Είναι μια γενικά αναγνωρισμένη αλήθεια ότι όταν μια κοινωνία έρχεται αντιμέτωπη με μια καινούργια μορφή τραγωδίας αποπροσανατολίζεται. Τα υπάρχοντα νοητικά σχήματα που χρησιμοποιούμε για να κατανοήσουμε πιο συνήθεις καταστροφές δεν μπορούν να μας βοηθήσουv να ερμηνεύσουμε και να αιτιολογήσουμε επαρκώς μία πρωτόγνωρη κατάσταση.
Ακραίες Καταστάσεις
Οι φωτιές στην χώρα μας, υποβοηθούμενες από μεγάλες θερμοκρασίες και έλλειψη βροχοπτώσεων τους καλοκαιρινούς μήνες, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Αλλά η έκταση και ο ταυτοχρονισμός πολλαπλών εστιών, τροφοδοτούμενα από την επέκταση της κλιματικής αλλαγής, είναι ένα ακραίο γεγονός με ελάχιστα ή και μηδενικά παράλληλα στην συλλογική μας μνήμη.
Οι Ευθύνες και η Επόμενη Μέρα
Ποιος φταίει, το κεντρικό κράτος, οι περιφέρειες, οι εμπρηστές, οι μεγάλες παραγωγικές χώρες που προκάλεσαν την κλιματική αλλαγή; ‘Η, μήπως, όλοι μας; Πώς κατανέμουμε την ευθύνη; Τί προετοιμασίες και αντιδράσεις θα έπρεπε δικαιολογημένα να περιμένουμε από το κράτος που δεν είδαμε;
Και, κυρίως, από εδώ και πέρα τι κάνουμε; Τί απαιτούμε από την κεντρική και τοπική εξουσία, από τη διεθνή κοινότητα και ο ένας από τον άλλο;
Ελλείψει κατάλληλων νοητικών σχημάτων αξιολόγησης και με ελλιπή ακόμα στοιχεία για το τι ήταν εφικτό να γίνει (που δεν έγινε) για να προλάβουμε την καταστροφή, ως άμεσο επακόλουθο μιας τέτοιας πρωτόγνωρης τραγωδίας, μέσα σ΄ένα συλλογικό πόνο και αποπροσανατολισμό, είναι κατανοητό να χρησιμοποιούμε γνώριμα σχήματα και πεποιθήσεις για να ερμηνεύσουμε και να αξιολογήσουμε την κατάσταση.
Η Πλάνη της Επιβεβαίωσης
Ως αποτέλεσμα, η ερμηνεία που δίνει ο καθένας βασίζεται σε υπάρχουσες κοσμοθεωρίες και προκαταλήψεις—με την ερμηνεία την ίδια να διαμορφώνεται από αυτές τις “προηγούμενες” του πεποιθήσεις (priors)-παρά σε μια αντικειμενική αξιολόγηση της κατάστασης.
Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια τέτοια νέα και δύσκολη συγκυρία, η “πλάνη της επιβεβαίωσης” (confirmation bias), η τάση δηλαδή να ερμηνεύουμε τον κόσμο σύμφωνα με αυτά που πιστεύουμε ότι συμβαίνουν, εντείνεται.
Το κράτος οφείλει να παράγει και να προβάλει τακτικά ολοκληρωμένα σχέδια επιχειρησιακής ετοιμότητας για ακραία καιρικά φαινόμενα που βασίζονται σε προσεκτικές αξιολογήσεις ρίσκου για τα διαφορετικά σενάρια που έχει να αντιμετωπίσει η χώρα μας τα επόμενα χρόνια.
Αυτό είδαμε να συμβαίνει τις τελευταίες μέρες στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, στα κανάλια, ακόμα και στον Τύπο. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι οπαδοί του Σύριζα άρχισαν να κατηγορούν την κυβέρνηση για ολιγωρία. Όπως ήταν ακόμη πιο αναμενόμενο, οι οπαδοί της κυβέρνησης έκαναν συγκρίσεις με το Μάτι.
Μια οικεία, παραδοσιακά Ελληνική, θεματολογία απέδωσε αποκλειστικά και ολοκληρωτικά την ευθύνη στο κράτος. Μια άλλη γραμμή, ας την πούμε ρομαντικού συλλογικού μαζοχισμού, πόσταρε φωτογραφίες φρίκης κάτω από λεζάντες “δεν μας αξίζει ο πλανήτης”.
(Εξαιρώ εδώ τις μαρτυρίες και τοποθετήσεις ανθρώπων που ενεπλάκησαν άμεσα με τις φωτιές, είτε ως κάτοικοι πληγέντων περιοχών, είτε ως πυροσβέστες και εθελοντές, για τις οποίες, ως απλή παρατηρήτρια, μπορώ να εκφράσω μόνο κατανόηση και θλίψη.)
Πού Βρίσκεται η Αλήθεια;
Όλες οι τοποθετήσεις μου ίσως περιέχουν ένα κόκκο αλήθειας, αλλά καμία δεν περιέχει όλη την αλήθεια. Βγαίνοντας από την επείγουσα φάση της αντιμετώπισης της φωτιάς, και αφού αναλογιστούμε και θρηνήσουμε το φυσικό, ζωικό, ανθρώπινο και οικονομικό κόστος της τραγωδίας, θα αναγκαστούμε συλλογικά να χτίσουμε νέα σχήματα προσδοκιών και αξιολόγησης του κράτους, της διεθνούς κοινότητας και της κοινωνίας μπροστά στα ακραία φαινόμενα κλιματικής αλλαγής.
Πέρα από την επίρριψη ευθυνών για το τι έγινε και τι δεν έγινε σωστά αυτή την φορά, οι σωστές συλλογικές προσδοκίες και πιέσεις θα μας βοηθήσουν να αποφύγουμε ή να ανταποκριθούμε όχι μόνο στον επόμενο καταιγισμό πυρκαγιών, αλλά και σε άλλες μορφές περιβαλλοντικής κρίσης.
Τί Σημαίνει Αυτό στην Πράξη;
Πρώτον, το κράτος οφείλει να παράγει και να προβάλει τακτικά ολοκληρωμένα σχέδια επιχειρησιακής ετοιμότητας για ακραία καιρικά φαινόμενα που βασίζονται σε προσεκτικές αξιολογήσεις ρίσκου για τα διαφορετικά σενάρια που έχει να αντιμετωπίσει η χώρα μας τα επόμενα χρόνια (φωτιάς, πλημμύρας, καύσωνα, κ.λπ.).
Η κλιματική αλλαγή πρέπει να μπει για τα καλά στις εθνικές προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής.
Αυτή η διαδικασία όχι μόνο προετοιμάζει τον κρατικό μηχανισμό αλλά και εκπαιδεύει την κοινή γνώμη για το τι μπορεί και πρέπει να περιμένει από το κράτος-και ποια είναι τα όρια αυτού.
Το ερώτημα δεν είναι μόνο πόσα εναέρια και χερσαία μέσα έχουμε σε σύγκριση με άλλες χώρες· ο αριθμός που πρέπει να έχουμε έχει να κάνει επίσης και με το μέγεθος του κινδύνου στη χώρα μας (μεγαλύτερος κίνδυνος πυρκαγιάς σε σχέση με τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης), αλλά και με το πως συγκρίνουμε το κοινωνικό όφελος επιπλέον εξοπλισμού και ανθρωπίνου δυναμικού για αντιμετώπιση των επί μέρους κρίσεων σε σχέση με άλλες ανάγκες του κράτους και της κοινωνίας.
Η Κλιματική Αλλαγή
Δεύτερον, η κλιματική αλλαγή πρέπει να μπει για τα καλά στις εθνικές προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής. Η παγκόσμια συνεισφορά στην κλιματική αλλαγή είναι ένα κλασικό παράδειγμα “τραγωδία των κοινών” (tragedy of the commons).
Κάθε χώρα έχει συμφέρον να την αποφύγει, αλλά καμία χώρα δεν έχει το κίνητρο να πράξει μόνη για να πάρει τα απαραίτητα μέτρα, αν οι άλλες χώρες δεν κάνουν το ίδιο. Η Ελλάδα στέκεται να υποφέρει εξαιρετικά από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος χωρίς να μπορεί μόνη να σταματήσει τους παράγοντες αυτής της αλλαγής ακόμα και μες τα σύνορα της.
Σήμερα μιλάμε για φωτιές· αύριο θα έχουμε να κάνουμε με τεράστια προσφυγικά κύματα που θα προκληθούν από την αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από βιώσιμα επίπεδα στο Σαχέλ και στην Μέση Ανατολή. Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό πλαίσιο, αλλά και στις διμερείς της σχέσεις, π.χ. με Κίνα και Σαουδική Αραβία, πρέπει να ενσωματώσει μια στάση επιμονής ως προς την εκτέλεση τον υποχρεώσεων της Συμφωνίας του Παρισιού και άλλων διεθνών συμβάσεων για την προστασία του περιβάλλοντος.
Σφαιρική και Επείγουσα Αντιμετώπιση
Τρίτον, η πρόληψη και η αντιμετώπιση των ακραίων καιρικών φαινομένων απαιτεί παιδεία συλλογικής ευθύνης. Πρέπει να αποκτήσουμε τη γνώση και την συνείδηση να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους.
Στον δεύτερο μισό του 20ου αιώνα αρχίσαμε να προστατευόμαστε από τους σεισμούς με το να χτίζουμε καλύτερα, και να είμαστε σε ετοιμότητα. Στον 21ο αιώνα θα χρειαστεί να αναθεωρήσουμε το που και πως χτίζουμε σε σχέση με τον καιρό.
Ετοιμότητα σημαίνει επαγρύπνηση και προετοιμασία. Η κλιματική αλλαγή και οι ευθύνες όλων μας απέναντί της πρέπει να μπουν για τα καλά στα σχολεία. Ένα συγκινητικό γεγονός των τελευταίων ημερών ήταν η επιθυμία του κόσμου να βοηθήσει.
Το κράτος και η κοινωνία των πολιτών μπορούν να εκμεταλλευτούν αυτή την διάθεση με την δημιουργία προγραμμάτων εθελοντισμού που θα μετατρέψουν την επιθυμία για προσφορά σε ικανότητα.
Τα παραπάνω είναι μόνο η αρχή. Η περιβαλλοντική κρίση μας χτυπά με ρυθμούς που έχουν ξαφνιάσει ακόμα και αυτούς που πάλαι ποτέ θεωρούσαμε κινδυνολόγους του περιβάλλοντος. Το κράτος, η διεθνής κοινότητα, οι πολίτες έχουν όλοι τον ρόλο τους μπροστά σε αυτή την νέα απειλή.
Η ώρα να αναθέσουμε και να υλοποιήσουμε αυτούς τους ρόλους είναι τώρα-αφού καταφέρουμε πρώτα να ξαναβρούμε τον προσανατολισμό μας.
Η Άρτεμις Σίφορντ εργάζεται ως Μάνατζερ στον τομέα Κυβερνοασφάλειας στο Facebook και είναι Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
