Θυμάμαι την πρώτη κούκλα που μου έφερε ο Αϊ-Βασίλης, όταν ήμουν 4 χρόνων. Ενθουσιάστηκα! Όλος ο κόσμος μου περιστρεφόταν γύρω από εκείνη. Δεν θα ξεχάσω το χάρτινο σπίτι που της είχα φτιάξει και τις άπειρες ώρες που χανόμουν παίζοντας. Ώρες γεμάτες αγάπη, που με τροφοδοτούν με αναμνήσεις μέχρι και σήμερα.
Όταν επισκέφθηκα το Μουσείο Παιχνιδιών, αισθάνθηκα ότι μπαίνω σε έναν παραμυθένιο κόσμο ξανά. Το εκλεκτικιστικό κτίριο των αρχών του αιώνα παραπέμπει από μόνο του σε αγαπημένες παιδικές ιστορίες. Εκεί, μπορείς να δεις μια τεράστια συλλογή παιχνιδιών ανεκτίμητης αξίας, την οποία οφείλουμε στη Μαρία Αργυριάδη, την παθιασμένη και γενναιόδωρη συλλέκτρια παιχνιδιών, η οποία δώρισε τα παιχνίδια της στο Μουσείο Μπενάκη.
Το Moυσείο Μπενάκη Παιχνιδιών, με πυρήνα τη συλλογή της Μαρίας Αργυριάδη, που συγκαταλέγεται στις δέκα καλύτερες της Ευρώπης, παρουσιάζει παιχνίδια, βιβλία, έντυπα, ρουχισμό και αντικείμενα της παιδικής ηλικίας από όλον τον κόσμο. Εγκαινιάστηκε στις 21 Οκτωβρίου 2017.
Στις συλλογές του περιλαμβάνονται 20.000 παιχνίδια και αντικείμενα της παιδικής ηλικίας, προερχόμενα από τον ελλαδικό χώρο και την ευρύτερη περιφέρεια του ελληνισμού –από την αρχαιότητα μέχρι το 1970–, καθώς και από την Ευρώπη, την Αμερική, την Αφρική και από χώρες της Ανατολής. Πάνω από 3.500 παιχνίδια και αντικείμενα βρίσκονται στις προθήκες του μουσείου. Η συλλογή, καθώς και το πλούσιο αρχειακό υλικό, στεγάζεται στο κτίριο της οικίας Κουλούρα.
Η Ξενάγηση
Η αρχιτέκτονας και επιμελήτρια του μουσείου, κυρία Μαίρη Βέργου, με ξενάγησε στο κτίριο και μου διηγήθηκε, χρησιμοποιώντας τα λόγια της αείμνηστης Μαρίας Αργυριάδη, μια καταπληκτική ιστορία για την απόκτηση της πρώτης της κούκλας.
«Το πρώτο παιχνίδι της συλλογής μου ήταν ένα πορσελάνινο κεφάλι κούκλας, αρκετά μεγάλο, με γυάλινα μάτια και ξανθά μαλλιά. Μου το έφερε ο Απόστολος [σ.σ. Απόστολος Αργυριάδης, παλαιοπώλης και σύζυγος της Μαρίας Αργυριάδη) και όταν το πήρα στα χέρια μου για να το περιεργαστώ, πίστευα ότι κρατούσα κάτι πολύ σημαντικό! Τώρα έπρεπε να βρω ένα σώμα. Η μητέρα μου, για μία ακόμα φορά, με βοήθησε λέγοντάς μου: “Θα πας στην οδό Αδριανού, στην Πλάκα”. Προς το τέλος του δρόμου υπήρχε το “Νοσοκομείο Κουκλών” της Αριάδνης Λεδάκη. Εκεί πηγαίναμε όλες τις σπασμένες και ταλαιπωρημένες κούκλες μας κι εκείνη τις έφτιαχνε και τις έκανε σαν καινούργιες. “Εκεί μπορεί να βρεις ένα παλιό, ξεχασμένο σώμα για την κούκλα σου”. Και πήγα!»
Έπειτα από αυτήν την πρώτη επαφή με την ιστορία του μουσείου μέσω της αφήγησης της Μαίρης Βέργου, συνεχίσαμε τη συνέντευξή μας, στην οποία συμμετείχε και η υπεύθυνη του μουσείου, κυρία Νόρα Χατζοπούλου.
Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές των σημερινών παιχνιδιών σε σχέση με τα παλιά;
Νόρα Χατζοπούλου (Ν.Χ): Στη σημερινή εποχή, τα παιδιά ασχολούνται περισσότερο με το ηλεκτρονικό παιχνίδι, ακόμη και το πάζλ μπορούν να το κάνουν ηλεκτρονικά, ακόμη και τις χάρτινες κούκλες θα τις ντύσουν ηλεκτρονικά. Η ιδέα όμως του παιχνιδιού παραμένει ίδια. Ο σκελετός είναι σταθερός. Τα σημερινά πολεμικά παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά ηλεκτρονικά αντικαθιστούν τα στρατιωτάκια που έπαιζαν τα παιδιά παλαιότερα. Τα ηλεκτρονικά έχουν εισβάλει πάρα πολύ στη ζωή των παιδιών, αλλά, από άλλη μεριά, με αυτόν τον τρόπο εξελίσσονται. Είναι ένα είδος εκπαίδευσης.
Η διαφορά βρίσκεται στις δεξιότητες. Κάποιες καινούργιες βελτιώνονται, κάποιες άλλες αναπόφευκτα χάνονται. Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, η χρήση των χεριών, οι λεπτεπίλεπτές κινήσεις, η δημιουργία με τα χέρια χάνονται. Η φαντασία του ενεργοποιείται με διαφορετικό τρόπο. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο διαφορετικός τρόπος διαβάσματος ενός βιβλίου. Μπορεί να μας διευκολύνει πάρα πολύ να έχουμε ένα ολόκληρο βιβλίο σε τάμπλετ, αλλά η αίσθηση αλλάζει ολοκληρωτικά.
Πιστεύετε ότι η ιστορία και ο ρόλος του παιχνιδιού επαναλαμβάνονται;
Μαίρη Βέργου (Μ.Β.): Θεωρώ πως, πράγματι, η ιστορία και ο ρόλος του παιχνιδιού επαναλαμβάνονται. Ο ρόλος του παιχνιδιού ήταν και είναι καθοριστικός για την ομαλή είσοδο του παιδιού στον πραγματικό κόσμο. Τα παιχνίδια αναπαριστούν σε μικρογραφία τον τρόπο ζωής με τον οποίο οι ενήλικες και τα παιδιά βιώνουν την κάθε εποχή.
Ποια είναι η πρώτη αντίδραση των παιδιών όταν επισκέπτονται το μουσείο; Τι είναι αυτό που τους εντυπωσιάζει;
Μ.Β.: Κατ’ αρχάς μαγεύονται με το κτίριο! Στη συνέχεια, έρχονται στην οθόνη αφής που έχουμε για να βρουν τα στοιχεία και τις πληροφορίες για τα αντικείμενα που υπάρχουν στις προθήκες. Σε αντίθεση με την αντίδραση των ενηλίκων, που θα παρατηρήσουν τα αντικείμενα και ύστερα θα προσεγγίσουν τον υπολογιστή. Βλέπουμε πόσο εξοικειωμένα είναι τα σημερινά παιδιά με την τεχνολογία συγκριτικά με τις προηγούμενες γενιές. Αυτό που κυρίως τους ενθουσιάζει είναι η διάδραση στο περιεχόμενο των εκπαιδευτικών μας προγραμμάτων, που τα βάζει σε μια διαδικασία να αντιληφθούν τι είναι αυτά τα παιχνίδια. Παίζουν μεταξύ τους και ψάχνουν να βρουν τις σωστές πληροφορίες, ένα είδος χαμένου θησαυρού. Η πληροφορία αποτυπώνεται πάντα πιο εύκολα όταν τα παιδιά έχουν κίνητρα.
Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο από τη συλλογή παιχνιδιών που δώρισε η Μαρία Αργυριάδη;
Μ.Β.: Η Μαρία είχε μεγάλο πάθος για τα παιχνίδια και το μετέφερε σε κάθε της συζήτηση. Ήταν μια ερευνήτρια που έψαχνε συνεχώς να ανακαλύψει κάτι καινούργιο. Με μάγευε για αυτή την ενέργεια που είχε. Από τη συλλογή των παιχνιδιών, μου αρέσουν τα κουκλόσπιτα και τα αυτόματα, μια μαγεία διαφορετική.
Ν.Χ.: Η αγάπη της για το παιδί και το παιχνίδι την οδήγησε να δημιουργήσει μια τεράστια συλλογή χωρίς να έχει συγκεκριμένο σκοπό. Δεν ήταν απλώς συλλέκτρια αλλά ερευνήτρια. Αυτό που με συγκίνησε στην ιστορία της ήταν όταν κάποια στιγμή σε ένα συνέδριο στο εξωτερικό συνειδητοποίησε ότι, ενώ εκεί έψαχνε παιχνίδια, δεν είχε ψάξει καθόλου για παιχνίδια εδώ, στην Ελλάδα. Αυτό πυροδότησε την επιθυμία της να κάνει μια συλλογή από ελληνικά και να σώσει κομμάτια της παράδοσής μας. Καταλήγω, μέσα από τα χιλιάδες που έχουμε, ότι τα αγαπημένα μου είναι τα ελληνικά χειροποίητα παιχνίδια. Η ιστορία τους σε μεταφέρει στο τι συνέβαινε εκείνη την εποχή.
Παίζουν τα σημερινά παιδιά με παιχνίδια; Σίγουρα ο τρόπος διαφέρει, αλλά χαίρονται με το ίδιο πάθος που είχαν οι παλαιότερες γενιές για τα παιχνίδια τους; Δένονται με αυτά;
Ν.Χ.: Η αλήθεια είναι ότι ζούμε σε εποχή ακραίας κατανάλωσης. Τα παιδιά έχουν πολλά περισσότερα παιχνίδια από όσα πρέπει. Παλαιότερα τα παιδιά αποκτούσαν παιχνίδια με αφορμή κάποιο γεγονός ή κάποια γιορτή, ή όταν γονείς και οι συγγενείς έφερναν παιχνίδια από τα ταξίδια τους. Υπήρχε μια αναμονή και μια προσμονή. Υπήρχε και η έννοια της ανακύκλωσης, το να προσπαθείς να τα επισκευάσεις, όπως η μητέρα της Μαρίας. Δεν χανόταν η αξία του παιχνιδιού γιατί εμφανίζονταν σε σωστό χρόνο.
Πόσο χρόνο έχουν τα σημερινά παιδιά για παιχνίδι εκτός του τάμπλετ;
Ν.Χ.: Το θετικό πρόσημο της τεχνολογίας είναι ότι δίνει μεν την ευκαιρία σε παιδιά που ζουν μακριά από τους φίλους τους να επικοινωνήσουν μαζί τους, από την άλλη μεριά όμως, αν αρκούνται μόνο σε αυτή τη μορφή επικοινωνίας, δεν κοινωνικοποιούνται πραγματικά. Παλιά υπήρχε η αλάνα. όπου τα παιδιά έπαιζαν ελεύθερα και όπου δεν υπήρχε κανένας φόβος να μείνουν μόνα. Σήμερα υπάρχουν αρκετοί περιορισμοί και αυτός είναι επίσης ένας λόγος λόγω του οποίου εστιάζουν στην τεχνολογία. Προσωπικά, πιστεύω πως τα παιδιά, ιδίως του δημοτικού, είναι τόσο φορτωμένα που δεν μένει καθόλου χρόνος για παιχνίδι. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να παίξουν και για αυτό πολλές φορές παρατηρούνται εντάσεις στο σχολείο αλλά και στο σπίτι.
Μ.Β: Έχω αντίθετη γνώμη σχετικά με αυτό. Τα παιδιά είναι σφουγγάρια, μαθαίνουν πολύ γρήγορα. Ο μαθησιακός πήχης σίγουρα έχει ανέβει, αλλά, αν η μάθηση είναι συνδυαστική με παιχνίδι, τότε τα παιδιά δεν έχουν τόση ανάγκη να «βγουν έξω να παίξουν», αφού διασκεδάζουν και μέσω της μάθησης. Ακόμη και οι δραστηριότητες που διαλέγουν μπορούν να είναι διασκεδαστικές, χωρίς όμως να έχουν την έννοια του ελεύθερου παιχνιδιού.
Ποιο είναι το όραμα για τo μουσείο αλλά και για το παιχνίδι γενικότερα;
Μ.Β: Να γνωρίσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι επισκέπτες αυτόν τον μαγικό κόσμο, να αφουγκραστούν την αξία των αντικειμένων, που είναι τεκμήριο πολιτισμού, και να μεταβιβαστεί αυτός ο πλούτος στις επόμενες γενιές.
Ν.Χ.: Να μησταματήσουμε να παίζουμε και να είμαστε παιδιά!
***
Η Μαρία Αργυριάδη, στην οποία οφείλεται ο πυρήνας του Μουσείου Παιχνιδιών, φοίτησε γλυπτική στη Σχολή Καλών Τεχνών. Από το 1970 άρχισε να συλλέγει ελληνικές και ευρωπαϊκές κούκλες και παιχνίδια. Η αγάπη της για αυτά, και ιδίως για τις κούκλες, την έκαναν να ασχοληθεί με την έρευνα και τη μελέτη τους.
Η μητέρα της, Χαρίκλεια, ήταν εκείνη που την ενέπνεε όταν κάθε φορά της έλεγε: «Φρόντιζε τα παιχνίδια σου, μην τα χαλάς». Κάθε χρόνο, ένα μήνα πριν από τις γιορτές των Χριστουγέννων, η μητέρα της συγκέντρωνε κρυφά όλα της τα παιχνίδια και καθόταν τα βράδια για να τα περιποιηθεί. Έφτιαχνε καινούργια φουστανάκια για τις κούκλες, τις χτένιζε και τις καθάριζε, βούρτσιζε τα ζωάκια και τους έβαζε καινούργιες κορδέλες, κάνοντάς τα να φαίνονται σαν καινούργια.
Την παραμονή των Χριστουγέννων τα έβαζε όλα κάτω από το δέντρο και τότε ο κόσμος της Μαρίας γινόταν μαγικός!
Μια άλλη της αγάπη ήταν η ζωγραφική, η οποία αποτυπώνεται και στο παραμύθι της «Ο Σκαθάρης και το Ξωτικό», που εκδόθηκε με χορηγία του Σωματείου των Φίλων του Μουσείου Μπενάκη, από τις εκδόσεις του Μουσείου.
Έτσι άρχισε να γεννιέται η αγάπη και η έρευνά της για τη συλλογή παιχνιδιών. Ξεκίνησε με ευρωπαϊκά, κυρίως από τη Γερμανία και την Αγγλία. Στο έργο της σημαντικό ρόλο είχε επίσης, ο άνδρας της, Απόστολος Αργυριάδης, ο οποίος υπήρξε παλαιοπώλης. Ήταν εκείνος ο οποίος έβρισκε τα κατάλληλα παιχνίδια ώστε να εμπλουτίσει τη συλλογή της. Μια συλλογή που είναι αποτέλεσμα συστηματικής μελέτης, έρευνας και αγάπης.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ο Influencer της Χημείας Δημήτρης Κουλουμάσης
