ωστόσο, το γεγονός ότι διδάσκετε τουρκικά, τη γλώσσα της πατρίδα σας, μιας πατρίδας που σας έχει πληγώσει, πώς σας κάνει να αισθάνεστε;
Δεν με έχει πληγώσει η μητρική μου γλώσσα, ούτε η κουλτούρα μου, με έχει πληγώσει η δικτατορία που επικρατεί στη χώρα μου. Κανείς δεν εγκαταλείπει τη μητρική του γλώσσα. Πάνω από όλα, όμως, θέλω να είμαι χρήσιμη, αλληλέγγυα. Αυτό προέχει για μένα.
Ομολογώ βέβαια πως με στενοχωρεί που δεν μπορώ να εργαστώ στην Ελλάδα ως παιδοψυχολόγος. Όμως, τώρα που έγιναν οι σεισμοί στην Τουρκία, παρέχω εθελοντικά και διαδικτυακά –όσο προλαβαίνω βέβαια– ψυχολογική υποστήριξη σε παιδιά και γονείς που μπορεί να έχουν χάσει εκεί δικούς τους ανθρώπους.
Δεν έχω επαφή με ανθρώπους της σεισμόπληκτης περιοχής – θα ήταν πολύ δύσκολο αυτήν τη στιγμή άλλωστε. Όμως, υπάρχουν παιδιά που έχουν χάσει δικούς τους ανθρώπους και οι μεγαλύτεροι πρέπει να βρουν έναν τρόπο να τους το πουν. Είναι πολύ συγκινητικό αυτό που συνέβη τώρα με τους σεισμούς. Γκρεμίστηκε μια ολόκληρη πόλη. Η Αντιόχεια.
Την αγαπάω πάρα πολύ αυτή την πόλη, την είχα επισκεφτεί πάρα πολλές φορές. Είμαι πολύ στενοχωρημένη με αυτό που έγινε. Είναι περιορισμένα αυτά που μπορώ να κάνω από μακριά. Όμως, ευτυχώς, τόσοι λαοί θέλησαν να βοηθήσουν. Η αλληλεγγύη, δηλαδή, είναι πολύ σπουδαίο πράγμα. Η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια δημιούργησε ελπίδα και στους μεγάλους και στα παιδιά που επλήγησαν από τους σεισμούς.
Την αγαπάτε την Τουρκία;
Είναι η χώρα μου. Πώς να πω όχι;
Και στην Ελλάδα πώς αισθάνεστε;
Ασφάλεια. Λες και δεν είμαι ξένη. Ίσως επειδή δεν βρίσκομαι για πρώτη φορά εδώ. Εδώ και χρόνια έχουμε –ο σύζυγός μου κι εγώ– φίλους στην Ελλάδα. Ερχόμασταν τακτικά και στην Αθήνα, και στην Κρήτη, και στη Μυτιλήνη. Έχουμε πολλούς και καλούς φίλους εδώ. Είμαστε πολύ τυχεροί.
Έχετε βιώσει ποτέ ρατσισμό εδώ στην Ελλάδα επειδή είστε από την Τουρκία;
Όχι. Ποτέ. Εδώ και χρόνια, κάθε καλοκαίρι πηγαίνουμε στη Λέσβο για διακοπές και μένουμε πάντα στο ίδιο χωριό. Σαν συγχωριανούς μας αντιμετωπίζουν. Το 2015, όταν έγινε όλη αυτή η εισροή προσφύγων με τις βάρκες, εκεί ήμασταν. Όλοι μα όλοι προσπαθήσαμε να βοηθήσουμε.
Η Ελλάδα είναι μια χώρα που αγκαλιάζει τους ξένους. Οι περισσότεροι μετανάστες και πρόσφυγες που φτάνουν εδώ δεν θέλουν να παραμείνουν στην Ελλάδα. Όμως, ανεξάρτητα από το εάν θέλουν να μείνουν ή όχι, αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλες δυσκολίες ως προς τη διαδικασία παραμονής τους.
Η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία δεν είναι επαρκής. Ο σύζυγός μου κι εγώ ήμασταν και είμαστε τυχεροί. Έχουμε φίλους εδώ, είχαμε και πριν γίνουμε πολιτικοί πρόσφυγες. Εγώ ξέρω και τη γλώσσα. Καμιά φορά, όμως, ακόμη κι εγώ αισθάνομαι ότι οι διαδικασίες ένταξής μου στην ελληνική κοινωνία είναι πάρα πολύ δύσκολες.
Αναγκαστήκατε ποτέ να φορέσετε μαντίλα στη χώρα σας;
Όχι, ποτέ. Το Κοράνι λέει ότι οι γυναίκες πρέπει να φοράνε μαντίλα. Στην Τουρκία, όμως, δεν φορούσαν υποχρεωτικά μαντίλα όλες οι γυναίκες. Με τον Erdoğan έγινε αυτό. Ο Erdoğan χρησιμοποιεί τη θρησκεία σαν όπλο. Έχει στα χέρια του θρησκεία και λεφτά και κάνει ό,τι θέλει.
Και έτσι είναι σαν να χωριζόμαστε σε δύο κατηγορίες οι πολίτες αυτής της χώρας: σε εκείνους που είναι υπέρ του Erdoğan και σε εκείνους που είναι κατά του Erdoğan. Αυτό ισχύει για τους ακαδημαϊκούς, τους δημοσιογράφους, τους καλλιτέχνες, για όλους τους πολίτες.
Επομένως, το να φοράς αναγκαστικά μαντίλα έχει σχέση με το εάν θέλεις να κάνεις αυτό που λέει ο Erdoğan. Οι γυναίκες δεν αντιμετωπίζονταν ανέκαθεν ως υποδεέστερες από τους άντρες. Τα τελευταία πέντε χρόνια όμως η κατάσταση έχει χειροτερέψει.
Στην Τουρκία, όπως λένε φεμινιστικές οργανώσεις, κάθε μέρα σημειώνεται μια γυναικοκτονία! Τουλάχιστον!
Το βλέπω, το διαβάζω, το ξέρω. Εγώ δεν το έζησα ποτέ στη ζωή μου όσο βρισκόμουν στην Τουρκία, αλλά, εάν ήμουν ακόμη εκεί, θα με επηρέαζε. Τώρα οι γυναίκες δεν αισθάνονται ασφάλεια να γυρίσουν στο σπίτι τους όταν είναι λίγο αργά. Πρέπει να προσέχουν τι φοράνε. Έχουν άγχος όταν παίρνουν ταξί. Φοβούνται. Σε ένα αυτοκίνητο με έναν άγνωστο άντρα… Φοβούνται.
Στην Τουρκία, όπως λένε φεμινιστικές οργανώσεις, κάθε μέρα σημειώνεται μια γυναικοκτονία! Τουλάχιστον! Τα τελευταία χρόνια οι περισσότεροι από τους άντρες που καταδικάζονται για γυναικοκτονία αποφυλακίζονται πάρα πολύ γρήγορα, με αποτέλεσμα να κάνουν ό,τι θέλουν χωρίς να φοβούνται την ποινή.
Είναι καλύτερα που ζείτε στην Ελλάδα;
Δεν μπορώ να απαντήσω με ένα ναι ή με ένα όχι. Εδώ νιώθω ασφαλής. Δεν έχω άγχος. Έχω ελευθερία. Δεν με νοιάζει τι θα φορέσω. Αλλά έχω πολύ θυμό με όλα όσα γίνονται στη χώρα μου. Ποτέ στη ζωή μου δεν σκέφτομαι μόνο τον εαυτό μου. Επομένως, με νοιάζει πάρα πολύ ό,τι συμβαίνει και στην Τουρκία και σε όλο τον κόσμο. Τι ζουν οι γυναίκες, τι βλέπουν τα παιδιά, πώς ζει ο κόσμος…
Αλλά, όπως σας είπα, εδώ νιώθω ασφαλής και οικεία. Πάω στη λαϊκή και η κυρία Μαρία, Πολίτισσα είναι, μου δίνει φρέσκα λαχανικά. Μια γειτόνισσα κάθε εβδομάδα φτιάχνει γεμιστά και μοσχοβολάει ο τόπος, όπως όταν τα έφτιαχνε η μαμά μου, οι φίλοι μου μου δίνουν και διαβάζω ελληνική λογοτεχνία, πάμε σε συναυλίες, θέατρο, σινεμά…
Όποτε νιώθω θλίψη ακούω ελληνικά λαϊκά και ρεμπέτικα τραγούδια… Συναισθηματικά, δηλαδή, νιώθω πολύ καλά εδώ… Βέβαια, είμαι πολύ λυπημένη και πολύ θυμωμένη με τη χώρα μου.
Είμαι άνθρωπος. Επειδή δουλεύω με παιδιά, ξέρω ότι δεν πρέπει να έχω προκατάληψη. Έτσι κι αλλιώς όμως, θέλω μόνο να είμαι μέσα στην κοινωνία, κοντά στους ανθρώπους και χρήσιμη. Δεν έχει σημασία αν είμαι Τουρκάλα, Ελληνίδα, πολιτική πρόσφυγας ή μετανάστρια.
Δηλαδή, κάνετε πράγματα που σας θυμίζουν την πατρίδα σας; Μαγειρεύετε τουρκικά φαγητά, για παράδειγμα;
Υπάρχουν τουρκικά φαγητά;! Η τουρκική και η ελληνική κουζίνα είναι τόσο κοινές! Γεμιστά έχουμε. Γιαπράκια, ντολμαδάκια έχουμε. Κοινή κουζίνα, κοινές λέξεις, κοινά τραγούδια…
Θέλετε να ξαναγυρίσετε στον τόπο σας;
Βέβαια.
Ελπίζετε ότι θα γίνει κάποια στιγμή;
Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Δεν το βλέπω σύντομα. Αλλά ναι, θέλω να γυρίζω.
Τελικά, πώς ορίζετε την ταυτότητά σας; Τουρκάλα, Ελληνίδα, πολιτική πρόσφυγας ή μετανάστρια;
Είμαι άνθρωπος. Επειδή δουλεύω με παιδιά, ξέρω ότι δεν πρέπει να έχω προκατάληψη. Έτσι κι αλλιώς όμως, θέλω μόνο να είμαι μέσα στην κοινωνία, κοντά στους ανθρώπους και χρήσιμη. Δεν έχει σημασία αν είμαι Τουρκάλα, Ελληνίδα, πολιτική πρόσφυγας ή μετανάστρια.
Είμαι παιδοψυχολόγος και θέλω να κάνω τη δουλειά μου, επειδή ξέρω ότι έχω πράγματα να δώσω. Ξέρω ακόμη ότι όσο δίνω στους ανθρώπους τόσο παίρνω από τους ανθρώπους. Είτε εργάζομαι ως παιδοψυχολόγος είτε ως εθελόντρια στο αλληλέγγυο σχολείο. Αυτό είμαι και αυτό θέλω να είμαι.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Ο Δρόμος για την Ισότητα Περνάει από τη Ρουάντα
Η «Εμπόλεμα Επικίνδυνη» Lauretta Macauley από τη Σιέρα Λεόνε Αφηγείται…
