«Δύσκολες μέρες», «τα ρούχα μας», «οι Ρώσοι», «η περίοδος». Πολλά… συνθηματικά για κάτι τόσο φυσιολογικό που συμβαίνει κάθε μήνα στο γυναικείο σώμα. Μια φυσική διαδικασία αμιγώς λειτουργική και πολύ εντυπωσιακή.
Μα τι συμβαίνει ακριβώς; «Βιολογία, σειρά σου!». H στιβάδα του ενδομητρίου πυκνώνει, αιμοφόρα αγγεία αναπτύσσονται, αν δεν γίνει γονιμοποίηση η στιβάδα αυτή αποβάλλεται και μέσα σε λιγότερες από δύο μέρες ξαναχτίζεται στο ακέραιο. Επισήμως, λέγεται έμμηνος ρύση και επαναλαμβάνεται περίπου 400 φορές στην αναπαραγωγική ζωή μιας γυναίκας. Πρόκειται για γεγονός φυσιολογικότατο, αλλά δυστυχώς φορτωμένο με πολλά ταμπού, σιωπή, άγνοια και δυσφορία.
Το «Μπλε Υγρό» Είναι Κόκκινο
Καιρός να δούμε το αίμα της εμμήνου ρύσης αλλιώς. Οι επιστήμονες, πάντως, το έκαναν ήδη, με αποτελέσματα που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Το εμμηνορροϊκό αίμα, που θεωρούνταν «απόβλητο» από πάντα, αποδεικνύεται ότι μπορεί να λειτουργήσει ως δείγμα. Και δείγμα σημαίνει πληροφορία: για την κατάσταση του ενδομητρίου, των ορμονών, της γονιμότητας και γενικότερα της γυναικείας υγείας. Αμερικανικές εταιρείες (π.χ. NextGen Jane, Qvin), σε συνεργασία με ακαδημαϊκές ομάδες, πιστεύουν στην ιδέα ότι αυτό το (καθόλου) «μπλε υγρό» (τραγική ονομασία την οποία έδιναν για χρόνια οι διαφημίσεις σερβιετών) μπορεί να προσφέρει δεδομένα που το «κλασικό» αίμα δεν έχει ή δεν μπορεί να αποκτήσει τόσο άμεσα.
Όσο η περίοδος αντιμετωπίζεται με δυσφορία, σαν «απόβλητο» και «μυστικό», που συνοδεύεται από αμηχανία, ντροπή και «αηδία» όπως συχνά περιγράφεται, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις θα επιμένουν.
Το αίμα της περιόδου είναι ένα μοναδικό μείγμα από ενδομητρικό, τραχηλικό και κολπικό υλικό που περιέχει ζωντανά κύτταρα, πρωτεΐνες, νουκλεϊνικά οξέα και μικροοργανισμούς, όπως διάφορα είδη Lactobacillus. Εκτιμάται ότι έχουν εντοπιστεί πάνω από 300 διαφορετικές πρωτεΐνες στο εμμηνορροϊκό αίμα που δεν υπάρχουν στο περιφερικό αίμα. Βέβαια, σε σύγκριση με αυτό, το εμμηνορροϊκό αίμα έχει μεγαλύτερη αναλογία ιστού, βλέννας και νερού, αλλά χαμηλότερα επίπεδα πρωτεΐνης, χοληστερόλης, ουροβιλίνης, σιδήρου, οξυγόνου, ερυθρών και λευκών αιμοσφαιρίων και αιμοσφαιρίνης. Η διαφορά λοιπόν ανάμεσα στο «κλασικό» αίμα και στο αίμα της περιόδου είναι ουσιαστική.
Το αίμα που λαμβάνουμε από φλέβα χρησιμοποιείται για γενικές εξετάσεις: λευκά/ερυθρά αιμοσφαίρια, χημικές αναλύσεις, ορμόνες. Το αίμα της περιόδου, όμως, προσφέρει μια διαφορετικά πολύτιμη εικόνα μέσω της εμμηνορροϊκής διαδικασίας. Για παράδειγμα, μελέτες έδειξαν ότι η ευαισθησία ανίχνευσης του ιού HPV μέσω εμμηνορροϊκού αίματος κυμαίνεται από 82,8% έως 97,7% και η εξειδίκευση ανίχνευσής του από 50% έως 98%.
Προφανώς και η συλλογή και μελέτη του δείγματος από εμμηνορροϊκό αίμα δεν λειτουργεί ανταγωνιστικά προς τα υπάρχοντα γνωστά τεστ: το τεστ Παπανικολάου, τα HPV DNA τεστ, οι αιμοληψίες, πάντα αποτελούν θεμελίους λίθους της γυναικείας πρόληψης.
Ένα Νέο Βιολογικό Παράθυρο
Προφανώς και η συλλογή και μελέτη του δείγματος από εμμηνορροϊκό αίμα δεν λειτουργεί ανταγωνιστικά προς τα υπάρχοντα γνωστά τεστ: το τεστ Παπανικολάου, τα HPV DNA τεστ, οι αιμοληψίες, πάντα αποτελούν θεμέλιους λίθους της γυναικείας πρόληψης. Μπορεί ωστόσο να λειτουργήσει συμπληρωματικά, προσθέτοντας ένα «παράθυρο» νέων δεδομένων, ένα «κομμάτι» που συμπληρώνει κομβικά το παζλ της γυναικείας υγείας.
Για παράδειγμα, σε πληθυσμούς με χαμηλή συμμετοχή σε κολποτραχηλική λήψη δείγματος λόγω φόβου ή κοινωνικού στίγματος, η συλλογή εμμηνορροϊκού αίματος από ταμπόν, σερβιέτα ή άλλο pad μπορεί να γίνει εργαλείο ευρείας προσέγγισης.
Η υλοποίησή του συμβαίνει ήδη. Η εταιρεία NextGen Jane έχει συλλέξει περίπου 2.500 δείγματα εμμηνορροϊκού αίματος μέσω εθελοντριών που έστειλαν τα ταμπόν τους, και επεξεργάζεται μοριακά ενδείξεις γυναικολογικών παθήσεων. Άλλες εταιρείες πειραματίζονται με κυπελάκια συλλογής στο σπίτι ή pads που αποστέλλονται ταχυδρομικά για ανάλυση HbA1c.
Το εμμηνορροϊκό αίμα, που από πάντα θεωρείτο «απόβλητο», αποδεικνύεται ότι μπορεί να λειτουργήσει ως δείγμα. Και δείγμα σημαίνει πληροφορία.
Νέες Εφαρμογές, Νέες Προκλήσεις
Νέες Εφαρμογές, Νέες Προκλήσεις
Φαίνεται, λοιπόν, πως οι δυνατότητες είναι μεγάλες. Η έμμηνος ροή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διάγνωση γυναικολογικών και αναπαραγωγικών προβλημάτων, παρακολούθηση ορμονών, καρκίνου, έλεγχο βιταμινών και χρόνιων καταστάσεων, όπως ο διαβήτης, ακόμη και για βλαστοκυτταρική έρευνα.
Τα βλαστοκύτταρα (MenSCs) που προέρχονται από εμμηνορροϊκό αίμα έδειξαν ότι μπορούν να διαφοροποιηθούν πολλαπλά, ενώ έχουν χαμηλή ανοσογονικότητα, γεγονός που τα καθιστά ελπιδοφόρα για θεραπευτική χρήση. Η διαγνωστική χρήση στην ενδομητρίωση, την αδενομύωση και τα ινομυώματα αποτελεί τον επόμενο σημαντικό στόχο. Η ενδομητρίωση, ενδεικτικά, προσβάλλει πάνω από το 10% των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία και η διάγνωσή της σήμερα απαιτεί χειρουργική επέμβαση, οπότε η δυνατότητα ανίχνευσής της μέσω ενός μη επεμβατικού τεστ αίματος περιόδου αλλάζει το τοπίο.
Η κοινωνική αναγνώριση της περιόδου ως φυσιολογικού, ανθρώπινου γεγονότος δεν χρειάζεται τεχνολογία για να δικαιωθεί. Θα πρέπει να είναι αυτονόητη. Η επιστήμη μπορεί να φωτίσει τον δρόμο, αλλά η κοινωνία πρέπει να θελήσει να τον βαδίσει.
Κάθε καινοτομία, όμως, συνοδεύεται από προκλήσεις. Στο πρακτικό σκέλος, παρόλο που η συλλογή δείγματος γίνεται μη επεμβατικά (με κύπελλα περιόδου, ταμπόν ή ειδικά pads), και σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να γίνει φιλικότερη στις χρήστριες. Για παράδειγμα, τα κύπελλα μπορεί να έχουν διαρροές ή να είναι δύσκολα στη χρήση για γυναίκες με πυελικά άλγη. Επίσης, θα πρέπει να βελτιστοποιηθεί η αξιοπιστία των δειγμάτων. Δεδομένου πως διαφέρουν σημαντικά από γυναίκα σε γυναίκα στην αναλογία αξιοποιήσιμου υλικού, δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε ίδιες τιμές αναφοράς. Τέλος, για παθήσεις που ήδη διαθέτουμε καλά τεστ (π.χ. HbA1c, ορμονικοί έλεγχοι κ.ά.), η προσθήκη δείγματος και από αίμα περιόδου πρέπει να γίνει πολύ μελετημένα και υπό προϋποθέσεις.
Όχι Άλλα Ταμπού
Πάντως δεν είναι μόνο οι τεχνολογικές μάχες που πρέπει να κερδηθούν. Αυτό που προέχει είναι η αλλαγή νοοτροπίας, σκέψης, κουλτούρας. Όταν η περίοδος εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται με δυσφορία –σαν «απόβλητο» και «μυστικό», που συνοδεύεται από αμηχανία, ντροπή και «αηδία» όπως συχνά περιγράφεται– τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις παραμένουν ενεργά. Το κοινωνικό στίγμα της εμμηνόρροιας, η έλλειψη διαλόγου και η ιστορικά παραμελημένη έρευνα και χρηματοδότηση της γυναικείας υγείας ήδη βαραίνουν την πραγματικότητα. Όσο η κοινωνία διστάζει να αλλάξει, όσο η περίοδος παραμένει «κρυμμένη», τόσο κι οι καινοτομίες –όσο ελπιδοφόρες κι αν είναι– θα αποτελούν απλώς όραμα.
Εξαιρετικό όραμα, ωστόσο. Αν το αίμα της περιόδου αναγνωριστεί ως βιολογικό αρχείο, κάθε κύκλος θα μεταφράζεται σε γνώση. Για την υγεία, τη γονιμότητα, κάποιες ασθένειες. Είναι ένα επόμενο, σημαντικό βήμα της επιστήμης, μια νέα γλώσσα του γυναικείου σώματος που αρχίζουμε να ακούμε. Σε κάθε περίπτωση όμως, η κοινωνική αναγνώριση της περιόδου ως φυσιολογικού, ανθρώπινου γεγονότος δεν χρειάζεται την τεχνολογία για να δικαιωθεί. Θα πρέπει να είναι αυτονόητη. Η επιστήμη μπορεί να φωτίσει τον δρόμο, αλλά η κοινωνία πρέπει να θελήσει να τον βαδίσει.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Coffee Raves: Ξύπνα και Χόρευε!
