Από τις επιστημονικές ανακαλύψεις μέχρι την κατανόηση της επίδρασής τους στην καθημερινή μας ζωή, η απόσταση δεν είναι μικρή. Παρόλο που, κορωνοϊού δοθέντος, λίγο ως πολύ, όλοι παραστήσαμε –κακώς– έστω και φευγαλέα τους επιστήμονες. Η γνώση που παράγεται από την έρευνα των επιστημόνων, ωστόσο, ανήκει σε όλους τους πολίτες.
Αρκεί να μην υπεραπλουστεύεται. Αρκεί να διοχετεύεται υπεύθυνα και μεθοδικά. Για να μας ενημερώνει για θέματα που μας αφορούν άμεσα, όπως η υγεία και η κλιματική κρίση ή η τεχνητή νοημοσύνη. Για να μας εξασκεί στον επιστημονικό τρόπο σκέψης, ο οποίος προκύπτει από την παρατήρηση, την καταγραφή, την ανάλυση, τη σύνθεση και επομένως την αντίσταση στη «συνήθεια» του εγκεφάλου μας να έχει διαμορφωμένες θέσεις και πεποιθήσεις πριν καν δει οποιαδήποτε δεδομένα.
Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός SciCo στοχεύει, μεταξύ άλλων, στη διάχυση και την ενημέρωση του κοινού σε θέματα επιστήμης και τεχνολογίας, στην εξοικείωση με τον επιστημονικό τρόπο σκέψης και την επιστημονική μεθοδολογία, στη διάδοση της STEM εκπαίδευσης και τη γνωριμία των μαθητών με τα σχετικά επαγγέλματα. Με άλλα λόγια, ξεναγεί όσους ενδιαφέρονται σε έναν κόσμο που μπορεί να φτιάχνεται από λίγους, απευθύνεται όμως σε όλους.
Η ομάδα της SciCo, που βραβεύτηκε προσφάτως από τα Venture Impact Awards του THI, είναι κάτι σαν το χρυσό οδηγό της επιστημονικής γνώσης, καθώς οι άνθρωποί της είναι σε θέση να εξηγήσουν ό,τι εμείς δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε. Κάτι που κάνει με μεγάλη σαφήνεια και ο co-founder και general manager του οργανισμού, Θοδωρής Αναγνωστόπουλος, στη συνέντευξή μας.
Τι ακριβώς κάνει η SciCo και με ποιους τεχνολογικούς και επιστημονικούς τομείς ασχολείται;
Η SciCo (Science Communication) είναι ένας μη κερδοσκοπικός εκπαιδευτικός οργανισμός, με στόχο την κατανόηση της επιστήμης. Επικεντρωνόμαστε σε θέματα τεχνολογίας, υγείας, περιβάλλοντος, κ.ά., ενώ εστιάζουμε στην ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων και την εκπαίδευση STEM.
Το πιο δύσκολο πράγμα στη ζωή είναι το να ακούς πραγματικά. Διότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος τις περισσότερες φορές έχει ήδη διαμορφωμένες θέσεις και πεποιθήσεις, πριν καν δει οποιαδήποτε δεδομένα. Και έτσι δυσκολεύεται, πραγματικά, να ερμηνεύσει μια αντικειμενική παρατήρηση, χωρίς να ενσωματώσει σε αυτή την υποκειμενική του προκατάληψη.
Κατά πόσο ενδιαφέρονται οι Έλληνες για θέματα επιστήμης και τεχνολογίας και ποιοι κλάδοι έχουν τη μεγαλύτερη «ζήτηση»;
Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, μια εκτενής έρευνα σχετικά με την αντίληψη του κοινού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ενδιαφέρον των Ελλήνων για θέματα επιστήμης και τεχνολογίας συμπίπτει με τον μέσο όρο του συνολικού πληθυσμού της έρευνας. Με άλλα λόγια, ούτε πιο πολύ ούτε πιο λίγο από τον μέσο Ευρωπαίο. Οι κλάδοι που προκαλούν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των Ευρωπαίων είναι η κλιματική αλλαγή, κάθε είδους επιστημονική ανακάλυψη στον τομέα της υγείας, καθώς και κάθε είδους τεχνολογική καινοτομία.
Σε τι ωφελεί έναν απλό πολίτη η εξοικείωση με τον επιστημονικό τρόπο σκέψης;
Ο επιστημονικός τρόπος σκέψης σημαίνει, μεταξύ άλλων, παρατηρώ, καταγράφω, αναλύω, συνθέτω, αξιολογώ, δουλεύω σε ομάδες. Ένας πολίτης, λοιπόν, ο οποίος λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, ξέρει να βρίσκει αξιόπιστα δεδομένα, μπορεί να παίρνει θέσεις πολύ πιο τεκμηριωμένα μελετώντας τα δεδομένα του, μπορεί να αποδομεί και στη συνέχεια να επιλύει προβλήματα και, το κυριότερο, μπορεί να «ακούει». Το πιο δύσκολο πράγμα στη ζωή είναι το να ακούς πραγματικά. Διότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος τις περισσότερες φορές έχει ήδη διαμορφωμένες θέσεις και πεποιθήσεις, πριν καν δει οποιαδήποτε δεδομένα. Και έτσι δυσκολεύεται, πραγματικά, να ερμηνεύσει μια αντικειμενική παρατήρηση χωρίς να ενσωματώσει σε αυτή την υποκειμενική του προκατάληψη.
Πόσο χρήσιμη, αλλά και πόσο επικίνδυνη, μπορεί να είναι η εκλαΐκευση της επιστήμης;
Η κατανόηση επιστημονικών θεμάτων από το ευρύ κοινό είναι άκρως απαραίτητη στην εποχή μας, μια εποχή όπου η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες και η υγεία μας γενικότερα, η τεχνητή νοημοσύνη και οι μελλοντικές δυνατότητες της τεχνολογίας έχουν πρωτεύοντα ρόλο στη ζωή μας. Γι’ αυτό και η μετάδοσή της πρέπει να γίνεται είτε από εξειδικευμένους χειριστές της επικοινωνίας της επιστήμης (science communicators) είτε από ειδικά εκπαιδευμένους επιστήμονες.
Ακόμα σημαντικότερη είναι η τακτική εκπαίδευση των νέων στον επιστημονικό τρόπο σκέψης. Η υπεραπλούστευση επιστημονικών θεμάτων, πράγματι, εγκυμονεί κινδύνους ως προς τη δημιουργία ψευδών πορισμάτων και αποφάσεων. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα, ιδίως κατά την περίοδο της πανδημίας, ήταν η επιλεκτική χρήση συγκεκριμένων επιστημονικών δεδομένων από δημοσιογράφους, σε τίτλους άρθρων, με μοναδικό στόχο τον εντυπωσιασμό και τη διάχυση. Τέτοιου είδους παραπληροφόρηση είναι εγκληματική και θα έπρεπε να διώκεται νομικά, καθότι τα αποτελέσματά της μπορεί να είναι ολέθρια.
Στα σχεδόν 15 χρόνια λειτουργίας της SciCo έχετε διαπιστώσει αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο το κοινό εμπιστεύεται την επιστήμη και την τεχνολογία; Έχει κατά τη γνώμη σας παίξει ρόλο ο κορωνοϊός;
Υπάρχουν αρκετές μελέτες οι οποίες δείχνουν ότι, από το 2010 και μετά, η εμπιστοσύνη του κοινού έχει αυξηθεί απέναντι στην επιστήμη και στους επιστήμονες. Πράγματι ο κορωνοϊός έχει παίξει σημαντικό ρόλο. Σύμφωνα με μελέτη του Wellcome Trust, η οποία δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2021, ο κορωνοϊός έχει συμβάλει στην αύξηση της εμπιστοσύνης από 34% σε 43%, δηλαδή κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες. Το ποσοστό αυτό, βεβαίως, μας δείχνει το πόσο αργά χτίζεται η εμπιστοσύνη του κοινού σε τέτοιου είδους θέματα.
Το δικό μας έργο στο συγκεκριμένο πεδίο έχει συμβάλει αρκετά, δεδομένου ότι έχουμε σχεδιάσει και υλοποιήσει περισσότερες από 200 δράσεις με εκτιμώμενο αντίκτυπο σε 300.000 άτομα. Εντούτοις, στον τομέα της εκπαίδευσης είναι αρκετά δύσκολο να έχεις πολύ συγκεκριμένες μετρήσεις.
Συνολικά, από το 2008 μέχρι και σήμερα, η SciCo, μέσα από τα STEM προγράμματα που υλοποιεί, έχει εκπαιδεύσει πάνω από 100.000 μαθητές, εκπαιδευτικούς και άλλους ενδιαφερόμενους από το ευρύ κοινό, ενώ έχει πραγματοποιήσει δράσεις σε περισσότερα από 200 σχολεία σε όλη τη χώρα.
Ποιο είναι το προφίλ των ανθρώπων που κυρίως παρακολουθούν τα σεμινάρια, τα workshops, τα φεστιβάλ σας;
Υπάρχει, από την πλευρά μας, ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς τους νέους. Έτσι, οι περισσότερες δράσεις και τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα απευθύνονται στους εφήβους. Τα φεστιβάλ απευθύνονται στο ευρύ κοινό και σε κάθε ηλικία. Τέλος, τα workshops απευθύνονται σε εξειδικευμένο κοινό, ανάλογα με την περίσταση. Από προπτυχιακούς ή μεταπτυχιακούς φοιτητές μέχρι δημοσιογράφους, στελέχη επιχειρήσεων κ.ο.κ.
Για ποιους λόγους θεωρείτε τη διάδοση της STEM εκπαίδευσης και τη γνωριμία των μαθητών με τα σχετικά επαγγέλματα σημαντική;
H εκπαίδευση STEM (Science Technology Engineering Mathematics) είναι ένας βιωματικός τρόπος κατανόησης των φυσικών επιστημών. Η διαθεματική προσέγγιση της εκπαίδευσης STEM προάγει την ενδυνάμωση σε θέματα επίλυσης προβλημάτων, την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης, τη συνεργατικότητα και τη σύνδεση των επιστημονικών θεμάτων με την καθημερινή μας ζωή. Παύει, δηλαδή, το παλαιικό μοντέλο της αποστήθισης, ενώ το λάθος θεωρείται λογικό και αναμενόμενο μέρος της διαδικασίας της μάθησης.
credits Panos Kafousias
Ο οργανισμός μας έχει δημιουργήσει και υλοποιεί δεκάδες προγράμματα STEM όπως (α) το Generation Next Ελλάδας και Αλβανίας, ένα πρόγραμμα ενδυνάμωσης μαθητών και εκπαιδευτικών, το οποίο ξεκίνησε από ακριτικές περιοχές και, πλέον, υλοποιείται σε εθνικό επίπεδο με στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων, μέσω του οποίου έχουν δημιουργηθεί πάνω από 500 μαθητικά έργα τεχνολογικών ευρεσιτεχνιών, (β) το STEM Stars, ένας πανελλήνιος διαγωνισμός, οι νικητές του οποίου εκπροσωπούν την Ελλάδα στο International Science and Engineering Fair στις ΗΠΑ, (γ) το EcosySTEM, το πρώτο μας έργο σύνδεσης των Πομάκων μαθητών από τα ορεινά χωριά με τους μαθητές της πόλης της Ξάνθης μέσω της επιστήμης, σε συνεργασία με το National Geographic και το Hellenic Initiative, και άλλα.
Συνολικά, από το 2008 μέχρι και σήμερα, η SciCo, μέσα από τα STEM προγράμματα που υλοποιεί, έχει εκπαιδεύσει πάνω από 100.000 μαθητές, εκπαιδευτικούς και άλλους ενδιαφερόμενους από το ευρύ κοινό, ενώ έχει πραγματοποιήσει δράσεις σε περισσότερα από 200 σχολεία σε όλη τη χώρα.
Στις υπηρεσίες του οργανισμού περιλαμβάνονται και τα προγράμματα της Επιστήμης του Πολίτη. Πώς ακριβώς λειτουργούν, ποια είναι τα σημαντικότερα που έχετε υλοποιήσει μέχρι στιγμής και ποιος είναι ο κοινωνικός τους αντίκτυπος;
Τα Προγράμματα Επιστήμης του Πολίτη (Citizen Science) είναι έργα στα οποία οι πολίτες, ανεξαρτήτως ηλικίας ή γνωσιακού υπόβαθρου, συμμετέχουν ενεργά στην επιστήμη, κάνοντας συλλογή, ανάλυση ή/και επεξεργασία δεδομένων. Με τον τρόπο αυτό οι πολίτες όχι μόνο βοηθούν στη διεξαγωγή επιστημονικών συμπερασμάτων, αλλά και εξοικειώνονται με την ίδια την επιστημονική μέθοδο.
Η προσωπική μου θέση είναι ότι εκπροσώπηση των πολιτών θα πρέπει να υπάρχει σε ένα ορισμένο ποσοστό τόσο κατά τον στρατηγικό σχεδιασμό για την έρευνα όσο και για την υλοποίησή της.
Ένα από τα Citizen Science έργα που έχουμε εκτελέσει ως φορέας είναι το «Citizen Science for Cyclades Paths», στο οποίο οι πολίτες, κατεβάζοντας μια εφαρμογή στο κινητό, χαρτογραφούν μονοπάτια και σημεία ενδιαφέροντος σε διάφορα νησιά των Κυκλάδων. Μέσω της εφαρμογής, έχουν τη δυνατότητα να αποστέλλουν δεδομένα και φωτογραφίες, τα οποία, με τη σειρά τους, βοηθούν στην παρατήρηση της βιοποικιλότητας μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής τοποθεσίας και χρονικής στιγμής.
Ομοίως, το «paratiro.gr» είναι μια πλατφόρμα στην οποία οι πολίτες μπορούν να καταγράψουν εικόνες τραυματισμένων ή νεκρών ζώων, ενώ βοηθούν τους επιστήμονες να παρακολουθούν τις απειλές και τα αίτια θνησιμότητας που αντιμετωπίζει η άγρια ζωή εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Τελικά, σε ποιον ανήκει η επιστήμη;
Η γνώση που παράγεται από την επιστημονική έρευνα ανήκει σε όλους τους πολίτες. Η γνώση αυτή είναι δικαίωμα, αλλά και υποχρέωση του ενεργού πολίτη.
Δύο είναι τα ζητήματα που προκύπτουν από την «ελεύθερη» πρόσβαση των πολιτών στην επιστήμη:
(α) Σε τι βαθμό κατανοούν οι πολίτες τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας. Για να μπορούν οι πολίτες να κατανοήσουν τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας, θα πρέπει να υπάρχει και η αντίστοιχη εκπαίδευση σχετικά με την κατανόηση της επιστημονικής μεθόδου. Για παράδειγμα, οι επιστημονικές επιτροπές ειδικών κατά την περίοδο του κορωνοϊού έδιναν πολύ συχνά συμβουλές προφύλαξης ή και διαχείρισης της ασθένειας, οι οποίες εξελίσσονταν δυναμικά με την πάροδο του χρόνου και με τη συλλογή όλο και περισσότερων δεδομένων. Και πολλές φορές οι συμβουλές άλλαζαν, σχεδόν ολοσχερώς, μέσα σε διάστημα λίγων μηνών. Το αποτέλεσμα ήταν οι πολίτες να χάνουν την εμπιστοσύνη τους ως προς τις επιστημονικές επιτροπές και τις ανακοινώσεις αυτών, καθώς δεν μπορούσαν να κατανοήσουν ότι αυτό είναι απόρροια της επιστημονικής εξέλιξης.
(β) Σε τι βαθμό θα πρέπει να συμμετέχουν οι πολίτες στον στρατηγικό σχεδιασμό των θεμάτων προς επιστημονική έρευνα. Σε σχετική έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζητούν ξεκάθαρη συμμετοχή στον σχεδιασμό των ερευνών, έτσι ώστε να διασφαλίζονται οι ανάγκες, οι αξίες και οι προσδοκίες της κοινωνίας.
Η προσωπική μου θέση είναι ότι εκπροσώπηση των πολιτών θα πρέπει να υπάρχει σε ένα ορισμένο ποσοστό τόσο κατά τον στρατηγικό σχεδιασμό για την έρευνα όσο και για την υλοποίησή της. Κάτι τέτοιο ήδη γίνεται και ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνητικών δραστηριοτήτων πραγματοποιούνται σε συνεργασία με κατάλληλες κοινωνικές ομάδες πολιτών. Σύμφωνα με το επιστημονικό περιοδικό Nature, ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνητικών δραστηριοτήτων σε διεθνές επίπεδο αρχίζουν να υιοθετούν πλέον αυτή την προσέγγιση. Για παράδειγμα, επιστήμονες συνεργάζονται με αγρότες ή με ασθενείς με στόχο να αναπτύξουν εφαρμογές που θα εξυπηρετούν πιο πιστά τις ανάγκες τους.
Γιατί είναι σημαντική η βράβευση της SciCo από τη Hellenic Initiative με τα Venture Impact Awards;
Το Hellenic Initiative είναι ένας πολύ αξιόπιστος διεθνής φορέας, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον κοινωνικό αντίκτυπο. Η βράβευσή μας, λοιπόν, μας τιμά ιδιαιτέρως, ενώ η χρηματοδότηση θα μας βοηθήσει να ολοκληρώσουμε ένα πολύ ξεχωριστό έργο στα ορεινά χωριά της Ξάνθης με τον πληθυσμό των Πομάκων. Έχουμε ήδη ξεκινήσει το έργο αυτό, σε συνεργασία με το National Geographic και το Πράσινο Ταμείο.
***
Venture Impact Makers: Μια σειρά συνεντεύξεων στην αθηΝΕΑ, με τους νικητές των φετινών Venture Impact Awards (VIA) του The Hellenic Initiative. Τα VIA στοχεύουν να ενισχύσουν τις πιο ταλαντούχες επιχειρηματικές ομάδες της χώρας που δεσμεύονται να συνεισφέρουν σε κοινωφελείς σκοπούς. Στα δεύτερα VIA, τα οποία ανακοινώθηκαν τον Δεκέμβριο, δόθηκαν χρηματικά έπαθλα συνολικής αξίας 285.000 δολαρίων σε 18 καινοτόμες επιχειρήσεις που συνδυάζουν την εμπορική επιτυχία, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και το φιλανθρωπικό έργο. Τα βραβεία θεσμοθετήθηκαν από το THI με την υποστήριξη του Ιδρύματος Helidoni και του Κληροδοτήματος Charles C. Condes.
Διαβάστε επίσης στη αθηΝΕΑ:
Επιχειρηματικότητα Θα Πει Αυτοπεποίθηση. Ρωτήστε και το Mindspace!
