Θανάσης Παπακωνσταντίνου, ο μουσικός με συνθέσεις και στίχους-ιστορίες που ψάχνεις να βρεις ποιο νήμα τους συνδέει, να ανακαλύψεις τα πρόσωπα πίσω από αυτούς, να ανιχνεύσεις το νόημα και τη σημασία των λέξεων, που σε εισάγουν σε κόσμους ποιητικούς και ταυτόχρονα πραγματικούς, εκφράζοντας το συλλογικό μας εγώ στο διηνεκές του χρόνου.
Συχνά σιγομουρμουρίζεις τις «ιστορίες» του χωρίς να αντιλαμβάνεσαι όλα τα παραπάνω. Επαναλαμβάνεις με πάθος τα τραγούδια του στις συναυλίες του, αφήνοντας να σε παρασύρει η μοναδική ατμόσφαιρα που συνδέει κοινό και σκηνή σε ένα αδιάσπαστο σύνολο. Όσες φορές και αν συναντήσεις τον Θανάση Παπακωνσταντίνου σε ιδιωτικές στιγμές, στο Μεταξοχώρι ή στην Αγιά, με τον Ρούλη Σουλιώτη ή τους φίλους του, δεν υπάρχει χρόνος για τέτοιου είδους ερωτήσεις.
Αυτό που έκανε ο Λέων Α. Ναρ είναι ότι έδωσε σε όλους μας απαντήσεις και διευκρινίσεις. Έψαξε να βρει την άκρη του νήματος, να ανακαλύψει τα πρόσωπα. Ένας ιστορικός με δυνατή πένα, που κατάφερε να μας φέρει κοντά με τον κόσμο του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Τον ποιητή, στιχουργό και συνθέτη. Τον τραγουδοποιό-σαμάνο. Ο Θεσσαλονικιός συγγραφέας βούτηξε βαθιά στη θάλασσα των λέξεων του Θανάση και αναδύθηκε με ωραίες ιστορίες και με πολύ σεβασμό στον μύθο του.
«Να Βρω Ξανά του Νήματος την Άκρη…»
Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του Λέων Α. Ναρ «Να Βρω Ξανά του Νήματος την Άκρη…»:
«Ένα βιβλίο για τον στιχουργικό κόσμο του Θανάση Παπακωνσταντίνου, που έχει αγαπηθεί πολύ χάρη στα τραγούδια του. Στα δύο μέρη αυτού του σχεδιάσματος ποιητικής βιογραφίας –“Με τη δική του περπατησιά” και “Θεματική και καταβολές”- εξετάζεται, μεταξύ άλλων, η κοινωνική διάσταση των στίχων του Παπακωνσταντίνου, που με ποικίλους τρόπους αποτυπώνουν την ένταση της υπαρξιακής αγωνίας, καθώς και η σχέση τους με το δημοτικό τραγούδι και τη νεότερη ποίηση. Επιχειρείται επίσης, μέσα από χαρακτηριστικά παραδείγματα τραγουδιών, η κατανόηση του βλέμματος του δημιουργού προς τον κόσμο και τον εαυτό του, την κοινωνία και το άτομο, το παρόν και το παρελθόν, τη μνήμη και το όραμα, την Ανατολή και τη Δύση.
Στην προσπάθεια σύνθεσης του βιβλίου αυτού συνέβαλε ο ίδιος ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, απαντώντας πρόθυμα σε ερωτήσεις του συγγραφέα σχετικά με την ποιητική του κοσμοθεωρία».
Πώς σου γεννήθηκε η επιθυμία να γράψεις ένα βιβλίο για τον Θανάση, και μάλιστα «περιγράφοντας» κάτι ιδιαίτερα δύσκολο όπως είναι ο χαρακτήρας και οι στίχοι του;
Ο Θανάσης κυκλοφόρησε τα πρώτα του τραγούδια στις αρχές της δεκαετίας του ’90, σε μια εποχή που, θεωρώ, σημάδεψε την ελληνική τραγουδοποιία. Οι μουσικές και κυρίως οι στίχοι του άρχισαν να με ενδιαφέρουν από την πρώτη στιγμή που άκουσα τα τραγούδια του. Τότε μεσουρανούσε ένα από τα πιο ζωντανά δημιουργικά κύτταρα της Θεσσαλονίκης, το στούντιο «Αγροτικόν» του Νίκου Παπάζογλου, εκεί όπου ηχογραφούσαν πάνω κάτω την ίδια εποχή ο Σωκράτης Μάλαμας, η Μελίνα Κανά, η Λιζέτα Καλημέρη και τόσοι άλλοι. Σε αυτό το ευρύτερο, δημιουργικότατο σύνολο εντάχτηκε και ο Παπακωνσταντίνου στα πρώτα του βήματα. Από εκείνη τη στιγμή κατάλαβα ότι έχουμε να κάνουμε με μια περίπτωση καλλιτέχνη που δεν είναι μόνο απλός τραγουδοποιός αλλά πραγματικός ποιητής. Ωστόσο, σε καμιά περίπτωση δεν παραγνωρίζω ότι οι μελωδίες του χαρίζουν εξίσου αισθητική απόλαυση.
Φωτογραφία: Χρήστος Αλεξανδρής
Όλα αυτά τα χρόνια που είσαι ενεργός στη συγγραφή έχεις καταπιαστεί με πολλά και διαφορετικά θέματα. Ποια είναι εκείνα που σε έχουν ζορίσει περισσότερο και ποια εκείνα με τα οποία θα ήθελες να ασχοληθείς στο μέλλον;
Δεν νιώθω ότι με έχει ζορίσει κάτι ιδιαίτερα. Καταπιάνομαι με θέματα που με ενδιαφέρουν, είτε γράφω θέατρο (τον Φεβρουάριο θα ανέβει αρχικά στην Αθήνα και μετά στη Θεσσαλονίκη το δεύτερο θεατρικό μου έργο) είτε κάνω έρευνα για κάποιο θέμα. Πάνω απ’ όλα, βέβαια, είμαι αφοσιωμένος στη διδασκαλία, το γράψιμο καλύπτει μια δημιουργική μου ανάγκη. Φροντίζω να υπάρχει ισορροπία: μελέτη, διδασκαλία και έρευνα. Ήδη το επόμενο έργο κυοφορείται…
«Ίσως οι ακροατές των τραγουδιών του έλκονται από το γεγονός ότι οι στίχοι του Θανάση είναι γοητευτικά υβριδικοί και συνδυαστικά πρωτότυποι. Ακούς τα τραγούδια του και άλλα «συνομιλούν» είτε με Λατινοαμερικανούς είτε με Έλληνες ποιητές, ενώ την ίδια ώρα συνυπάρχουν με το ηχόχρωμα του δημοτικού τραγουδιού».
Η ποίηση είναι μια λογοτεχνική έκφραση με λίγους αναγνώστες στην Ελλάδα και με περιορισμένη δυναμική. Αυτό που έχει πετύχει ο Θανάσης, όπως και άλλοι πριν από εκείνον που έχουν μελοποιήσει τα ποιήματά τους και τα έχουν κάνει τραγούδια, είναι ένα κοινωνικό πείραμα που έχει ενδιαφέρον. Έκανες μεγάλη έρευνα για όλο αυτό και έχει ενδιαφέρον να μάθουμε τη γνώμη σου.
Είναι αλήθεια ότι η ποίηση στην Ελλάδα δεν έχει τη δυναμική που είχε στο παρελθόν. Ωστόσο, οι ποιητές μας, ιδίως οι παλαιότεροι, τυγχάνουν εξαιρετικής αναγνώρισης σε παγκόσμια κλίμακα. Μη νομίζεις όμως… Υπάρχουν ποιητές που επιδρούν δυναμικά στις συνειδήσεις μας, κι ας μη φαίνεται αυτό πολύ παραέξω…
Σίγουρα τα τραγούδια του Παπακωνσταντίνου «προκαλούν» τον αναγνώστη να τα ακούσει με πυξίδα τον στίχο σε μεγαλύτερο βαθμό από ό, τι συμβαίνει με άλλα τραγούδια. Το ψάχνω κι εγώ, μη νομίζεις… Τι να πω… Ίσως οι ακροατές των τραγουδιών του έλκονται από το γεγονός ότι οι στίχοι του Θανάση είναι γοητευτικά υβριδικοί και συνδυαστικά πρωτότυποι. Ακούς τα τραγούδια του και άλλα «συνομιλούν» είτε με Λατινοαμερικανούς είτε με Έλληνες ποιητές, ενώ την ίδια ώρα συνυπάρχουν με το ηχόχρωμα του δημοτικού τραγουδιού.
Ίσως πάλι τους έλκει το γεγονός ότι οι στίχοι του είναι άχρονοι και άτοποι, στοχείο που διαμορφώνει τελικά ένα έργο ανισόρροπα ισορροπημένο.
Επιβεβαιώνεται όταν διαβάζει κάποιος το βιβλίο σου πόσο δύσκολοι και δυσνόητοι είναι οι στίχοι του Θανάση, αλλά ταυτόχρονα πόσους συμβολισμούς κρύβουν και τι μεγάλη έρευνα και δουλειά κρύβει η δημιουργία τους. Ποια ήταν η αίσθησή σου πριν βουτήξεις στον κόσμο του και ποια μετά;
Eμπεδώθηκε πιο στέρεα η πεποίθηση ότι, ακούγοντας τα τραγούδια του, συναντάμε συχνά αρκετά πρόσωπα της σύγχρονης ζωής και ιστορίας. Την ίδια στιγμή τραγουδάμε για φυσιογνωμίες σημαίνουσες, αλλά και ανθρώπους της διπλανής πόρτας που υποφέρουν, πρόσωπα που άλλες φορές παθιάζονται και άλλες υποκύπτουν στην ανθρώπινη υπόστασή τους. Άλλες φορές πάλι έχουμε να κάνουμε με λαϊκούς θρύλους, κι όλα αυτά, αν και φαινομενικά ετερόκλητα μεταξύ τους, «μοιάζουν στη θέση τους σωστά κι ωραία βολεμένα», όπως έχει γράψει ο συνοδοιπόρος του Σωκράτης Μάλαμας.
Επίσης, οι στίχοι για τις σκοτεινές πτυχές της ζωής αλλά και για τον διαρκή φόβο του θανάτου, την οδυνηρή απώλεια. Οι σκιές αλλά και τα όνειρα, η σχέση μάνας-παιδιού που κρύβει το σκοτάδι. Διαβάζοντας τους στίχους του, αναρωτιέται κανείς για τα όρια της αλήθειας –αν μπορούν να υπάρξουν τέτοια όρια–, αναζητά το ψέμα, ψάχνει να βρει τη σημασία της σιωπής.
«Πολλοί από τους ακροατές του Θανάση Παπακωνσταντίνου ταυτίζονται μαζί του γιατί νομίζω (μόνο εκτιμήσεις μπορώ να κάνω, άλλωστε) ότι βρίσκουν στα τραγούδια του τον αισθητικό καθρέφτη τους…».
Στις συναυλίες του πόσοι πιστεύεις αντιλαμβάνονται το νόημα των στίχων; Και αν έχει τελικά έχει σημασία όλο αυτό.
Αυτό δεν μπορώ να το ξέρω… Πολλοί από τους ακροατές του Θανάση Παπακωνσταντίνου ταυτίζονται μαζί του γιατί νομίζω (μόνο εκτιμήσεις μπορώ να κάνω, άλλωστε) ότι βρίσκουν στα τραγούδια του τον αισθητικό καθρέφτη τους, και κάτι τέτοιο σίγουρα δεν εξαρτάται ούτε από την ηλικία από την κοινωνικοπολιτική τοποθέτησή τους. Ειδικά στις φετινές συναυλίες, όλο αυτό είναι πολύ πιο έντονο, ίσως γιατί ο Θανάσης είχε να εμφανιστεί τέσσερα ολόκληρα χρόνια και φυσικά επειδή (λόγω των εγκλεισμών και των περιορισμών της πανδημίας) το κοινό «διψούσε» να τον ακούσει. Σημασία έχει ότι απολαμβάνουν αυτό που ακούν, φέτος ειδικά αυτό αποδείχθηκε περίτρανα.
Ανήκεις στην περίφημη θεσσαλονικιώτικη εβραϊκή κοινότητα, που έχει μεγάλη ιστορία και στο κομμάτι της διανόησης και του πολιτισμού. Τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί η ιστορική και κοινωνική προσφορά της κοινότητας στη Θεσσαλονίκη. Ποια είναι η σημασία για το σήμερα και το αύριο της πόλης η ανάδειξη του παρελθόντος και ειδικά ενός τόσο σημαντικού και με πολλούς συμβολισμούς ανθρώπινου κεφαλαίου;
Έγιναν σίγουρα κάποια βήματα, δεν μπορεί να το παραγνωρίσει κανείς αυτό. Πριν από μερικά χρόνια υπήρχε απόλυτη ακινησία. Είχαμε, για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια την ανέγερση του μνημείου του εβραϊκού νεκροταφείου στον χώρο του campus του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, καθιερώθηκε η πορεία μνήμης από την Πλατεία Ελευθερίας στον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό κάθε Μάρτιο, τοποθετήθηκαν οι δείκτες ιστορικής μνήμης σε διάφορα σημεία της πόλης, προχωρούν οι διεργασίες για την κατασκευή του Μουσείου Ολοκαυτώματος, επαναλειτούργησε η έδρα Εβραϊκών Σπουδών στο ΑΠΘ.
Μπορεί, λοιπόν, να είχαμε αυτές και άλλες αλλαγές, ωστόσο υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν ακόμη. Το βάρος πρέπει να πέσει στην πληροφόρηση, στην ευαισθητοποίηση. Αυτό που συνέβη στη Θεσσαλονίκη αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα δεν αφορά, σε καμιά περίπτωση, μόνο τους Εβραίους, είναι κομμάτι της ιστορίας της χώρας.
Έγιναν όλα αυτά, αλλά σκέψου ότι παράλληλα είχαμε εξακολουθητικούς βανδαλισμούς είτε του Μνημείου Ολοκαυτώματος στην Πλατεία Ελευθερίας είτε του μνημείου στο campus του ΑΠΘ. H Θεσσαλονίκη –και όχι μόνο– περιμένει την ολοκλήρωση της κατασκευής του Μουσείου Ολοκαυτώματος Ελλάδος, που δεν θα απευθύνεται ασφαλώς μόνο στους Εβραίους επισκέπτες του, ένα μουσείο κυρίως για τους νέους και όχι μόνο για τους τουρίστες, ένα μουσείο καινοτόμο που δεν θα πληροφορεί μόνο, αλλά που θα κάνει τον επισκέπτη κοινωνό της πλούσιας ιστορίας και της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας της εβραϊκής ιστορίας της πόλης.
Εκτός από τον πολιτισμό, την ιστορία, τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, αγαπάς και τον αθλητισμό. Περιλαμβάνονται όλα στα μελλοντικά σου σχέδια;
Προσπαθώ να ασχολούμαι, στο μέγεθος του δυνατού, με τον αθλητισμό. Βέβαια τρία χειρουργεία στα γόνατά μου έχουν στερήσει, εδώ και πολλά χρόνια, τη χαρά να παίζω, ακόμη και χαλαρά με τους φίλους μου… Έχω κρατήσει δυνατές φιλίες από τα χρόνια που αγωνιζόμουν σε διάφορες ομάδες μπάσκετ της πόλης, έχουν σημαδευτεί ανεξίτηλα στο νου μου στιγμές από τα δύο χρόνια που έπαιξα στο Κλιμάκιο Παμπαίδων Βόρειας Ελλάδας με συμπαίκτες που έκαναν στη συνέχεια μεγάλη καριέρα. Ωραίες στιγμές, ωραία χρόνια. Καταλαβαίνεις, λοιπόν, πώς νιώθω όταν βλέπω τα παιδιά να κρατάνε στα χέρια τους ολημερίς τα κινητά και τα τάμπλετ αντί να ιδρώνουν κρατώντας αγκαλιά μια μπάλα.
• Το βιβλίο «“Να Βρω Ξανά του Νήματος την Άκρη…” – Σχεδίασμα Ποιητικής Βιογραφίας του Θανάση Παπακωνσταντίνου» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Δέκα Ερωτήσεις Αναζητούν Συγγραφέα | Αύγουστος Κορτώ
