«Πάμε να πιάσουμε ουρανό».
Πόσες άραγε έννοιες, εικόνες, συναισθήματα μπορεί να χωρέσει ένας τόσο σύντομος στίχος; Πώς τον μεταφράζω εγώ και πώς εσύ; Ποιες και πόσες σκέψεις γεννιούνται μέσα μας, ποιες διαδρομές ανοίγει στον εσωτερικό μας κόσμο, πόσο διαφορετικές στον καθέναν από εμάς;
Κι όταν αγγίζει τον συναισθηματικό κόσμο ενός παιδιού; Με πόση δύναμη μπορεί να οδηγήσει, να αλλάξει, να δημιουργήσει σκέψεις και εικόνες;
Η ποίηση είναι κατά κάποιον τρόπο η πρώτη μας γλώσσα. Είναι το νανούρισμα πριν μας πάρει ο ύπνος, το τραγούδι που μας διασκεδάζει, ο ρυθμός που μας ησυχάζει πριν ακόμα μάθουμε να μιλάμε. Όσο μεγαλώνουμε, όμως, τόσο απομακρύνεται από την καθημερινότητά μας και η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε τη δύναμή της, ειδικά όταν απευθύνεται σε παιδιά.
Με αφορμή την έκδοση της πρώτης της ολοκληρωμένης συλλογής κειμένων και ποιημάτων «Πάμε να Πιάσουμε Ουρανό», η εικαστικός και στιχουργός Μαρία Φραγκουδάκη μας θυμίζει ότι η ποίηση μπορεί να γίνει παιχνίδι, να τροφοδοτήσει τη φαντασία, να «εκπαιδεύσει» συναισθήματα. Μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να εκφραστούν, να αγαπήσουν τις λέξεις, να δημιουργήσουν εικόνες στο μυαλό τους, να ονειρευτούν.
Όπως αναφέρει η ίδια στη συνέντευξη που ακολουθεί, «η ποίηση και κατ’ επέκταση η τέχνη επιτρέπουν στα παιδιά να βιώνουν τα συναισθήματά τους, και αυτά που συνειδητοποιούν και αυτά στο ασυνείδητο. Τα παιδιά χαλαρώνουν, εκτονώνονται, νιώθουν ελεύθερα, αποκτούν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, ενώ ενισχύεται η αυτοπεποίθησή τους και τονώνεται το νευρικό τους σύστημα. Κατανοούν συναισθήματα. Πολλές φορές επίσης, πολύ δύσκολα συναισθήματα που μπορεί να βιώνει ένα παιδί, αν περάσουν από το πρίσμα της ποίησης, παρατηρείται πως μειώνεται η ένταση τους. Τα αποδομούν και νιώθουν στη συνέχεια μεγάλη ανακούφιση».
Η ποίηση καλλιεργεί την ενσυναίσθηση, αναπτύσσει τη γλώσσα και φέρνει τα παιδιά σε επαφή με την ομορφιά της απλότητας, ενώ παράλληλα βάζει γερά θεμέλια για την αγάπη στις λέξεις και τη λογοτεχνία. Σε έναν κόσμο που κινείται γρήγορα, ένα ποίημα μπορεί να σταθεί σαν γαλήνια παύση, να γεννήσει ερωτήματα, να ανοίξει συζητήσεις για όλα όσα δεν θα λέγονταν αλλιώς.
Ας θυμόμαστε μόνο πως η ποίηση δεν είναι δώρο μόνο για τους ενήλικες. Ανήκει πρώτα στα παιδιά. Γιατί αυτά ξέρουν καλύτερα από όλους πώς να «πιάσουν ουρανό»!
Ποια ήταν η στιγμή που συνειδητοποίησες ότι η ποίηση θα γίνει κομμάτι της ζωής και της έκφρασης της δημιουργικότητάς σου;
Αυτή η μοναδική στιγμή ήρθε κυριολεκτικά χωρίς να το περιμένω! Μετά την επίσκεψή μου στην Αμυμώνη* τον Ιανουάριο του 2023, άρχισα να γράφω πάνω σε μια χαρτοπετσέτα και με την αγωνία να προλάβω να αποτυπώσω όλα όσα μου έρχονταν στο μυαλό σαν χείμαρρος. Έγραφα ακόμη και στις τσαλακωμένες ζωγραφιές των παιδιών, μέσα στο ταξί, στα σκαλάκια έξω από το θέατρο, τα βράδια πριν κοιμηθώ. Απλά έγραφα. Όσο έγραφα τόσο συνειδητοποιούσα ότι ένιωθα το ίδιο συναίσθημα που νιώθω όταν ζωγραφίζω. Τα ποιήματα που γράφω τον τελευταίο χρόνο έρχονται και συμπληρώνουν τους πίνακές μου, και η ενότητα που δουλεύω αυτή τη στιγμή στο στούντιό μου είναι η ένωση των δύο σε έναν καμβά.
* Η Αμυμώνη είναι ο μόνος πανελλήνιος φορέας που παρέχει εκπαίδευση, φροντίδα και θεραπείες σε παιδιά και ενήλικες με οπτική αναπηρία και πρόσθετες αναπηρίες, καλύπτοντας όλο το ηλικιακό τους φάσμα, στηρίζοντας παράλληλα με κάθε τρόπο τις οικογένειές τους.
Η γραφή είναι γέφυρα που ενώνει το προσωπικό με το κοινωνικό, τα συναισθήματα και τις σκέψεις σου με τους αναγνώστες. Τι σε ώθησε να τα μοιραστείς μέσα από το βιβλίο σου «Πάμε να Πιάσουμε Ουρανό»;
Όπως με τους πίνακές μου, κάποια στιγμή έρχεται η ώρα που νιώθω ότι μπορώ να μοιραστώ τη δουλειά μου με το κοινό. Έχω βιώσει και περάσει από το πολύ προσωπικό στάδιο της δημιουργίας, που απαιτεί απομόνωση, στην «έκθεση» στο κοινό, που είναι ένα επόμενο βήμα. Μου αρέσει ό,τι ζωγραφίζω ή ό,τι γράφω να το μοιράζομαι. Η συζήτηση που μπορεί να προκαλέσει ένα γραπτό μου ή ένας πίνακάς μου και ο διάλογος που μπορεί να αναπτυχθεί με αφορμή ένα έργο μου με ενδιαφέρουν πολύ και μπορούν να με εμπνεύσουν και για κάτι επόμενο.
Θα μοιραστείς μαζί μας κάποια ιδιαίτερη στιγμή από τη διαδικασία της δημιουργίας του; Κάποιο ποίημα ή έναν στίχο που γράφτηκε σε μια ξεχωριστή συνθήκη;
Η μικρή μου κόρη μόλις μάθαινε να περπατάει. Είχε το νου της πάντα να μου κρατάει το χέρι και μόλις της το άφηνα αμέσως γραπωνόταν πάνω μου και γελούσε. Μια μέρα την κοίταξα καθώς προσπαθούσε να περπατήσει και της είπα «Άσε μου το χέρι και προχώρα». Αυτός την επόμενη μέρα έγινε στίχος του ποιήματoς «Τρέχει ο Χρόνος»:
«Μου κρατάς το χέρι, προχωράς,
με αγωνία με σφίγγεις και σιωπάς.
Σκέφτομαι να σ’ αφήσω, να σε ωθήσω να περπατήσεις μπροστά
σταθερά. Άσε μου το χέρι και προχώρα,
σου ψιθυρίζω τραγουδιστά».
Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που σκιαγραφούν τους αναγνώστες του στη δική σου φαντασία; Σε ποιους απευθύνεις το βιβλίο σου;
Το βιβλίο μου είναι η φωνή και η σκέψη μου, που ταυτίζεται με κάθε γονιό που βλέπει τα παιδιά του να μεγαλώνουν. Είναι η φωνή της απέραντης αγάπης που νιώθεις για το παιδί σου ή για τη δική σου μαμά, μπαμπά, γιαγιά, παππού που σε μεγάλωσαν. Είναι μια αγάπη που δεν συγκρίνεται με καμία άλλη, που σε κάνει να νιώθεις ότι με την αγάπη αυτή μπορείς να αγγίξεις ακόμα και τον ουρανό.
Πιστεύεις ότι η τέχνη μπορεί να προσφέρει στα παιδιά μια πιο βαθιά κατανόηση των συναισθημάτων τους;
Βέβαια! Η τέχνη τους επιτρέπει να βιώνουν τα συναισθήματά τους, και αυτά που συνειδητοποιούν και αυτά στο ασυνείδητο. Μέσα από την τέχνη και τα υλικά της τέχνης, τα παιδιά μπορούν να εκφράσουν με κίνηση, εικόνα, χρώμα, και γραμμή όλα αυτά που δεν μπορούν να εκφράσουν με λόγια. Τα παιδιά χαλαρώνουν, εκτονώνονται, νιώθουν ελεύθερα, αποκτούν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, ενώ ενισχύεται η αυτοπεποίθησή τους και τονώνεται το νευρικό τους σύστημα.
Η τέχνη είναι ένας χώρος αποδοχής όπου το παιδί μαθαίνει να είναι ο εαυτός του και μέσα από τις ζωγραφιές του κατανοεί συναισθήματα τα οποία βιώνει όσο τα ζωγραφίζει και τα κατανοεί οπτικοποιώντας τα. Πολλές φορές επίσης, δύσκολα συναισθήματα που μπορεί να βιώνει ένα παιδί, όταν περάσουν στο χαρτί σαν ζωγραφιά, παρατηρείται πως μειώνεται η ένταση τους. Τα αποδομούν και νιώθουν στη συνέχεια μεγάλη ανακούφιση.
Πώς φαντάζεσαι τον «ουρανό» στον οποίο αναφέρεσαι στο βιβλίο σου; Ποια είναι η δική σου αίσθηση του απέραντου, του ανεκπλήρωτου, του ονείρου και πώς θα ήθελες ιδανικά να το βιώσουν τα παιδιά;
Τον φαντάζομαι καταγάλανο, με ουράνια τόξα, τσουλήθρες φουσκωτές και χρωματιστές κορδέλες τις οποίες μπορείς ν’ αρπάξεις και να μεταφερθείς από σύννεφο σε σύννεφο. Φαντάζομαι φουντωτά δέντρα με καρπούς και φρούτα και κούνιες να κρέμονται από τα κλαδιά τους. Φαντάζομαι τα συναισθήματα που θα εκπέμπει αυτός ο ουρανός να είναι η ηρεμία, η γαλήνη και μια εσωτερική πληρότητα. Σαν ένα ταξίδι, ένα όνειρο από το οποίο δεν θες να ξυπνήσεις. Φαντάζομαι παιδιά να γελούν, να παίζουν κρυφτό στα σύννεφα και οι πεταλούδες και τα πουλιά να συμμετέχουν στον χορό που δημιουργούν οι κινήσεις τους.
Μέσα από τη φιλία μας έχουμε μοιραστεί πολύ σημαντικά χρόνια της ζωής μας, τα χρόνια του σχολείου. Στη συνέχεια οι δρόμοι μας χώρισαν, όμως δεν έπαψα ποτέ να παρακολουθώ την εξέλιξή σου και να χαίρομαι βαθιά και ειλικρινά με κάθε έργο και επιτυχία σου. Υπάρχει κάτι από εκείνες τις στιγμές/μέρες/χρόνια που σε συντροφεύει ακόμα και επηρεάζει την τέχνη σου;
Κι εγώ έχω αυτά τα χρόνια που καθόμασταν δίπλα δίπλα στο θρανίο και μοιραζόμασταν τη Lacta της καντίνας πολύ βαθιά στην καρδιά μου. Θυμάμαι τα καλοκαίρια μας στο Σούνιο, τα play dates που κάναμε, τα sleepover μας, θυμάμαι και την πρώτη μέρα που ήρθες στο σχολείο σαν νέα μαθήτρια και πως γρήγορα γίναμε πολύ καλές φίλες. Τα χρόνια εκείνα είναι πολύ έντονα χαραγμένα μέσα μου και μου φαίνεται αδιανόητο ότι κοντεύουμε τα 42 τώρα. Και αυτά τα χρόνια συνέβαλαν στον συναισθηματικό μου κόσμο, στην ευαισθησία μου, χαράζοντας μονοπάτια μέσα στην ψυχή μου.
Η τέχνη είναι συχνά ένα μέσο για να εκφράσουμε τα πιο ακατέργαστα, τα πιο δύσκολα αλλά και τα πιο όμορφα κομμάτια της ζωής μας. Υπάρχει κάποιο ποίημα της συλλογής που για σένα είναι πιο προσωπικό, πιο φορτισμένο συναισθηματικά, και τι σημαίνει, ίσως, για σένα ως μητέρα;
Το «Πάμε να Πιάσουμε Ουρανό» μιλάει για έναν φίλο μου, τον Γιάννη, που έφυγε από τη ζωή πολύ μικρός. Κάθε στίχος είναι αφιερωμένος σε εκείνον και όποτε διαβάζω το ποίημα τον αισθάνομαι και πάλι κοντά μου. Μερικοί άνθρωποι μας στιγματίζουν βαθιά και πάντα έχουμε την αίσθηση ότι ο χρόνος δεν τελειώνει, και ότι κάποτε θα βρούμε την ευκαιρία να τους πούμε ότι τους αγαπάμε, ή πόσο σημαντικοί είναι για μας, ή πόσο τους θαυμάζουμε και πόσο σπουδαίοι είναι.
Δυστυχώς, δεν υπάρχει πάντα αυτός ο χρόνος που θεωρούμε δεδομένο. Εγώ αυτό το κατανόησα με τον Γιάννη. Έμαθα, λοιπόν, πως αυτό που νιώθεις πρέπει να το λες τη στιγμή που το νιώθεις. Το αύριο μπορεί να είναι αργά και να χάσεις την ευκαιρία να δώσεις χαρά και να πάρεις πίσω το χαμόγελο της σύνδεσης.
Η μητέρα στο βιβλίο σου δείχνει την αμέριστη αγάπη της μέσω της προσφοράς και της φροντίδας. Συνδέεται η δημιουργία τους με έντονες στιγμές και προσωπικά βιώματα της ζωής σου είτε ως μητέρα είτε ως κόρη;
Όλο το βιβλίο το έγραψα ως μαμά, παρατηρώντας τα παιδιά μου να μεγαλώνουν και εκφράζοντας τις σκέψεις μου, τα συναισθήματά μου, τις αγωνίες μου και τους φόβους μου. Είναι η φωνή μου ως μαμά της Νεφέλης, του Γιάννη και της Λουΐζας!
Ποιες είναι οι «μητέρες» της ζωής μας, πώς η κοινή εμπειρία της μητρότητας γίνεται δύναμη και αλληλεγγύη, πώς μπορούμε να αγκαλιάσουμε, ατομικά και συλλογικά, τα αντιφατικά συναισθήματα και τις προκλήσεις της γονεϊκότητας και τι ρόλο παίζουν τα έμφυλα πρότυπα στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε σήμερα τις οικογένειες, τον ρόλο μας και τον εαυτό μας;
Η μητρότητα γίνεται δύναμη και αλληλεγγύη μακριά από στερεότυπα και ιδεοληπτικά εμπόδια. Γίνεται ανάγκη για δύναμη και αλληλεγγύη. Γιατί χωρίς τη δύναμη, νιώθεις ότι δεν μπορείς να τα βγάλεις πέρα. Στην αρχή, νιώθεις ότι δεν την έχεις, αλλά σιγά σιγά και γνωρίζοντας και άλλες μητέρες που βιώνουν ακριβώς τα ίδια συναισθήματα με σένα αρχίζεις να νιώθεις τη δύναμη που έχεις μέσα σου να ξυπνάει. Τη νιώθεις, και τότε συνειδητοποιείς την ανάγκη για αλληλεγγύη. Νιώθεις ότι κάποιος σε καταλαβαίνει και νιώθεις σιγουριά γιατί δεν είσαι μόνη.
Η μητρότητα θέλει να έχεις έναν ώμο δίπλα σου να γείρεις, ένα χέρι να σε ακουμπήσει και να σου πει «το ξέρω ότι δυσκολεύεσαι». Δύο χέρια να σε αγκαλιάσουν και να σου πουν «είμαι εδώ». Αυτό είναι αλληλεγγύη και αυτές είναι οι μητέρες της ενήλικης ζωής μας.
Τα ποιήματά σου συχνά παραπέμπουν σε εικόνες ή σκηνές που θα μπορούσαν να είναι εξίσου δυνατά αποτυπωμένες και στον καμβά. Υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ των δύο αυτών κόσμων για σένα;
Σίγουρα υπάρχει και γι’ αυτό είχε μεγάλη σημασία για μένα ποιος θα εικονογραφήσει το βιβλίο. Σκέφτομαι με χρώματα και αυτά τα χρώματα έπρεπε να γίνουν εικόνες παραστατικές, ώστε να συνδέσουν τον στίχο με το χρώμα της σκέψης μου, κάτι που η εικονογράφος Φωτεινή Τίκκου απέδωσε φανταστικά!
Είναι διαφορετική η ανάγκη που σε οδηγεί να εκφραστείς με λέξεις από εκείνη μέσω μιας εικαστικής δημιουργίας; Ποιες είναι οι βασικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο μέσα από τα δύο αυτά μέσα δημιουργίας;
Έχει πολύ ενδιαφέρον αυτή η ερώτηση γιατί είμαι άλλη Μαρία όταν γράφω και άλλη όταν ζωγραφίζω. Και τώρα θέλω να ενώσω αυτές τις δύο Μαρίες, γι’ αυτό ξεκινάω και την καινούργια ενότητα έργων μου όπου λέξεις, στίχοι και ποιήματα θα είναι ενσωματωμένα στα ζωγραφικά μου έργα.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, ποια σκέψη θα ήθελες να μοιραστείς με τους νέους που ξεκινούν να γράφουν ή να δημιουργούν μέσα από την τέχνη;
«Να συνδεθείς με τον στίχο, να αφεθείς στην έμπνευσή σου, να ζήσεις και να απολαύσεις τη στιγμή της δημιουργίας!»
Μικρό Πορτρέτο
Η εικαστικός Μαρία Φραγκουδάκη γεννήθηκε στην Αθήνα. Έχει δημιουργήσει έργα που συνδυάζουν τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τις εγκαταστάσεις και την περφόρμανς, ενώ το έργο της έχει παρουσιαστεί σε εκθέσεις σε Ευρώπη, Αμερική και Ιαπωνία. Το 2023 εμπνεύστηκε την πρωτοβουλία ArtActsForAll, όπου με τα προγράμματα ArtActs4Kids και ArtActs4Women πραγματοποίησε δράσεις που ενισχύουν το κοινωνικό αποτύπωμα μέσα από την τέχνη. Παράλληλα, έκανε τα πρώτα της βήματα στη συγγραφή, γράφοντας τους στίχους του τραγουδιού «Θα σ’ το Φωνάζω Δυνατά».
Το βιβλίο «Πάμε να Πιάσουμε Ουρανό» (εκδόσεις Μεταίχμιο) είναι η πρώτη της ολοκληρωμένη συλλογή κειμένων και ποιημάτων, σηματοδοτώντας ένα νέο δημιουργικό κεφάλαιο στη μέχρι τώρα πορεία της.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
10 Ερωτήσεις Αναζητούν Συγγραφέα | Ισμήνη Καρυωτάκη
